علی‌رضا قزوه روز جمعه در کنگره مطالعات شبه‌قاره هند، افزود: امروز یک‌میلیون نسخه فارسی اصیل در هندوستان وجود دارد که بیشتر از تمام نسخه‌های فارسی در ایران، افغانستان، ترکمنستان و تمام کشورهای دیگر است که بسیاری از آنها هنوز چاپ‌نشده و حتی خوانده هم نشده است.
قزوه ابراز داشت: به دلیل مراودات تجاری زیاد کشورهای جنوب شرق آسیا به‌تدریج زبان‌های کره‌ای و ژاپنی اندک زبان فارسی موجود در بین مردم را هم گرفته است.
سهم شاعران هندی در شعر فارسی
معاون رایزن فرهنگی ایران در هند بیان داشت: برخی حضور اولیه زبان فارسی را با حضور اولیه مسلمانان در هند برآورد کرده‌اند.
علی‌رضا قزوه ادامه داد: با این وجود راه ارتباطی ایران و زبان فارسی با شبه‌قاره همواره از منطقه سند و سرزمین‌های شرقی ایران وجود داشته است.
معاون رایزن فرهنگی ایران در هند، ابراز داشت: حضور بازرگانان، صوفیان، شاعران و غیره در سرزمین سند و شهر لاهور هم از عوامل نفوذ زبان فارسی در شبه‌قاره بوده است.
قزوه یادآور شد: زمانی که محمود غزنوی به قدرت می‌رسد و گستره نفوذ خود را به شبه‌قاره می‌رساند، شاعران بسیاری از سبک خراسانی در دربار سلطان محمود حضور داشتند که ازجمله آنها، " عبدالله روزبه النکتی" بوده است.
به گفته قزوه، تعداد شاعران سبک خراسانی مانند"مسعود سعد سلمان و ابوالفرج رونی" که در سرزمین سند و شبه‌قاره در دوران غزنویان حضور پیداکرده‌اند فراوان است.
به باور قزوه، چراغ زبان فارسی را بیش از همه مسعود سعد سلمان در بین شاعران فارسی‌زبان در شبه‌قاره هند در سبک خراسانی برافراشته است.
وی یادآور شد: شاعران شبه‌قاره هند ۲۰ درصد اشعار شعر فارسی را سروده‌اند و از این سرزمین ۲۰ شاعر در تاریخ به یادگار مانده‌اند.
قزوه ادامه داد: از قرن ششم تا نهم سبک عراقی جایگزین شعر خراسانی می‌شود و به‌حق به‌جز فردوسی خراسانی، بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران فارسی را شاعران سبک عراقی تشکیل داده‌اند.
به گفته وی، در سبک عراقی هم دو شاعر "معین‌الدین چشتی" و" "نظام اولیا" ازجمله شاعران معروف سرزمین شبه‌قاره بودند.
معاون رایزن فرهنگی ایران در هند اظهار داشت: سهم شاعران هندوستان در سبک عراقی هم در حدود ۱۵ درصد از شعرهای این سهم است درحالی‌که سهم ادیبان هندی در تذکره‌نویسی بسیار بیشتر از شعرهای آن هستند.
وی تصریح کرد: در سبک " شهرآشوب" شعر فارسی سهم شاعران هندوستان بیشتر از دو سبک خراسانی و عراقی است.
قزوه گفت: شاعری مانند "فیضی" و برخی دیگر از شاعران دیگر در سبک شهرآشوب نقش برجسته‌ای دارد.
به گفته وی، سهم شاعران هندی در سبک "هندی" یا همان اصفهانی به‌صورت چشمگیری افزایش می‌یابد و "صائب تبریزی" به‌عنوان یکی از شاعران بزرگ فارسی، اشعار خود را به این سبک سروده است.
معاون رایزن فرهنگی ایران در هند، گفت:"بیدل دهلوی" خیال‌پردازی است که او را صاحب سبک هندی پیچیده می‌دانند و از صوفیان واقعی جهان اسلام بودند.
وی اظهار داشت: نژاد بیدل دهلوی از ترکان شیرازی و ماوراءالنهر بوده اما تمام زندگی خود را در هندوستان سپری کرده است.
وی یادآور شد: "غنی کشمیری" از دیگر شاعران شاخص سبک هندی است که تاثیرات عمیقی بر زبان فارسی در شبه‌قاره گذاشته است.
به گفته قزوه، بیدل دهلوی را نمی‌توان با قله‌های شعر فارسی مانند مولانا، فردوسی، حافظ، سعدی و نظامی هم‌ردیف دانست اما نمی‌توان به‌سادگی هم از کنار وی گذشت.
معاون رایزن فرهنگی ایران در هند، اظهار داشت: "حزین لاهیجی" دیگر شاعر مطرحی است که در شبه‌قاره شعر سروده است که اصالتی ایرانی دارد که در نقد ادبی تاثیرات عمیقی بر شاعران هندی گذاشته است.
قزوه یادآور شد: هم‌زمان با حضور حزین لاهیجی در هند، کمپانی‌های هندی به‌تدریج داشتند از راه تجارت، زبان فارسی را از شبه‌قاره می‌زدودند و سفره زبان لاتین را در هندوستان پهن می‌کردند.
وی اظهار داشت: هندی‌ها در ۵۰ سال اول حضور خود در هند نتوانستند زبان فارسی را حذف کنند اما در ۵۰ سال دوم علاوه بر زبان فارسی، زبان اردو را هم به حاشیه راندند و در ۵۰ سال سوم عملا زبان انگلیسی را جایگزین زبان‌های اصیل شبه‌قاره کردند.
معاون رایزن فرهنگی ایران در هند، گفت: " محمد اقبال لاهوری" آخرین شاعری است که چراغ زبان فارسی را در هند برافراشته کرد و بعد از اقبال کورسوی چراغ فارسی در شبه‌قاره رو به خاموشی نهاد.
قزوه ابراز کرد: با راه‌اندازی" انجمن ادبی بیدل" حدود ۱۰ شاعر فارسی در شبه‌قاره تربیت‌شده‌اند و کورسوی امیدی دیگری در هندوستان روشن‌شده است.
وی افزود: تاکنون ۱۰ کتاب شعر شاعران هندی به زبان فارسی طی چند سال گذشته چاپ‌شده است.
طریقت‌های صوفیانه شبه‌قاره
معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب نیز در ادامه، بیان کرد: در سال ۲۰۰۹، جمعیت مسلمانان هند در حدود ۱۶۰ میلیون نفر برآورده شده بود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مهدی فرمانیان بیان کرد: ۲۴ میلیون نفر از مسلمانان هندوستان طبق گزارش سال ۲۰۰۹ شیعه هستند.
به گفته وی، اغلب مسلمانان هند، "حنفی" مذهب هستند و تفکر حنفی به‌صورت جدی در شبه‌قاره هند گسترش‌یافته است.
فرمانیان گفت: تخمین زده می‌شود در شبه‌قاره ۱۰ میلیون نفر "شافعی" مذهب نیز حضور دارند که بیشتر به دلیل ارتباطات نزدیک آنها با "زیدی‌های" یمن شکل‌گرفته است.
وی یادآور شد: حدود ۵ میلیون نفر "اسماعیلی" و برخی مذاهب نزدیک به شیعه نیز در شبه‌قاره زندگی می‌کنند.
به گفته مدیر ویکی شیعه، ۱۲۰ میلیون نفر از مسلمانان هند طبق آخرین آمار رسمی مسلمانان شبه‌قاره در سال ۲۰۰۹، حنفی مذهب هستند.
فرمانیان گفت: همچنین بخشی از مسلمانان هندی را نیز سلفی‌ها تشکیل می‌دهند که به اهل حدیث مشهور هستند که در اقلیت بوده و جمعیت محدودی دارند.
وی اظهار داشت: ازآنجایی‌که مذهب رسمی بیشتر مسلمانان هند حنفی هستند ازنظر کلامی دستگاه کلامی آنها نزدیک به " ابومنصور" باشد.
معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: در کتاب‌های فقهی و کلامی علمای حنفی، افکار "ابن تیمیه" و سلفی‌ها در حال گسترش است.
مدیر ویکی شیعه گفت: طریقت چشتیه، یکی از طریقت‌های مهم هندی است که شعر و سماع دو مورد از مناسک اصلی آن را شامل می‌شود که در آن به‌شدت به امام علی(ع) ابراز ارادت می‌شود.
فرمانیان گفت: در مناسک چشتیه، همراه با موسیقی‌های ملایم هندی برخی اشعار هندی، فارسی یا غیره خوانده می‌شود.
وی یادآور شد: آثار چشتیه همچنان غنی‌ترین و مهم‌ترین آثار صوفیه را در هندوستان شامل شده است.
به گفته فرمانیان، شاه ولی‌الله دهلوی و نظام‌الدین اولیا دو نفر از اساتید اصلی طریقت چشتیه در هند هستند.
وی اضافه کرد: "قبر مودود الدین چشتی" یکی از مراکز مهم پیروان طریقت چشتی است و در سالگرد مرگ این قطب چشتی بیش از ۱۰۰ هزار نفر در مراسم انس حضور پیدا می‌کنند.
معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب ابراز داشت: پیروان چشتی معتقدند امام علی(ع) اولین قطب از اقطاب چشتیه است.
به گفته وی، یکی از موفقیت‌های چشتیه در هند به دلیل متناسب‌سازی و توجه به فرهنگ هندی با مفاهیم اسلامی و صوفیه بوده است.
وی اضافه کرد: طریقت " نقشبندیه" یکی از طریقت‌های پررنگ در هند بود که امروز بسیار کم‌رنگ شده و طرفدارانی زیادی ندارد.
مدیر ویکی شیعه گفت: : شاه غلام علی" در قرن ۱۳ هجری توانست طریقت نقشبندیه را در هند بار دیگر گسترش دهد و جان تازه‌ای به این طریقت داد اما با حضور انگلیسی و کمپانی هند شرقی، نقشبندیه از هند رخت بربست به سرزمین‌های دیگر رفت و نقش جدی دیگر در این سرزمین ندارد.
فرمانیان بیان داشت: طریقت " قادریه" که از قرن ۹ وارد دهلی شده است یکی از طریقت‌های مهم در شبه‌قاره است.
معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار داشت: در قرن ۱۲ و ۱۳ طریقت قادریه گسترش جدی پیداکرده و امروز نیز یکی از طریقت‌های صوفیه مهم شبه‌قاره محسوب می‌شود.
مدیر ویکی شیعه یادآور شد: طریقت بریلویه؛ که امروز در هند و پاکستان شناخته می‌شود ادامه طریقت قادریه است که دارای مدارس، سایت‌های خبری، مجلات و روزنامه‌ها، مراکز و موسسات زیادی در سرزمین‌های شرقی ایران هستند.
وی گفت: بریلوی ها ازنظر فقهی حنفی هستند اما ازنظر کلامی و رفتاری به‌شدت با وهابی‌ها و سلفی‌ها زاویه دارند و خود را اهل سنت واقعی و جماعت اسلام قلمداد می‌کنند.
فرمانیان گفت: اغلب بریلوی ها معتقدند حضرت مهدی(عج) فرزند بلافصل امام حسن عسکری(ع) قطب عالم امکان بوده و هنوز به دنیا نیامده است.
گرایش‌های دینی سده‌های اخیر شبه‌قاره
مدیر ویکی شیعه با اشاره به گرایش‌های دینی صدساله اخیر شبه‌قاره هند، گفت: "دیوبندی" ها یکی از مهم‌ترین گرایش مذهبی اخیر در هندوستان است.
وی اضافه کرد: شاه ولی‌الله دهلوی؛ به‌عنوان فردی جامع در فقه، کلام و صوفیه، قطب بزرگ و تأثیرگذار این جریان دینی است.
مدیر ویکی شیعه گفت: تفکر دیوبندی توانسته "ابن تیمیه" و "ابن عربی" را که از نظر بینش در مقابل هم هستند را به‌صورت هم‌زمان قبول کند و درعین‌حال که حنفی مذهب هستند اما منتقد اهل حدیث نیز می‌باشند.
فرمانیان اضافه کرد: دیوبندی ها با اقدامات انسان دوستانه و ایجاد هسته‌های تبلیغ موفق شده در پیروان زیادی را در کشورهای مختلف به دست آورند و خود آنها معتقدند که ۸۵ میلیون مبلغ در ۱۶۰ کشور جهان دارند.
مدیر ویکی شیعه اظهار داشت: نیروهای نظامی سپاه صحابه و طالبان از دل همین دیوبندی های پاکستان و افغانستان به وجود آمده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: دیوبندی های هند مخالف استقلال پاکستان بودند و چند حزب سیاسی از دل دیوبندی های شبه‌قاره به وجود آمده است.
معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه گفت: "اهل حدیث" از دیگر طریقت‌های صوفیه هند است که نزدیک به تفکرات سلفی و وهابی‌ها است.
فرمانیان گفت: " قرآنیون" طریقت دیگر مسلمانان هند است که آنها مخالف اهل حدیث هستند و ریشه‌های روشنفکری داشته و منکر بسیاری از احادیثی هستند که در کتب روایی نقل‌شده است.
کنگره مطالعات شبه قاره هند روز جمعه با سخنرانی شخصیت های سیاسی، فرهنگی و مبلغان مذهبی به صورت مجازی در قم برگزار شد./