ناشرانی که در تاخت و تاز فضای مجازی و توسعه نشر الکترونیک و همچنین کاهش سرانه کتابخوانی کمی کمر خم کرده بودند با شیوع ویروس کرونا کاملا خم شدند و نتوانستند در برابر لطمات این ویروس قامت راست کنند.
فروش کتاب نیز مانند بسیاری از کسب و کارهای دیگر در بحبوحه شیوع کرونا به شدت آسیب دید و کالایی که قبلا سعی می شد با برگزاری نمایشگاه و طرحهای فصلی فروش و اختصاص یارانه دولت جایی در سبد خرید خانوار داشته باشد دیگر در این سبد جایی برایش باقی نماند.
رییس اتحادیه صنف کتاب، نوشت افزار و صحاف مشهد درباره وضعیت فروش کتاب در ماه‌های اخیر به خبرنگار ایرنا گفت: در نتیجه شیوع ویروس کرونا و محدودیتهای ارتباطی و تعطیلی اجباری صنوف، فروش کتاب در مشهد بسیار کاهش یافت و این مساله باعث ابطال پروانه ۱۰ درصد از صنوف زیر پوشش این اتحادیه شد.
سیدجواد سیدعباسیان افزود: ۹۰۰ واحد صنفی زیر پوشش این اتحادیه در مشهد جواز کسب دارند که پروانه ۱۰ درصد از این تعداد ابطال شده و ۱۵۰ پروانه جدید کسب نیز برای متقاضیان صادر شده است.
وی ادامه داد: از مجموع واحدهای دارای پروانه کسب زیر پوشش اتحادیه صنف کتاب، نوشت افزار و صحاف، ۱۵۰ واحد کتابفروشی، ۵۰ واحد صحاف و ۷۰۰ واحد نوشت افزار هستند.
وضعیت کتابفروشان پس از مهرماه بدتر می‌شود
رییس اتحادیه صنف کتاب، نوشت افزار و صحاف مشهد پیش بینی کرد با توجه به تداوم شیوع کرونا فروش فعالان صنف کتاب و نوشت افزار بعد از مهرماه امسال کمتر شده و میزان ابطال پروانه در این صنف بیشتر شود.
سیدعباسیان افزود: هنوز بازار کتاب و نوشت افزار راکد است و این صنف یک بیستم از میزان فروش سال گذشته را نیز نداشته است و به طور قطع فروش کتاب و نوشت افزار پس از مهرماه نیز مطلوب نخواهد بود و اگر بعد از مهرماه صنوف یک سوم میزان فروش پارسال خود را نیز داشته باشند خرسند خواهند بود.
وی ادامه داد: شاید فکر کنید امید این صنف بعد از مهرماه باید به فروش کتاب درسی باشد اما با توجه به اینکه مدارس خود توزیع کتاب درسی را برعهده گرفته‌اند و حتی در کنار عرضه کتاب، نوشت افزار نیز می‌فروشند، شانس این صنف برای کسب حداقل درآمد در سال جاری نیز از بین رفته است.
رییس اتحادیه صنف کتاب، نوشت افزار و صحاف مشهد گفت: در کنار این موضوع، عرضه نوشت افزار توسط فروشگاه‌های زنجیره‌ای، فروشگاه‌های وابسته به شهرداری، مدارس غیرانتفاعی و عدم برپایی نمایشگاه کتاب این صنف را ضعیف و ضعیف تر کرده است.
یک ناشر و رییس اتحادیه ناشران خراسان رضوی هم وضعیت نشر در این استان را خوب ندانست و گفت: مشکلات ناشی از شیوع کرونا و کم شدن تقاضا و همچنین وضعیت نابسامان اقتصادی بر روی نشر نیز تاثیر گذاشته است.
مهدی نصیرزاده افزود: از سوی دیگر کتاب جزء کالاهای اساسی مورد نیاز خانوارها نیست و زمانی که مردم دچار مشکلات و گرفتاریهای اقتصادی باشند و این مسائل فکر و ذهنشان را به خود مشغول کند سراغ خواندن کتاب نمی‌روند لذا بخش نشر نیز به عنوان یک حوزه تفننی در نظر گرفته می‌شود و نباید انتظار داشت در وضعیت دشوار اقتصادی مردم به سمت خرید کتاب سوق پیدا کنند.
وی اضافه کرد: فراوانی اطلاعات در فضای مجازی بر روی کتاب خواندن تاثیر گذاشته است و مردم بیشتر راغب به خواندن مطالب کوتاه در فضای مجازی هستند تا این که کتاب بخوانند.
رییس اتحادیه ناشران خراسان رضوی گفت: هرچند مطالعه مطالب در فضای مجازی به شدت بین مردم گسترش یافته است، با این حال امکان مطالعه برخی کتابها به ویژه کتابهای حجیم در فضای مجازی میسر نیست و فرد ترجیح می‌دهد کتاب را بخرد تا این که آن را در فضای مجازی مطالعه کند.
نصیرزاده شاهرگ حیاتی ناشران را کتابفروشان دانست و افزود: زمانی که فروش کتاب کاهش می‌یابد وضعیت اقتصادی ناشران نیز دچار مشکل می‌شود به ویژه آن که شیوع کرونا و کاهش فعالیتهای صنفی نیز این وضعیت را تشدید کرده است.
وی اضافه کرد: در چهار ماهه گذشته تاکنون که شیوع ویروس کرونا کشور را تحت تاثیر قرار داده است، برخی ناشران فعالیتی نداشتند زیرا کتابفروشی‌ها برای اینکه بتوانند چکهایشان را پرداخت کنند خیلی با احتیاط سفارش چاپ به ناشر می‌دادند لذا در این مدت کتاب کمتری توسط ناشران استان به چاپ رسید و برخی از کتابفروشی‌ها نیز کانالهایی در فضای مجازی ایجاد و فروش کتاب اینترنتی را آغاز کردند.
رییس اتحادیه ناشران خراسان رضوی درباره تامین کاغذ ناشران در ایام شیوع کرونا گفت: یارانه کاغذ از طریق سامانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت متمرکز به ناشران پرداخت می‌شود و ناشران دارای پروانه معتبر می‌توانند از آن بهره مند شوند و تاکنون هر ناشری که در سامانه ثبت نام کرده کاغذ دولتی خود را دریافت کرده است.
نصیرزاده افزود: ممکن است برخی ناشران تقاضای خود از کاغذ را کامل نگرفته باشند و این، به میزان فعالیت ناشر در ادوار گذشته و مجوزهای نشر کتابی که گرفته است دارد.
وی با اشاره به وجود هزار موسسه انتشاراتی در خراسان رضوی ادامه داد: پارسال ۳۰۰ تا ۴۰۰ مورد از این موسسات فعال بودند و آمار موسسات فعال امسال نیز چندان تغییری نسبت به سال گذشته ندارد.
رییس اتحادیه ناشران خراسان رضوی پیشنهاد داد در این وضعیت اقتصادی که در آن قرار داریم مردم بخشی از درآمد خود را به خرید کتاب اختصاص دهند زیرا شرایط کنونی زیست فرهنگی و اجتماعی جامعه را تحت تاثیر قرار داده است.
کاهش ۵۰ درصدی تیراژ چاپ کتاب
رییس هیات مدیره شرکت تعاونی ناشران خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: به دلیل مشکلات ناشی از کرونا و کاهش فروش کتاب، در چهار ماهه ابتدای امسال تیراژ انتشارات کتاب در استان حدود ۵۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافت.
حسین معینی افزود: کاغذ یارانه‌ای که از طریق سامانه به ناشر اختصاص می‌یابد هرچند که یارانه دولت را دارد اما قیمت آن نسبت به سالهای ۹۱ و ۹۲ سه برابر افزایش یافته و قیمت تمام شده نشر کتاب را بالا برده است.
وی اضافه کرد: قیمت اقلام مورد نیاز چاپ کتاب شامل مرکب، سلفون، گلاسه یا عملیات آن شامل تالیف، حروف چینی، لیتوگرافی و صحافی نسبت به سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته و با در نظر گرفتن افزایش حقوق کارگران در مجموع هزینه چاپ و نشر کتاب در سال جاری رشد چشمگیری نسبت به سال گذشته یافته است.
رییس هیات مدیره شرکت تعاونی ناشران خراسان رضوی گفت: ناشر می‌داند که فروش کتاب کم است و در شرایط کنونی اقتصادی و کاهش وسع خرید مردم، کتاب جزء اقلام ضروری زندگی مردم نیست لذا کمترین سود را در فروش کتاب برای خود در نظر می‌گیرد.
معینی افزود: به عقیده من فردی که کتاب چاپ می‌کند، به دنبال منفعت و کسب سود نیست و فقط افرادی که عاشق کتاب هستند در این حوزه فعالیت می‌کنند.
وی ادامه داد: ناشران قشر ضعیفی هستند و اکثر آنها مشکل معیشتی دارند و شیوع کرونا نیز وضعیت آنها را بدتر کرده است و رقم تسهیلاتی که دولت برای کسب و کارهای متضرر از کرونا اختصاص داده یعنی ۱۶۰ میلیون ریال به ازای هر کارگر کم است.
او با اشاره به عضویت ۱۰۶ شرکت انتشاراتی در شرکت تعاونی ناشران خراسان رضوی پیشنهاد کرد ارز دولتی به واردات برخی از کالاهای مورد نظر برای چاپ کتاب اختصاص یابد تا هزینه نشر کاهش پیدا کند.
حوزه نشر در کشور ضعیف است
مدیر انتشارات طنین قلم به عنوان یکی از فعالان عرضه نشر در مشهد هم درباره مشکلات این حوزه گفت: نشر در جامعه ما رشدی قوی نداشته و هم اینک نیز این حوزه با مشقت فعالیت می‌کند و شیوع کرونا و مشکلات ناشی از آن تقریبا نشر را ویران کرده است.
فریده سلطانی افزود: بزرگترین امتیاز برای یک ناشر عرضه کتاب و خوانش آن است اما از زمان شیوع کرونا سفارش کار به ناشر و عرضه کتاب به شدت کاهش یافته است و از سوی دیگر برگزاری نمایشگاه‌های کتاب به ویژه نمایشگاه کتاب تهران به عنوان بزرگترین رویداد سالانه برای عرضه کتاب لغو شد و ناشران بزرگترین امتیاز خود را از دست دادند.
وی ادامه داد: اگر برپایی نمایشگاه‌های کتاب لغو شده است حداقل دولت برای حمایت از ناشران، یارانه‌ای که به برپایی نمایشگاه اختصاص می‌داد را به ناشران بدهد و میزان خرید کتاب از آنان را افزایش دهد.
مدیر انتشارات طنین قلم با بیان این که صحبتهایی از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب شده است گفت: این نمایشگاه در ۱۰ سال آینده جوابگو است زیرا هنوز مردم به خرید کتاب از طریق فضای مجازی عادت ندارند و نمی‌توان در شرایط کنونی به موفقیت آمیز بودن نمایشگاه مجازی امید داشت.
سلطانی افزود: در شرایط فعلی ناشران نه عرضه کتاب دارند و نه می‌توانند کتاب خود را به عرضه بگذارند و نه حمایت زیادی از سوی دولت می‌شوند و فرآیند دریافت تسهیلات اختصاص یافته دولت به کسب و کارهای متضرر از کرونا نیز آنچنان پرپیچ و خم است که آدم را از گرفتن آن پشیمان می‌کنند.
وی ادامه داد: حمایت از نشر فقط معطوف به پایتخت می‌شود و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودجه‌ای برای حمایت از ناشران استانی اختصاص نمی‌دهد.
۴۲۱ عنوان کتاب طی تیر ماه گذشته در خراسان رضوی به چاپ رسید
با وجود همه مشکلات ناشران، معاون امور فرهنگی و رسانه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی می‌گوید: طی تیرماه امسال ۴۲۱ عنوان کتاب در این استان منتشر شده و ۴۱۵ عنوان کتاب برای اخذ مجوز انتشار به دبیرخانه مربوطه در این اداره کل رسیده است.
افشین تحفه‌گر افزود: این در حالی است که طی سه ماهه نخست امسال ۳۳۹ عنوان کتاب با شمارگان ۶۰۷ هزار و ۳۶۵ جلد در خراسان رضوی منتشر شد.
وی اضافه کرد: در راستای رونق و جهش تولید طی تیرماه امسال مجوز چاپ و صادرات پنج میلیون و ۴۰۰ هزار کیلوگرم فرآورده‌های چاپی و بسته‌بندی به ارزش چهار هزار و ۳۴۱ میلیارد و ۶۵۰ میلیون ریال از خراسان رضوی صادر شد.
معضل کتاب سازی
مدیر انتشارات طنین قلم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مدعی شد که اگر در شرایط کرونا آمار نشر مطلوب بوده است به این خاطر است که امکان کتاب سازی وجود دارد.
سلطانی افزود: کتاب سازی به این معناست که برخی از ناشران کتابی که قبلا برند شده و ناشر دیگری با سرمایه‌گذاری آن را برند کرده است را به راحتی با تغییر نام مترجم یا تغییر شکل آن به عنوان کتابی جدید با همان محتوا تولید و چاپ می‌کنند.
وی در مورد طرحهای فصلی فروش کتاب مانند طرح تابستانه هم گفت: این طرحها گرچه به فروش کتاب کمک می‌کند اما مدت زمان آن کوتاه است و فروش کتاب در آن چشمگیر نیست.
مدیر انتشارات طنین قلم حمایت نهادی از ناشران را خواستار شد و گفت: جامعه نشر در کشور به شدت ضعیف شده، خوانش کتاب کاهش یافته است و باید فکر جدیدی برای کمک به بخش نشر شود.
سلطانی افزود: خود من هفت ماه است که هیچ سفارشی در حوزه نشر نداشته ام و هرچند مسوولان می‌گویند نشر در چند ماه گذشته با وجود شیوع کرونا چشمگیر بوده اما اگر هم رشدی در نشر کتاب بوده مربوط به حوزه هنر و جغرافیا بوده است و در حوزه نشر ادبی هیچ رشدی وجود نداشته است.
وی با اشاره به خرید کتاب به عنوان یک بخش حمایتی از سوی وزارتخانه ادامه داد: میزان خرید کتاب از ناشران توسط کمیته خرید کتاب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در دو سال اخیر کاهش زیادی یافته است و مسوولان استانی می‌گویند کتاب را به تهران بفرستید که آنجا کتاب را بخرند اما من قادر به این کار نبودم.
صدور مجوز برای نشر کتاب تغییری نسبت به پارسال ندارد
رییس گروه فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: صدور مجوز برای نشر کتاب در سال جاری که از طریق ثبت درخواست ناشران در سامانه وزارتخانه انجام می‌گیرد تغییری نسبت به سال گذشته نداشته هرچند فروش کتاب در این مدت کم شده است.
فاطمه حسینی افزود: سهمیه کاغذ یارانه‌ای ناشران نیز از طریق سامانه وزارتخانه برقرار است و دولت بسته به تیراژ کتابی که توسط ناشر چاپ می‌شود کاغذ اختصاص می‌دهد.
وی با اشاره به برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر خرید کتاب از ناشران ادامه داد: خرید کتاب از ناشران به دو صورت استانی و کشوری انجام می‌گیرد که زمان فعالیت کمیته خرید کتاب در استان نیمه دوم شهریور ماه یا نیمه اول مهرماه است.
رییس گروه فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: پارسال کمیته خرید کتاب خراسان رضوی ۷۰۰ میلیون ریال و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یک میلیارد ریال از ناشران استان کتاب خرید کردند.
حسینی افزود: امسال هنوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای خرید کتاب از ناشران استان خراسان رضوی اقدام نکرده است و کمیته خرید کتاب استان نیز چند ماه دیگر اقدام به خرید کتاب از ناشران خواهد کرد.
طبق آخرین اعلام سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تاکنون ۳۳۱ هزار و ۱۸۹ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و شمار جان‌باختگان این بیماری به ۱۸ هزار و ۸۰۰ تن رسیده است.