پیشروی به سمت کشاورزی مدرن امروزه به یک سیاست مهم برای دولت روحانی تبدیل شده است، زیراکه با رشد جمعیت و افزایش و تنوع مصرف غذا و همچنین محدودیت در منابع آب و خاک دیگر تکیه به کشاورزی سنتی توجیه ندارد و ارتقای بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید و در اختیار گرفتن بازارهای خارجی می‌طلبد که کشورها به سمت کشاورزی مدرن و پیشرفته پیش بروند.
در همین راستا کشت گلخانه‌ای یکی از راه حل‌های مدرن برای مبارزه با سرما، گرما و کم آبی است می‌توان گفت که گلخانه‌ها، ناجی بخش کشاورزی و راهبردی مناسب برای جهش تولید در خراسان شمالی است.
کشاورزان خراسان شمالی هر ساله از ناحیه حوادث مختلف از جمله خشکسالی های پی در پی، تنش محیطی، تغییرات دمایی، بارش باران، تگرگ، سرمای دیر رس بهاره و سرمای زودهنگام پاییز خسارت های زیادی را متحمل می‌شوند.
به گفته کارشناسان این بخش محصولات به دست آمده از کشت در گلخانه به علت کنترل عوامل موثر در تولید دارای کیفیت مطلوبی هستند و این امر ارزش اقتصادی بالایی را برای تولیدکنندگان به ارمغان می‌آورد.
امروزه اهمیت مصرف میوه و سبزی‌های تازه بر سلامت انسان بر کسی پوشیده نیست و به همین دلیل تمایل به استفاده از این گروه مواد غذایی در سراسر جهان افزایش یافته است.
تولیدات گلخانه‌ای به عنوان یکی از بخش‌های مهم کشاورزی و به منظور بهره‌گیری از حداقل منابع تولید و محصول درآمد کافی برای تولیدکنندگان مطرح است.
یک مهندس کشاورزی که خود نیز در این بخش فعالیت دارد گفت: تجربه ایجاد گلخانه در خراسان شمالی نشان داده که شرایط آب و خاک ایران مستعد کاشت محصولاتی همچون خیار، گوجه فرنگی، فلفل، توت فرنگی و صیفی‌جات به این صورت است که بسته به اقلیم و شرایط خاک هر منطقه شرایط کشت گلخانه‌ای را در کشور فراهم آورده است.
فرشید فاطمی زاده افزود: در سال‌های اخیر که بحث کم آبی در ایران و همچنین این استان بیش از پیش گریبانگیر کشاورزان شده، آنها را واداشته تا گزینه‌های دیگری برای کشت و زرع پیدا کنند که یکی از این موارد کشت‌های گلخانه‌ای است.
وی گفت: کشاورزان استان در این سال ها، کم آبی و تنش ها را لمس کرده اند زیراکه در ۱۵ سال گذشته میزان منابع آبی تجدید پذیر استان بیش از یک میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
وی تصریح کرد: در ۱۵ سال گذشته منابع آبی تجدیدپذیر استان ۲.۴ میلیارد مترمکعب بود اما این رقم اکنون بیش از یک میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
فاطمی زاده افزود: اما در این میان، به مواردی رسیدند که شاید باید سال‌ها پیش آن را شروع می‌کردند، یکی از بهترین راه‌های تولید محصول با کمترین آب و هزینه و بیشترین برداشت، سیستم گلخانه‌ای است، کاری که حالا در بسیاری از استان‌ها آغاز شده و بازده آن برای همگان روشن است.
وی اظهار داشت: اگر چه پیشرفت‌های زیادی در علم و فناوری صورت گرفته است، اما آب و هوا همچنان یک عامل مهم و محدودکننده در کار کشاورزی است به طوری که انسان هنوز جز در مقیاس‌های بسیار کوچک قادر به کنترل و متناسب‌سازی کشاورزی با شرایط آب و هوایی نیست.
وی افزود: یکی از راهکارهایی که بشر برای کنترل شرایط آب و هوایی محیطی روی رشد و نمو گیاهان به کار برده است، استفاده از فضای گلخانه است، این فناوری و فضا به گونه‌ای است، که امروز برخلاف گذشته می‌توان فارغ از فصل‌ها، از خوردن هر نوع میوه و سبزی تازه برداشت شده لذت برد.
فاطمی زاده گفت: گلخانه به صورت معمول فضایی با سقف و دیواره‌های شفاف به منظور کنترل کیفیت و کمیت نور خورشید برای ورود به سازه و انجام فتوسنتز است، کشت پرلیت، کشت گلدانی، کشت هیدروپونیک و کشت در بستر خاک از انواع روش‌های کشت گیاهان در گلخانه‌ها هستند.
وی تولید خارج از فصل، کنترل شرایط محیطی، حفاظت گیاه از سرما و گرما، مصرف بهینه آب و افزایش تولید را از مزایای ساخت گلخانه ها عنوان کرد.
وی افزود: نکته مهم در بحث گلخانه با توجه به میزان سرمایه‌گذاری، این است که برای شروع کار باید از نظر افراد کارشناس و خبره در این موضوع بهره جست تا مسیر به درستی طی شود و ریسک کار کاهش یابد.
یکی از گلخانه داران استان گفت: در کشت های گلخانه درآمد خوبی وجود دارد به خصوص اینکه در خارج از فصل کشت محصول داشته باشیم.
محمد امین حیدری افزود: در سال های اخیر دولت برای ساخت گلخانه ها تسهیلات مناسبی به متقاضیان داده است و حتی آموزش را نیز داشته اند.
وی یکی از مشکلات در این حوزه را نبود نیروی مهندسی و کارگر ماهر دانست و اظهار داشت: دانش آموخته های بخش کشاورزی هنوز رغبتی برای فعالیت در این حوزه ندارند به همین علت جذب نیروی ماهر برای فعالیت در گلخانه ها مشکل ساز است.
وی با بیان اینکه امسال کشاورزان از ناحیه سرما و جاری شدن سیل خسارت زیادی دیده اند، افزود: با وجود اینکه بیش از ۱۰ هکتار باغ و مزرعه دارد، سرما بخش زیادی از محصولش را که شامل هلو، زردآلو و گیلاس بود از بین برد، هم اکنون به درآمد گلخانه ام که از نظر سطح زیر کشت نیز بسیار محدود است چشم دوخته ام.
حیدری اظهار داشت: امسال در این استان کشاورزان از ناحیه سرما خسارت زیادی دیدند، محصولاتی که در رویش مجدد تولید شدند بسیار ریز هستند که حتی قابل جمع آوری نیز نیستند.
وی افزود: با وجود اینکه مزرعه گوجه فرنگی نیز دارم از سیل و سایر حوادث خسارتی ندیده است اما هم اکنون که هوا گرم است بیشتر محصولات آفتاب زده شده است.
وی گفت: همچنین به علت اینکه بهار امسال هوا سرد بود محصولات از رشد عقب افتادند و هم اکنون تنها چند چینش محصول برداشت کرده ایم که در اوج باردهی محصول سرمای زودرس پاییز دوباره همه را از بین خواهد برد، اگر این‌گونه محصولات در گلخانه کشت شوند آب و هوا و سرما کنترل خواهند شد و می توانیم چینش های بیشتری داشته باشیم.
ارتقای ۶ پله‌ای خراسان شمالی در کشت‌های گلخانه‌ای
مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی با بیان اینکه استان در کشت‌های گلخانه‌ای در دولت تدبیر و امید از نظر میزان تولید ۶ رتبه و سطح زیر کشت ۲ رتبه ارتقا یافته است، گفت: هم اکنون مجموع سطح گلخانه‌های این خطه ۷۰ هکتار است.
رتبه استان در سال ۹۲ همزمان با روی کارآمدن دولت یازدهم از لحاظ سطح و میزان تولید در واحدهای گلخانه ای ۲۳ بود که هم اکنون به ترتیب رتبه ۱۷ و ۲۱ را داریممحمدعلی شریکیان اظهار داشت: رتبه این استان در سال ۹۲ همزمان با روی کارآمدن دولت یازدهم از لحاظ سطح و میزان تولید در واحدهای گلخانه ای ۲۳ بود که هم اکنون در این زمینه از نظر تولید و میزان سطح به ترتیب رتبه ۱۷ و ۲۱ است.
وی گفت: سطح کشت گلخانه‌ای استان در سال ۹۲، ابتدای کار دولت تدبیر و امید ۱۰ هکتار بود که اینک این میزان هفت برابر افزایش یافته است.
شریکیان با بیان اینکه در این سطح افزون بر ۱۷ نوع محصول تولید می شود افزود: عمده محصول تولیدی در سطح گلخانه های استان سبزی و صیفی است اما تولید گیاهان زینتی و دارویی و حتی نشا نیز انجام می شود.
وی گفت: در محیط کشت گلخانه ای تولید محصول نسبت به محیط باز ۱۰ تا ۱۲ برابر بیشتر برداشت می شود که به همین میزان نیز آب کمتر نیاز است.
شریکیان در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه به ازای هر یک هکتار گلخانه افزون بر ۱۰ شغل ایجاد می شود اظهار داشت: این در حالی است که در دو تا ۲.۵ هکتار اراضی آبی در محیط باز تنها برای یک نفر شغل ایجاد می شود.
کشت گلخانه ای تسهیل گر عبور از کم آبی
میزان مصرف آب در تولید گلخانه ای ۹۰ درصد راندمان دارد که به شدت مصرف آب را کاهش می دهدشریکیان با اشاره به اهمیت کشت گلخانه ای و کاهش آب مصرفی گفت: میزان مصرف آب در تولید گلخانه ای ۹۰ درصد راندمان دارد که بشدت مصرف آب را کاهش داده و نسبت به دیگر نوع کشت ها به ۱۰ درصد آب نیاز دارد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی افزود: با توجه به اینکه طرح جهش تولید محصولات گلخانه ای و محیط های کنترل شده با تاکید بر افزایش محصولات دارای قابلیت صادرات، مورد تاکید است لذا این امر می تواند با توسعه گلخانه در اقلیم مناسب، سازه های گلخانه ای با رویکرد تولید محصولات صادرات محور، نهاده های مناسب برای تولید محصولات صادراتی، استانداردسازی و بهبود کیفیت محصولات منجر شود.
شریکیان افزایش بهره وری منابع و عوامل تولید کشاورزی به ویژه آب، افزایش کمی و کیفی تولیدات گلخانه ای، افزایش صادرات محصولات گلخانه ای و ایجاد اشتغال پایدار را از اهداف گسترش گلخانه ها عنوان کرد.
وی گفت: شهرستان اسفراین در سطح استان قطب تولید کشت گلخانه ای است که ظرفیت افزایش تا سطح ۸۰ هکتار گلخانه را نیز دارد.
وی افزود: در حال حاضر ۷.۷ هکتار برای ایجاد گلخانه در دست اقدام است که ۲۱۶ میلیارد ریال نیز تسهیلات دریافت کرده اند و علاوه بر این میزان ۴۵۰ میلیارد ریال نیز در طرح های اشتغال روستایی وام به متقاضیان پرداخت شده است.
مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی گفت: پارسال نیز ۲۳ طرح گلخانه در سطح هشت هکتار ایجاد شد که بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال در این راستا تسهیلات جذب شد.
وی اظهار داشت: با بهره برداری طرح های در حال ساخت برای ۸۰ نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد می شود.
شریکیان با بیان اینکه اقبال به سمت کشت گلخانه ای در این استان افزایش یافته است گفت: توسعه گلخانه ای در بحث اشتغال نیز بسیار کمک خواهد کرد.
وی اظهار داشت: حتی می توان بسیاری از ارقام گوناگون از جمله موز، آناناس، بادام، لیمو و موارد دیگری را در سطح گلخانه کشت کرد که هم اکنون کارشناسان در این حوزه تحقیقات لازم را نیز دارند.
وی بر تنوع بخشی در کشت گلخانه ای تاکید کرد و افزود: کشت انواع کاکتوس ها، انواع نشا نیز جزو برنامه های تنوع بخشی به گلخانه ها است.
۱۰ برابر صرفه جویی در آب
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان اینکه کشت گلخانه ای هشت تا ۱۰ برابر در میزان مصرف آب در مقایسه با فضای آزاد اراضی کشاورزی صرفه جویی دارد اظهار داشت: کشت در ۱۰ هکتار گلخانه معادل کشت در یک هکتار فضای آزاد آب مصرف می کند.
جواد تشکری افزود: اگر در هر یک هکتار از اراضی کشاورزی گلخانه ایجاد کنیم به نوعی ۹ هکتار از اراضی آزاد خواهند شد که می توانیم کشت نداشته باشیم.
وی سیاست کنونی وزارت جهاد کشاورزی را افزایش کشت گلخانه ای دانست و گفت: کشت در فضای آزاد بسیار ریسک پذیر است و معمولا مدیریت نیز نخواهد شد اما کشت در گلخانه ها قابل کنترل و مدیریت است که ریسک را بسیار پایین آورده است.
تشکری همچنین با بیان اینکه کنترل بیماری ها و آفات نیز در شرایط گلخانه ای بسیار راحت و آسان تر است افزود: مدیریت در فضای گلخانه ای کم هزینه تر است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان اینکه ضایعات محصولات در فضای گلخانه ای نزدیک به صفر است گفت: ضایعات محصولات کشاورزی بیشتر در سبزی و صیفی جات در فضای آزاد تا ۲۰ درصد نیز می رسد اما در گلخانه ها این اتفاق نمی افتد.
تولید محصول خارج از فصل
تشکری به تولید محصولات خارج از فصل نیز اشاره ای کرد و گفت: به دلیل اینکه گلخانه ها واحد های ثابتی هستند و میزان دما، رطوبت و سایر فاکتور ها قابل مدیریت است می توانیم در خارج از فصل نیز کشت محصول داشته باشیم که بسیار صرفه اقتصادی نیز دارد.
وی افزود: حتی می توانیم به علت قابل مدیریت بودن و کنترل کردن محصولات کشاورزی در گلخانه ها برای فروش محصول نیز قرار داد بلند مدت داشته باشیم، تجار می توانند به تولید محصول در گلخانه ها اطمنیان داشته باشند و در این خصوص با سایر کشور ها مراودات تجاری داشته باشند.
وی گفت: استان خراسان شمالی ظرفیت و پتانسیل بسیار بالایی برای صادرات محصولات کشاورزی دارد که اگر سطح گلخانه ها افزایش یابد می توانیم در این حوزه حرفی برای گفتن داشته باشیم.
تشکری بر ایجاد اشتغال نیز در حوزه کشاورزی تاکید کرد و افزود: در هر یک هکتار گلخانه برای ۱۰ تا ۱۵ نفر و در برخی از موارد تا ۲۰ نفر نیز شغل به صورت مسقیم ایجاد می شود.
وی افزود: در هر دو هکتار اراضی آبی یک شغل به صورت مستقیم ایجاد می شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی اظهار داشت: حتی بانک ها نیز در ایجاد گلخانه ها و توسعه آن به متقاضیان وام و تسهیلات می دهند که محل طرح نیز به عنوان وثیقه پذیرفته می شود.
وی بر جذب دانش آموخته های دانشگاهی در حوزه کشاورزی نیز تاکید کرد و افزود: همچنین دانش آموخته های این رشته در ایجاد گلخانه بسیار استقبال دارند که با آموزش می توانیم بخشی از این جمعیت تحصیل کرده را نیز برای ایجاد رونق در تولید و استفاده از علم و دانش آنان بکار ببریم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بر ایجاد تنوع در محصولات کشاورزی در گلخانه ها تاکید کرد و افزود: با وجود اینکه هم اکنون در گلخانه های این استان بیشتر سبزی و صیفی کشت می شود اما در وزارت خانه مربوطه بر روی تنوع برنامه های تحقیقاتی وجود دارد که هنوز ابلاغ نشده است.
تشکری افزود: حتی می توان درخت های مثل زردآلو و بادام که نسبت به سایر درخت ها زود گل می دهند و بعضا در سرمای دیر رس بهاره دچار خسارت می شود نیز در فضای گلخانه ای کشت کنیم.
وی گفت: افزون بر ۵۰۰ نفر در ۲۵۰ واحد گلخانه استان فعالیت می‌کنند که بیشتر مربوط به طرح‌های سبزی و صیفی، پرورش گل، گیاهان زینتی و توت فرنگی، گوجه فرنگی و خیار است.
وی با بیان اینکه خراسان شمالی استانی پیشرو در کشت محصولات گلخانه‌ای است، اظهار داشت: با توجه به کاهش نزولات جوی و خشکسالی‌های اخیر یکی از راه‌های مبارزه با خشکسالی و مهمترین راهکار افزایش بهره وری در بخش کشاورزی، روی آوردن به کشت گلخانه‌ای است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: این استان در زمره استان‌هایی است که با توجه به محدودیت خاک، کوهستانی و سخت گذر بودن و همچنین شیب زیاد و سنگلاخی بودن برخی مناطق، شرایط چندان مناسبی برای کشت محصولات کشاورزی مختلف را ندارد.
تشکری یکی از مهمترین مشکلات و حلقه‌های مفقوده گلخانه‌داری در خراسان شمالی را گرانی نهاده‌های کشاورزی از جمله بذر عنوان کرد.
وی از گلخانه داران این استان خواست تا واحدهای خود را با توجه به امکانات و دانش روز توسعه دهند تا به سطح اقتصادی برسند.
به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی درآمد امسال کشاورزان این استان بر اثر خسارت‌های مختلف به ویژه سرمای بهاره یک پنجم کاهش یافت و به ۴۰ هزار میلیارد ریال رسید، این در حالی است که می توان با ایجاد گلخانه ها و کشت در فضای بسته از خسارت به کشاورزان جلوگیری کرد.
عبدالله یوسفی ارزش تولیدات سالانه بخش کشاورزی این استان را بیش از ۵۰ هزار میلیارد ریال دانست.
وی گفت: از مجموع خسارت های وارد شده در بهار امسال بیشترین مربوط به خسارت سرمای بهاره به علت بارش برف و برودت هوای منفی ۳ تا ۱۰ درجه در سطح استان بود که در اواخر فروردین ماه به وقوع پیوست که در مجموع هشت هزار میلیارد ریال به بیش از ۱۲۵ هزار و ۹۸۰ هکتار عرصه باغی و زراعی استان، آسیب رساند.
وی افزود: خسارات وارد شده به ۲۳ هزار و ۱۷۶ هکتار از باغ ها ناشی از سرمای ۲۰ و ۲۱ فروردین ماه، بیش از پنج هزار میلیارد ریال برآورد شده بود.
رییس سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی گفت: مابقی خسارت وارده به استان در زمینه سیل و تگرگ بوده است.
وی افزود: هر ساله بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تن انواع محصول باغی در استان تولید می شد که امسال به علت سرمای بهاره بخشی از باغ های استان دچار کاهش تولید شده است.
وی افزود: عمده خسارت سرما در بین باغ های گردو، گیلاس، زردآلو و بادام بوده است.
از ۷۶ نوع محصول تولیدی بخش کشاورزی این استان ۲۹ گونه آن باغی است که حجم سالانه تولید آن به تا حدود ۳۰۰ هزار تن می رسد که امسال تولیدات محصول باغی استان با ۵۰ هزار تن کاهش مواجه است.
سهم خراسان شمالی ۶ دهم درصد از تولید ناخالص داخلی تمامی بخش های اقتصادی کشور است که سهم بخش کشاورزی این استان ۱.۱ درصد از تولید ناخالص بخش کشاورزی است.
سطح کشت گلخانه‌ای این استان در سال ۹۲، ابتدای کار دولت تدبیر و امید ۱۰ هکتار بود که اینک با افزایش هفت برابری به ۷۰ هکتار افزایش یافترییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: توسعه کشت های گلخانه ای یکی از مهمترین سیاست های افزایش بهره وری و مدیریت راهبردی آب است به طوری که می توان با مقدار کمی از نهاده های تولید آب به چندین برابر افزایش کمی و کیفی تولیدات کشاورزی دست یافت.
وی افزود: در استان چهار شهرک گلخانه ای در شهرستان های مانه و سملقان، اسفراین و شیروان در دست اجرا است که شامل شهرک گلخانه ای امام رضا(ع) با سطح ۱۱۵ هکتار، شهرک گلخانه ای ساریگل با سطح ۵۰ هکتار، شهرک گلخانه ای دوین با سطح ۱۰۰ هکتار و شهرک گلخانه ای بیگان با مساحت ۵۰ هکتار است.
یوسفی خاطرنشان کرد: سرمایه گذاری ها در مجتمع مانه و سملقان انجام شده و همچینن سازه ها نیز ساخته شده است، سازه ها در شیروان و اسفراین نیز در دست ساخت است.
وی افزود: در سال های گذشته به ساخت گلخانه تا سه هزار متر مربع مجوز داده می شد اما هم اکنون برای جهش ایجاد اشتغال و رونق تولید حتی تا ۳۰۰ متر مربع زیر بنا نیز مجوز داده می شود.
یوسفی با بیان اینکه هرچه سطح گلخانه ها بزرگتر باشد طرح اقتصادی تر نیز خواهد بود گفت: اما به کسب و کارهای کوچک نیز اهمیت داده می شود.
وی با بیان اینکه واحدهای مجتمع گلخانه ای مانه و سملقان هفت هزار متر مربعی هستند افزود: کسب و کار در این مجتمع ها توجیه اقتصادی زیادی دارد.
وی بر ارائه تسهیلات ارزان قیمت در این حوزه نیز تاکید کرد و گفت: در سال گذشته تسهیلات با نرخ هفت درصد بود اما امسال یارانه ها در این خصوص حذف شده اند و تسهیلات به متقاضیان با نرخ ۱۲ درصد داده می شود، تلاش می کنیم که یارانه مورد نظر را جذب کنیم تا نرخ تسهیلات همچون سال گذشته باشد.
یوسفی با بیان اینکه تسهیلات در حوزه گلخانه ها شناور است افزود: از متقاضیان می خواهیم که در این راستا اقدام کنند، کشت و کار در محیط بسته توجیه اقتصادی دارد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: امسال نیز در حدود ۶۰ هکتار توسط متقاضیان برای ایجاد گلخانه ها مجوز صادر شده است که بعضا ساخت و سازها را نیز شروع کرده اند.
وی با بیان اینکه روند ارایه تسهیلات و همچنین استعلامات در حوزه گلخانه ها بسیار آسان سازی شده است افزود: متقاضاین می توانند در کوتاه ترین زمان مجوز ساخت و ساز را دریافت کنند چرا که استعلام ها را حذف کرده ایم.
وی گفت: افزایش تولید در محیط های کنترل شده به عنوان یکی از مهم ترین برنامه های اقتصاد مقاومتی سازمان جهاد کشاورزی استان بوده و توسعه ۲۰۰ هکتار گلخانه در پایان برنامه ششم و افق ۱۴۰۴ هدف گذاری شده است.
سالانه از گلخانه های این استان ۲۵ تا ۳۵ هزار تن انواع محصول برداشت می شود.
استان خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این سطح ۳۰۰ هزار هکتار زراعی و مابقی باغ است.