با حلول ماه محرم شهرها و روستاهای استان پهناور کرمان چهره و رنگ متفاوتی به خود می گیرند، پرچم عزای امام حسین(ع) و اصحاب باوفایش در هر کوی و برزن بالا می رود و بانگ لبیک یا حسین بلند می شود.
مردمان عاشق اهلبیت پیامبر(ص) در هر منطقه از استان کرمان با رسوم و شیوه های متفاوت و کهن در عزای شهدای دشت کربلا عزاداری می کنند و در کنار آن به پخش نذورات و اطعام حسینی می پردازند.
هر چند شیوع ویروس کرونا آیین های عزای حسینی را با محدویت ها و تغییراتی روبرو ساخته است، اما دوستداران خاندان اهلبیت(ع) با رعایت پروتکل ها بهداشتی سعی در زنده نگهداشتن یاد و خاطره حضرت سیدالشهداء و ۷۲ تن اصحاب آن حضرت دارند.
گرچه برخی از این آیین ها در غبار گذشت روزگار کمرنگ شده است، اما محبان امام حسین(ع) در استان کرمان هر ساله در ایام محرم این رسوم را زنده نگه می دارند.
تعزیه و شبیه خوانی
در ایام ماه محرم گروه های تعزیه خوانی کرمان با اجرای مجالس تعزیه گوشه ای از مصائبی که بر اباعبدالله الحسین (ع)، خاندان و یارانش گذشت را برای مردم عزادار به نمایش می گذارند.
مجالس تعزیه معمولا شب ها و در حسینیه ها و تکایا برگزار می شود که همراه با سینه زنی و نوحه خوانی است و عزاداران بر سفره اطعام حسینی پذیرایی می شوند.
شبیه خوانی یا شبیه گردانی نیز از جمله مراسم خاص ماه محرم است که در روستاها و شهرهای استان کرمان برگزار می شود و صحنه های مهم وقایع روز عاشورا توسط بازیگران اجرا می شود.
در این روز تعدادی از افراد با پوشیدن لباس های مشابه لباس های خاندان اهلبیت(ع) و سربازان لشکر یزید و نامگذاری بعضی از افراد به عنوان شمربن ذی‌الجوشن، ابن سعد، حرمله، حر بن ریاحی، علی‌اکبر(ع)، قاسم‌بن‌الحسن(ع)، ابوالفضل العباس(ع)، امام حسین (ع) و سایر کسانی که در واقعه کربلا نقش‌هایی داشته‌اند و تدارک وسایلی از قبیل خیمه، اسب، سپاه و غیره منظره‌ای از واقعه و حوادث کربلا را مجسم می‌سازند.
شبیه گردانان با خواندن اشعار و نوحه های سوزناک و حماسی فضای حزن و انده را در میان جمعیت حاکم می کنند و در انتها با آتش زدن خیمه حرم و اسارت خاندان امام حسین(ع) و پخش غذای نذری به پایان می رسد.
آیین جوش زنی
آیین سنتی جوش زنی یکی از آیین های عزاداری امام حسین (ع) محسوب می‌شود که نشات گرفته از قرنها ارادت مردم به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است و قدمت طولانی دارد که در برخی نقاط استان کرمان برگزار می شود.
جوش‌زنی همان غم و غصه و جوش و شور عزای امام حسین(ع) است که این سبک را به نام جوش‌زنی معروف کرده و عزاداری آن با شیوه و فن خاصی توسط دلسوزان به اهلبیت (ع) اجرا می‌شود.
قبل از آغاز مراسم جوش زنی چاوش‌خوانی و پامنبری توسط مداحان و ذاکران اهلبیت(ع) اجرا می‌شود که جزو مجموعه جوش‌زنی به حساب می‌آید و فضا را برای انجام این آیین کهن فراهم می‌آورد.
برای جوش‌زنی عده ای از عزاداران دایره وار دور هم حلقه می‌زنند، سران و بزرگترها اول صف قرار می گیرند و بقیه افراد در صف‌های بعدی و هر کدام به کمر خود شال می‌بندند و نفر عقب دستش به شال نفر جلوی و چسبیده به همدیگری حرکت می‌کنند و شروع این مراسم در اولین حلقه و با تکرار نوای "حسین ، حسین توسط چند نفر آغاز و کم کم به حلقه اضافه می شوند.
سینه زنان یک دستشان روی سینه و همزمان پای خود را روی زمین می‌کوبند و دستشان را روی سینه می‌زنند و همزمان اذکار و نوحه‌هایی با سبک حماسی خاصی با هم می‌خوانند یا یک نفر خوانده مابقی تکرار می‌کنند.
در سال ۸۰ آیین جوش زنی شمال استان کرمان ثبت ملی شده بود و در سال ۹۴ آیین جوش زنی در روستای هرمزآباد هم به این سند ملی الحاق شد.
علم گردانی
مراسم علم گردانی در برخی شهرستان های استان کرمان اجرا می شود، در این آیین روحانیان محلی علم هایی را که از چوب و پارچه ساخته شده است در خانه های مردم می برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می کنند.
این آیین در گذشته با هیجان بیشتری برگزار می شده اما امروز در برخی شهرستان ها از جمله سیرجان، رفسنجان، کرمان، زرند و غیره برگزار می شود.
علم گردانی در روز هفتم محرم انجام می شود و حرکت دسته های عزاداری از این روز اوج می گیرد.
آیین سنگ زنی ماه محرم در کوهبنان
یکی از آیین‌های عزاداری در استان کرمان که پیشینه قدیمی دارد، سنت سنگ زنی روستای کهن شهرستان کوهبنان است که در همایش سراسری ثبت آیین های عاشورایی سال ۱۳۹۱ کشور، بعنوان یک مراسم آیینی عاشورایی به ثبت ملی در فهرست میراث معنوی کشور رسیده است.
این آیین سنگ زنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا وقتی به کربلا می‌رسند و با پیکرهای بی سر و پاره پاره امام حسین(ع) و یارانش مواجه می شوند، به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می دارند و به سر و صورت خود می زنند.
سنگ زنی که با نام های دیگری مانند کَرب زنی(در بعضی از نقاط گیلان و مازندران) و چَق چَقی زنی (نائین و محمدیه استان یزد) بعنوان یکی از مجموعه روش های عزاداری، به شیوه ای گفته می شود که اجرا کنندگان این مراسم درحین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن دو تکه چوب دایره ای شکل به یکدیگر همراه با حرکت های همگون و ریتمیک به عزاداری می پردازند.
به هم زدن چوب‌ها به شیوه خاصی انجام می‌شود به ویژه قدیمی‌ترها در حالتی مانند بالا و پایین پریدن، آنها را به هم می‌زنند، در حالی که یکبار دست راست را از بالا به پایین می‌آورند و دست چپ ثابت می‌ماند و دفعه بعد، عکس این حالت اتفاق می‌افتد.
آیین سنگ زنی در روستای کهن این نوع عزاداری چون با نوحه سرایی سوزناک و با رسم قدیمی همراه است، مردم هم‌نوا با دسته سنگ زنی، مرثیه سرایی کرده و اشک ماتم می‌ریزند.
در برخی از شهرها و مناطق استان کرمان مانند بم در گذشته‌ای نه چندان دور مردم در عصر تاسوعا پای برهنه از امامزاده‌ای به امامزاده دیگر و از زیارتگاهی به زیارتگاه دیگر می‌رفتند و در آنجا شمع روشن می‌کردند. این عمل را به اصطلاح چهل منبرون می‌گفتند.
یکی از دیگر آیین های دیگر ویژه ماه محرم دسته لیله عباسی مربوط به شهرستان انار است که در آن افرادی با لباس های قرمز و چماق به عنوان نمادی از لشکر یزید، در روزهای تاسوعا و عاشورا در میان عزاداران حضور دارند و به صورت نمادین مراقب اسرای کربلا هستند که نگریزند.
در مقابل آنها گروه کفنی نیز در دسته های عزاداری حضور دارند که کفن می پوشند و با پای برهنه جلوی دسته ها حرکت می کنند و نمادی از حامیان حضرت ابوالفضل (ع) و امام حسین (ع) هستند و گروه اجنیان نیز با لباس های رنگی فرسوده به عنوان نمادی از اجنه در عزاداری روز عاشورا حضور دارند.
مراسم زرتشتیان برای سوگواری امام حسین (ع)
زرتشتیان کرمان احترام خاصی برای برگزاری سوگواری امام حسین (ع) قائل هستند و مراسم ویژه ای هم برگزار می کنند. زنان و مردان با پوشیدن لباس سفید در آتشکده برای امام حسین(ع) و یاران او به سوگواری و عزاداری می پردازند.
زرتشتیان امام حسین(ع) را داماد ایرانی ها می دانند و به همین دلیل به امام سوم شیعیان افتخار می کنند. در روز عاشورا زرتشتیان با پختن غذای قیمه مانند هم وطنان کرمانی نذری می دهند.
زرتشتیان با خواندن دعا و طلب ادامه راه آزادگان دنیا مراسم خود را برگزار می کنند.