به گزارش ایرنا، در حالی که هتل کوچه ارفعی حریم چهارباغ را نقض و منظر آن رامخدوش کرده است؛ در آنسوی دولتخانه صفوی یک مجتمع تجاری توانسته به پشتوانه رای دیوان عدالت اداری حریم میدان نقش جهان را دور بزند و این اثر را در خطر خروج از فهرست آثار جهانی یونسکو قرار دهد.
اکنون کارشناسان انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان توانسته‌اند به طور موقت دستور توقف ساخت این مجتمع تجاری را از قاضی کشیک دادگاه عمومی و انقلاب اصفهان بگیرند تا بزودی ادله آنچه گفته می‌شود این مجتمع تجاری با حفاری برای ایجاد سه طبقه زیرزمین در یک سایت تاریخی و همچنین سه طبقه فوقانی و گرفتن مجوز ارتفاع ۹ متر حریم میدان نقش جهان را نقض کرده است، بررسی شود.
در ماه های گذشته علاوه بر ارتفاع گرفتن غیرقانونی هتل کوچه ارفعی در حریم چهارباغ، کارشناسان و رسانه‌های میراث فرهنگی نسبت به ارتفاع گرفتن یک مجتع تجاری در حریم میدان نقش جهان ابراز نگرانی کرده بودند.
گفته می‌شود با رای هیات کارشناسی، دیوان عدالت اداری ارتفاع ۹ متر را حق مکتسبه مالک دانسته و بدین‌گونه حریم نقش جهان با دلایل و مدارکی که ضوابط یک اثر جهانی را نادیده گرفته نقض شده است. در روزهای پایانی هفته گذشته رئیس ایکوموس ایران با این اقدام نسبت به خروج میدان نقش جهان از فهرست آثار ثبت جهانی هشدار داد.
مطابق با طرح تفضیلی و طرح دولتخانه صفوی، ساخت و سازها در حریم نقش جهان بیشتر از پنج و نیم متر نباید باشد اما مجتمع تجاری مذکور توانسته با مدارکی که در اختیار هیات کارشناسی قرار داده دیوان عدالت ادارای را با خود همراه کند و حریم و منظر یکی از آثار شهره و جهانی ایران را مخدوش کند.
ضرورت رعایت حریم میدان تاریخی نقش جهان
آتوسا افغان رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان در این باره به ایرنا گفت: آنچه برای ساخت و ساز در طرح تفضیلی و در طرح دولتخانه صفوی مشخص شده، کد ارتفاعی تا پنج و نیم متر است. کد ارتفاعی پنج و نیم متر برای این است که ساختمان‌ها به لحاظ بصری به حریم میدان نقش جهان تجاوز نکنند.
مالک مجتمع تجاری ادعا کرده است که کد ارتفاعی پیشین ۹ متر بوده و دیوان عدالت اداری هم از همین رو این اتفاع را برای مالک حق مکتسبه دانسته است. رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان با استناد به عکس‌های موجود معتقد است کد ۹ متر بعید به نظر می‌رسد و این ارتفاع به احتمال هشت متر بوده است.
افغان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: دیوان عدالت ادارای به حقوق مکتسبه اشاره کرد؛ اینکه پیشتر حق استفاده از سه طبقه را داشته و اکنون نباید حق مالک ضایع شود. در زمان حاضر سه طبقه در زیر زمین ساخته شده و این مشکل بزرگی است برای منطقه‌ای که باید مورد کاوش‌های باستانشناسی قرار بگیرد و دوم اینکه اکنون مالک به جای سه طبقه با احتساب سه طبقه زیرزمین،طبقات بیشتری در اختیار دارد و این خیلی بیشتر از حقوق مکتسبه مالک است که اتفاق می‌افتد.
به گفته افغان عرصه ساختمان پیشین و جایی که اکنون تبدیل به مجتمع تجاری با ارتفاع ۹ متر در حریم نقش جهان شده است ۴۰ درصد ساخت بوده و چیزی حدود ۶۰ درصد از آن حیاط بوده است اما در زمان حاضر صد در صد ساخت و ساز انجام شده و در این صورت حقوق مکتسبه افزایش زیادی داشته است و اکنون نمی شود حقوق مالک را با حقوقی که پیشتر داشته ،حتی زمانی که در حد دو طبقه بوده است مقایسه کرد.
افغان ادامه داد: نکته خیلی مهم اینکه ممکن است کد ارتفاعی همه بناهای که در این محدوده در حد ۲ طبقه ساخته شده اند حدود هشت الی ۹ متر باشد اما این ساختمان‌ها بناهای دوره پهلوی هستند و همزمان با ساخت دولتخانه صفوی نبوده اند، در نتیجه خودشان محل اشکال هستند چراکه آن دوران برنامه‌ریزی برای دولتخانه صفوی نبوده است.
وی تاکید کرد: برای میراث جهانی میدان نقش جهان کد ارتفاعی پنج و نیم متر در نظر گرفته شد و هر نگاهی در قالب کارشناسی و طرح تفضیلی یا بازنگری باید با عنایت به طرح جامع منطقه افزایش ارتفاع داشته باشد. بنابراین در زمان حاضر بر مبنای پنج و نیم متر ، نقض حریم صورت گرفته است.
افغان در ادامه با اشاره به دستور موقت دادستان اصفهان برای توقف ساخت و ساز مجتمع تجاری مذکور در حریم میدان نقش جهان گفت: به واسطه حضور معاونت دادستانی در اصفهان و با همکاری نمایندگان مجلس دستور توقف موقت گرفته شد و یک مهلت سه روزه داده شده تا کارشناسان معماری با کار کارشناسی ادله خودشان را در خصوص نقض حریم میدان نقش جهان در اختیار دادستان قرار بدهند.
میدان نقش جهان سرمایه ملی است
گرچه دستور توقف ساخت و ساز مجتمع تجاری در حریم میدان نقش جهان به معنای حکم قطعی نیست اما با توجه به ورود دادستان اصفهان به عنوان مدعی‌العموم در خصوص نقض حریم خیابان چهارباغ با ارتفاع گرفتن هتل کوچه ارفعی و هشداری که به وزارتخانه میراث فرهنگی در این باره داد؛ همچنین دستور محمدجعفر منتظری دادستان کل کشور مبنی بر جرم بودن هرگونه تصرف و تجاوز به آثار ملی یا حریم های مربوط به آن که از موارد حقوق عامه محسوب می شود و دادسراها را با پیگرد متخلفین مسئول حفظ و حراست از آنها دانست، ارجحیت دادن منفعت خاص نسبت به منفعت عام دور از انتظار است و باید میدان نقش جهان به عنوان سرمایه ملی و منفعت عام در اولویت قرار بگیرد.
رئیس انجن صنفی مهندسان معمار اصفهان در ادامه گفت و گو با ایرنا خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد دیوان عدالت ادارای تا اندازه ای با مدارک ارائه شده گمراه شده و طبیعی است که دیوان به حقوق مکتسبه افراد احترام می گذارد اما چندین نکته وجود دارد؛ یکی اینکه مالک در سال‌های اخیر ملک را خریده و به طور حتم در زمان خرید مالک تفهیم می‌شود که در سایت تاریخی و با ضوابط تاریخی خرید می‌کند؛ در نتیجه نمی توان گفت که به حق مکتسبه مالک خللی وارد شده است.
میراث دار خوبی نبوده ایم
وی افزود: در حقوق مکتسبه حقوق عام و حقوق خاص وجود دارد. در مورد میدان نقش جهان، مساله حقوق عام است و رعایت نکردن حریم این اثر جهانی طبق اخطار ایکوموس ایران منجر به حذف این سرمایه ملی از فهرست آثار جهانی می‌شود. این اتفاق خوبی نیست و کوتاهی در این باره نشان می‌دهد که میراث دار خوبی نبوده ایم.
از نگاه افغان، معماران دغدغه مند اصفهان و کارشناسان میراث فرهنگی، حریم میدان نقش جهان به عنوان نفع عام تحت تاثیر نفع خاص قرار گرفته که باید از سوی دادستانی اصفهان با توجه به ضوابط دولتخانه صفوی و میراث جهانی بررسی و تجدید نظر شود.
رئیس انجمن مهندسان معمار اصفهان در این خصوص بیشتر توضیح داد: در رای دیوان عالی اشاره شد که بعد از صدور رای هیات کارشناسی، این اتفاق افتاده است. هیات کارشناسی نگاهش با خواسته‌های عمومی و خواسته‌های میراث فرهنگی و فرهیختگان نسبت به شهر متفاوت است. بحث عمومی این است که ساخت و ساز این ملک تجاری در جایی واقع شده که می تواند باعث تخریب همه این بافت شود.
افزایش تهدید خطرها به نقش جهان
اشاره افغان به این مورد است که ساخت این ملک تجاری می تواند فتح بابی باشد برای ساخت و سازهای دیگر در حریم میدان نقش جهان که با این کد ارتفاعی می‌تواند خطر بزرگی در کمین میدان نقش جهان باشد.
وی یادآور شد: دیدگاه انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان تنها این بنا نیست. اکنون اتفاقات بدتری مثل هتل کوچه ارفعی در لایه دوم چهارباغ رخ داده است و منظور ما جلوگیری از همه این اتفاقاتی است که ناقض آثار و بافت تاریخی هستند.
میراث فرهنگی: به خاطر رای دیوان عدالت اداری ناگزیز به اجرا بودیم
فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی در باره ارتفاع گرفتن مجتمع تجاری در حریم میدان نقش جهان و دولتخانه صفوی به ایرنا گفت: آنچه مسلم است میراث فرهنگی مخالف ارتفاع گرفتن این مجتمع تجاری بوده است و ضوابط ما هم اجازه چنین ارتفاعی را نمی‌دهد اما به هر حال مالک به لحاظ قانونی پیگیری کرده است و دیوان عدالت اداری رای داده و ما هم ناگزیر به اجرا بودیم.
وی افزود: وقتی رای قضایی صادر شود هر کسی باید آن را اجرا کند کما اینکه میراث فرهنگی هم بعد از صدور رای در تلاش بوده است تا بلکه دیوان را متقاعد کند اما بحثی که وجود دارد این است که وقتی اخطار استنکاف داده می‌شود ما ناگزیر به اجرا هستیم.
حالا اما بعد از ورود انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان و درخواست از دادستان اصفهان برای پیگیری این موضوع دستور توقف ادامه کار ساخت مجتمع تجاری داده شد و طبق دستور قاضی کشیک در فرصت داده شده برای جمع بندی نظرات کارشناسان، مقرر شد تا از اداره کل میراث فرهنگی اصفهان اگر شکایتی دراین‌باره دارد استعلام شود.
الهیاری در این خصوص گفت: با توجه به دستوری که دادستان داده و برای اینکه از ظرفیت‌های جدید حقوقی استفاده شود پیگیری‌های لازم انجام شده است.
وی افزود: خوشبختانه آقای دادستان در این مورد ورود پیدا کرده و دستور توقف داده است. در این فرصت مجدد، ما و همچنین اداره کل ثبت آثار ملی ایران مکاتبه کرده است و در این خصوص امیدواریم با پیگیری که دادستان انجام می‌دهد این موضوع حل و فصل شود.
مریم قاسمی سیچانی، پژوهشگر معماری و میراث فرهنگی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از میدان نقش جهان با عنوان اوج هنر شهری و سنبل معماری چندهزار ساله ایرانی اسلامی یاد و آن را به قلبی تشبیه کرد که تاکنون با بافت پیرامونش زنده بوده است.
میدان نقش جهان با بافت پیرامونی اش زنده است
وی اظهارداشت: میدان نقش جهان با پمپاژ خون شریان‌های اطراف اش زنده است. اگر آدمی فقط یک قلب تنها داشته باشد می‌میرد اما درواقع این میدان با بافت پیرامون اش زنده و پویا است. اتفاقی که اما در سال‌های معاصر افتاده این است که بافت پیرامون و ساختار شهرسازی پیرامون را بسیار دستکاری و آنها را از یکدیگر قطع کرده ایم. بنابراین برای حفظ میدان نقش جهان باید حریم آن رعایت شود.
به گفته قاسمی طبق مطالعات تاریخی،میدان نقش جهان در یک بافت درونگرا و برمبنای تناسبات طلایی ایرانی، طراحی و ساخته شده است. اینکه چه عناصری و در چه موقعیتی دیده شود سناریو داشته و در بسیاری از جنبه‌های زیبایی شناسی و هنری آن تفکر شده است.
از این رو این پژوهشگر میراث فرهنگی و معماری حفظ حریم میدان نقش جهان و بافت اطراف آن را در پیوند با پویایی میدان نقش جهان و جنبه‌های کارکردی و زیبایی شناسی آن دانست.
در دوران پهلوی دوم ارتفاع برخی بناها در پیرامون میدان به هشت تا ۹ متر نیزمی رسید و از همین رو مالک مجتمع تجاری با استناد به این موضوع توانسته از دیوان عدالت اداری مجوز ارتفاع ۹ متر را بگیرد.
قاسمی در این باره یادآور شد: طی مطالعات میدانی گسترده به این نتیجه رسیده است که باید در حریم بلافصل میدان نقش جهان و دولتخانه نهایت بین پنج تا پنج و نیم متر ساخت داشته باشیم. در دورانی مثل پهلوی دوم هم مطالعات و دستوالعمل‌ها کامل نبوده است ولی وقتی این مطالعات تکمیل و انجام شده نباید نقض حریم کنیم. در این صورت وقتی یک مالک با این شیوه و با نقض حریم و دستورالعمل‌های محدوده دولتخانه صفوی و میدان نقش جهان ساخت و ساز کند، نفر بعدی و نفرات بعدی هم می‌سازند و میدان نقش جهان در فضایی از ساختمان های بلند مرتبه محصور می‌شود.
این پژوهشگر و عضو انجمن دوستداران اصفهان با اشاره به گریزی به طرح‌های جامع شهر اصفهان گفت: در سال۱۳۳۷ طرح جامع "کوکس" اصفهان تصویب می‌شود که مزایای زیادی داشته اما از طرف دیگر اشتباهاتی را هم رقم زد و برای دور تا دور میدان ساختمان‌های بلند و مدرن در نظر گرفت. بعدها این طرح رد و طرح جامع ارگانیک با تفکر حفظ اصفهان تاریخی کار شد؛ طرحی که پایه و اساس تمام کارها شد. حالا با این وجود اگر قرار باشد اینچنین نقض حریم شود باز به طرح "کوکس" می‌رسیم که دور تا دور میدان نقش جهان بلند مرتبه سازی کنیم و هر کسی هر کاری خواست بکند!
نقض حریم تعادل میدان نقش جهان را بهم می زند
وی در ادامه افزود: نقض حریم میدان نقش جهان باعث می‌شود به لحاط زیبایی شناسی و تراکمی که در منطقه وجود دارد تعادل میدان که قلب اصفهان است بهم بخورد. از طرفی این تغییرکاربری‌ها باعث می‌شود ارزش و اهمیت و پویایی بازار بزرگ اصفهان که ستون فقرات شهر اصفهان تاریخی است کاسته شود؛ و زمانی ارزش بازار کم می شود که خیابان ها کشیده و تجاری ها به سمت آنها بیایند.
قاسمی یادآور شد: زمانی تعرضات کمتر و در قسمت‌های جدید شهر بود اما حالا آمده‌اند بیخ میدان نقش جهان و در کاربری‌های مسکونی و خدماتی مجتمع های تجاری ایجاد می‌کنند که به طور مستقیم و غیر مستقیم باعث می شود بازار اصفهان متروکه و مخروبه شود. اگر قرار است بحث تجارت باشد بهترین راهکار این است که در خود بازار این نقش ایفا شود و واحدهای مسکونی حفظ شوند و یا کاربری‌ها در راستای تقویت میدان نقش میدان باشد نه تضعیف مجموعه میدان و بازار بزرگ آن.
گفتنی است مالک مجتمع تجاری واقع در خیابان استانداری بعد از شکایت مبنی بر عدم اجازه ساخت و ساز به ارتفاع ۹ متر از سوی میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان توانسته نظر دیوان عدالت ادارای را جلب کند. بنابراین در حکم نهایی دیوان عدالت رای به نفع مالک صادر و گفته شده است، مالک نسبت به سه‌طبقه حق مکتسبه دارد و ملک یادشده از ابتدا دارای ارتفاع ۹ متر بوده و نوسازی آن موجب تضییع حقوق مکتسبه نخواهد شد.
میدان نقش جهان در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار دارد و هرگونه دخل و تصرف در حریم این اثر می تواند به خروج از فهرست آثار جهانی منجر شود. پیشتر یکبار با ارتفاع گرفتن بی ضابطه برج جهان نمای شهرداری این خطر از بیخ گوش میدان نقش جهان گذشت و حالا در حالی که دادستان دستور توقف موقت ساخت مجتمع تجاری مذکور را داده است باید دید قوه قضائیه که پیگیر و حافظ میراث فرهنگی خوانده شده می تواند با کار کارشناسی از رای خود که میدان نقش جهان را در خطر قرار داده کوتاه بیاید!
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای ۱۰۷ شهر و یکهزار و ۹۳۴ روستاست؛ بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.