این خبرگزاری که در زمان تاسیس بیشتر بنگاه خبری بود در چارچوب سازمانی وزارت امور خارجه و با هدف گردآوری، ترجمه و انتشار اخبار ایران و جهان به وجود آمد. نزدیک به چهار دهه بعد، وزارت‌خانه‌ای با عنوان اطلاع‌رسانی فعالیت خود را در دولت وقت آغاز کرد و بدین ترتیب در ۱۳۴۲ خورشیدی آژانس پارس به "خبرگزاری پارس" با نام اختصاری "پانا" (PANA) تغییر نام داد. پیش از آن، آژانس پارس مدتی نیز با رادیو به طور مشترک به فعالیت می‌پرداخت و تهیه‌کنندگی اخبار این رسانه را عهده دار بود.
در این برهه از زمان، دگرگونی‌هایی در ساختار خبرگزاری به وقوع پیوست و خبرگزاری پارس که تا آن زمان تنها اداره کل بود به سازمان خبرگزاری تغییر موقعیت داد و به عنوان شرکت سهامی دولتی شناسایی شد و این موضوع به تصویب نمایندگان مجلس نیز رسید.
دی ۱۳۶۰ و سه سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خبرگزاری پارس به خبرگزاری جمهوری اسلامی با نام اختصاری "ایرنا" (IRNA) تغییر نام داد و فصل نوینی در فعالیت‌های این رسانه گشوده شد.
در حالی که گردآوری اخبار ایران و جهان مهمترین کارکرد و وظیفه بنیادین و اولیه این خبرگزاری محسوب می شد اما به مرور زمان کار تولید و نگارش گزارش‌های خبری، تحلیلی، تفسیری و پژوهشی، مصاحبه های تخصصی و نیز انتشار بولتن‌های موضوعی، راهبردی و نظرسنجی نیز به وظایف این نهاد افزوده شد که این مهم همچنان ادامه دارد.
ایرنا در مسیر حرفه‌ای
رسالت خطیر آگاهی رسانی دقیق و سریع به جامعه سبب شد تا تلاش برای بهبود وضعیت کارکردی این نهاد فزونی بیابد و خبرگزاری از سال‌های نخستین فعالیت، همکاری‌های خود با بنگاه‌های پرسابقه و مهم خبری غربی همچون «خبرگزاری فرانسه»، «آسوشیتدپرس»، «رویترز» و نیز خبرگزاری «آناتولی» ترکیه را آغاز کند و در مسیر حرفه‌ای شدن بیشتر گام بردارد.
همکاری‌های ایرنا با خبرگزاری‌های جهان پس از انقلاب همچنان ادامه یافت و در این زمینه توافق‌نامه‌های مهمی میان این خبرگزاری با دیگر خبرگزاری‌های مهم آسیایی و منطقه‌ای همچون منعقد شد که از جمله آنها می توان به "شینهوآ" (Xinhua) از چین، "ریانووستی " (RIA Novesti) و "ایتارتاس" (ITAR TASS) از روسیه، خبرگزاری "قنا" (QNA) از قطر، "یونهاپ" (Yonhap) از کره جنوبی و ... اشاره کرد.
فرایند تهیه اخبار در ایرنا همچون بسیاری از خبرگزاری‌های حرفه‌ای به دست فعالان عرصه خبر یعنی خبرنگاران، دبیران و سردبیران حوزه های گوناگون صورت می‌گیرد. افزون بر این، ایرنا در همه استان‌ها و شهرهای مهم کشور و همچنین در برخی از کشورهای دیگر، خبرنگارانی پویا دارد که کار گردآوری اخبار و گزارش‌ها و ارسال آن به سازمان مرکزی را انجام می‌دهند.
در خبرگزاری جمهوری اسلامی بخشی از اخبار در بخش رصد رادیو- تلویزیونی شبکه‌های بین المللی و نیز بخش ترجمه اخبار خارجی تهیه می‌شود.
در این پیوند، روابط عمومی سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها نیز اخبار مربوط به خود را به سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی به عنوان قطب خبری کشور اعلام و ارسال می‌کنند.
بخشی از برآیند فعالیت‌های ایرنا در تارنمای آن قابل دیدن و دسترسی است. البته پیش از ۱۳۷۶، اخبار ایرنا روی تلکس (دستگاه الکترونیکی ارتباط نوشتاری راه دور) برای مسوولان و دیگر رسانه ها قابل دسترسی بود.
در سال ۱۳۷۶ تارنمای ایرنا به عنوان یکی از نخستین تارنماهای خبری فارسی‌زبان گشایش یافت. خبرگزاری جمهوری اسلامی، افزون بر اطلاع‌رسانی و انتشار خبر روی تارنمای خود، تهیه خبرها، گزارش‌ها، تحلیل‌ها، گفت‌وگوها و بولتن‌های ویژه و اختصاصی را بر عهده دارد که برای استفاده در فرایند سیاستگذاری‌ها در دسترس مسوولان کشور قرار می‌گیرد.
البته بخشی از بولتن‌ها نیز در حوزه مسایل گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... به دست خبرنگاران و پژوهشگران ایرنا تهیه می‌شود تا برای بهره‌وری عمومی انتشار یابد.
در این میان باید به کارکردهای پژوهشی خبرگزاری نیز اشاره کرد که بخش عمده آن در دفتر اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا صورت می‌گیرد. در این پیوند، کارکردهای پژوهشی یاد شده در کنار تولیدات خبری که در اتاق خبر ایرنا سامان می‌یابد، روی تارنمای ایرنا برای بهره‌مندی عمومی قابل دسترسی است. تهیه بولتن‌های پژوهشی، نمایه‌سازی روزنامه‌ها و نشریات، ایجاد بانک اطلاعاتی- خبری، انجام طرح‌های نظرسنجی و از همه مهم‌تر مصاحبه‌های عمقی و حرفه‌ای، تحقیق، تفسیر و پژوهش در مورد طیف گسترده‌ای از اخبار روز و نیز فرایندهای داخلی و خارجی در حوزه‌های گوناگون در زمره وظایف دفتر پژوهش‌ها و بررسی‌های خبری قرار دارد. (۱)
دانشکده خبر و موسسه ایران
خبرگزاری جمهوری اسلامی برای تکمیل رسالت خبررسانی و آگاهی‌بخشی خود توجه ویژه‌ای نیز به پرورش کادر مجرب و خبرنگاران کارآمد و حرفه‌ای داشته است. در این پیوند، «دانشکده خبر» به دلیل نیاز نظام رو به توسعه رسانه‌ای کشور و نبود رشته‌های تحصیلی خبرنگاری در مراکز آموزش عالی پایه‌گذاری شد و از ۱۳۷۶ خورشیدی، پذیرش دانشجو برای آموزش و تربیت خبرنگاران، دبیران، سردبیران و عکاسان خبری رسانه‌ها را آغاز کرد.
تاسیس موسسه «فرهنگی- مطبوعاتی ایران» در سال ۱۳۷۳ نیز اقدامی در راستای تحقق اهداف رسانه‌ای سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی بود که زیر نام صاحب امتیازی ایرنا صورت گرفت.
دو سال پس از آغاز به کار موسسه ایران، «روزنامه ایران»، روزنامه «ایران سپید» به عنوان نخستین روزنامه به خط «بریل» ویژه نابینایان و کم‌بینایان در سال ۱۳۷۵ انتشار یافت تا پنجره تازه‌ای رو به خبر را پیش روی مخاطبان خود بگشاید.
در ادامه، نیاز مخاطبان غیرفارسی‌زبان نیز سبب شد تا موسسه فرهنگی-مطبوعاتی ایران روزنامه‌های «الوفاق» و «ایران‌دیلی» را به ترتیب به زبان‌های عربی و انگلیسی از سال ۱۳۷۶ منتشر کند.
دیگر روزنامه زیرمجموعه موسسه فرهنگی- مطبوعاتی ایران، «ایران ورزشی» است که سال‌ها در حوزه خبررسانی به ورزشکاران و ورزش دوستان فعالیت می‌کند.(۲)
تحولات سازمانی ایرنا
تحولات سازمانی ایرنا در توسعه زیرساخت‌های خبری عبارتند از: بهره‌گیری از سامانه‌های جدید تحریریه و سایت ایرنا، راه‌اندازی سایت جدید ایرنا زندگی، راه‌اندازی ایرنای چینی در سایت ایرنا، راه‌اندازی سایت ایرناپلاس، راه‌اندازی سایت مدرسه خبر، راه‌اندازی سامانه ارائه عکس(انگلیسی)، توسعه اخبار تصویری و پوششی، تولید گسترده اینفوگرافیک، راه‌اندازی سامانه ویدیوکنفرانس ایرنا و ارتقای خدمات فناوری اطلاعات.
چشم‌انداز ایرنا
پیگیری دیدگاه‌ها و اندیشه‌های بنیادین بنیانگذار جمهوری اسلامی و رهبر انقلاب و همچنین حرکت در مسیر سیاست‌ها و رویکردهای دولت و نظام از جمله مهمترین محورهای سیاستگذاری تازه و کلان ایرنا است.
حرکت در مسیر روزنامه‌نگاری توسعه، تحول‌گرا و راهکارگرا با هدف کمک به تحقق توسعه همه‌جانبه در کشور از جمله اولویت‌هایی است که در صدر فعالیت‌های خبرگزاری رسمی کشور قرار دارد و در این مسیر نوع نگاه علمی و کارشناسی به تولید محتوا به خدمت گرفته شده است.
مدیران و کارکنان ایرنا برآنند تا زیرساخت‌های لازم را برای گسترش فعالیت‌های خبری ایرنا فراهم کنند تا بتوان موانع سخت‌افزاری پیش روی تحقق برنامه‌های سازمان را برطرف کرد.
یکی از اقدام‌ها در این پیوند، بهره گرفتن از فناوری‌های نوین اطلاع‌رسانی و سامان‌دهی و ایمن‌سازی دست‌افزارها و امکانات کار خبررسانی است.
در این راستا مدیریت ایرنا همراه با مجموعه خبری این سازمان، با رصد رویدادهاٰ، تحلیل داده‌ها و دسترسی به منابع خبری و با برخورداری از شبکه خبری گسترده در سراسر کشور و مناطق حوزه علاقه ایران و تکیه بر خلاقیت و نوآوری اعضا تلاش می‌کنند تا به تولید دقیق‌ترین و صحیح‌ترین و انتشار سریع محصولات خبری برای سیاستگذاران، نخبگان، تاثیرگذاران کلیدی و عموم مردم بپردازند؛ از این‌رو، ایرنا پیوسته روایت تاثیرگذار، به‌هنگام و صادقی از ایران به جهان ارایه می‌کند.
اولویت‌های محوری و راهبردی ایرنا در چهار بخش متمرکز خواهد بود. سرآمد در فناوری و ابزارها و درونی‌سازی فرهنگ دیجیتال، موثر در محتوا با تسلط داده‌ای، بهره‌ور در مبادله زمان-هزینه، افق‌گشایی در عرصه رسانه. (۳)
پی‌نوشت:
۱- ایرنا، ۸۰ سال کارآمدی و پویایی، گروه اطلاع‌رسانی و پژوهش، ۱۸ مردادماه ۱۳۹۳
۲- همان
۳- کتاب "ایرنا در مسیر تحول"، عملکرد دو ساله سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۹۸-۱۳۹۷