زنان ایرانی که در گذشته با محدودیت‌های موجود در جامعه کمتر امکان حضور در جامعه برای آنها مهیا می‌شد، نقش‌های به سزایی را در سال‌های اخیر در زمینه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و کارآفرینی به عهده داشته‌اند.
جامعه ایرانی با فاصله گرفتن از فضای مردسالارانه گذشته، مسائل مربوط به زنان را به گونه‌ای مورد توجه قرار داده است که گفتمان زنان در بسیاری از موارد به گفتمانی غالب در سطح جامعه تبدیل شده است.
یکی از مهم ترین عواملی که زمینه ساز چنین پیشرفتی برای زنان در جامعه به شمار می رود، تحصیلات و فراهم شدن امکانات آموزشی برای آنان است. زنان در جامعه گذشته ایرانی به دلیل تقسیم نشدن عادلانه امکانات آموزشی میان دختران و پسران نقشی بسیار کمرنگ در امور جامعه داشتند.
هر چند که ملت‌های جهان نزدیک به بیش از ۷۰ سال پیش با تاکید بر حق برخورداری همگانی از آموزش در اعلامیه جهانی حقوق بشر، آموزش را به عنوان حق مسلم همه آحاد بشر به رسمیت شناختند اما در گذشته، زنان ایرانی به سبب مشکلات و محدودیت های بسیار از چنین امکاناتی برخوردار نبودند.
گزارشات به دست آمده پس از پیروزی انقلاب اسلامی نشان می دهد که با وجود ۸۳ سال مبارزه با بی سوادی در کشورها و راه‌اندازی سازمان‌های نهضت سوادآموزی با عنوان‌های سازمان تعلیمات اکابر، سازمان آموزش سالمندان، سازمان آموزش بزرگسالان، کمیته ملی پیکار با بی‌سوادی اما جمعیت بسیاری از ملت ایران به ویژه زنان و روستاییان از امکان تحصیل محروم بوده‌اند.
بر اساس آخرین سرشماری سال ۱۳۵۵، از کل جمعیت ۲۷.۱ میلیون نفری ۶ ساله به بالا، ۱۴.۲ میلیون نفر یعنی حدود ۵۲.۵ درصد در زمان قبل از انقلاب بی سواد بوده‌اند، چراکه در آن زمان جمعیت بسیاری از کودکان لازم‌التعلیم از امکان حضور در مدارس محروم بودند و روز به روز با توجه به روند صعودی رشد جمعیت، بر تعداد بی سوادان جامعه افزوده می‌شد.
اما در فاصله‌ای کمتر از یک سال از پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر همگانی شدن تحصیل رایگان برای عموم، سازمان نهضت سوادآموزی نیز به منظور سوادآموزی به بازماندگان از تحصیل در سراسر کشور تاسیس شد و پس از آن گروهی از جوانان تحصیل‌کرده برای آموزش به بازماندگان از تحصیل به خصوص زنان و روستاییان شتافتند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا سال ۱۳۶۵ نزدیک به ۱۱ میلیون نفر به باسوادان کشور افزوده شد و نرخ باسوادی کشور از ۴۷.۵ درصد به ۶۱.۸ درصد رسید. همچنین این افزایش در سرشماری‌های ۱۳۷۵، ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ به ترتیب ۷۹.۵ درصد، ۸۴.۶ درصد، ۸۴.۶ درصد و ۸۷.۶ درصد افزایش یافت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بالغ بر ۴۰ درصد افزایش باسوادی ایجاد شده است که در این میان زنان نیز سهم عمده‌ای در این عدد داشته‌اند. ضمانت دسترسی کامل و عادلانه دختران به آموزش پایه با کیفیت در راستای هدف ایجاد عدالت جنسیتی در سوادآموزی در سال‌های گذشته با اختصاص حدود ۸۰ درصد از فعالیت‌های سوادآموزی به دختران و زنان به خصوص در مناطق روستایی باعث شد تا شاخص سواد در قشر زنان با شتاب بیشتری افزایش یابد.
نتایج سرشماری انجام شده در بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که تفاوت نرخ بی‌سوادی در بین زنان و مردان از ۲۳.۴ درصد در سال ۱۳۵۵ به حدود ۶.۸ درصد در سال ۱۳۹۵کاهش یافته است و این رقم در برآورد سال ۱۳۹۸ به کمتر از ۶.۵ درصد رسیده است، با این وجود زنان نیز در جامعه می‌توانند به ایفای نقش‌های مختلف بپردازند.
کاهش تبعیض جنسی در امر آموزش
آموزش و پرورش در سال‌های گذشته به منظور توسعه و ارتقای سطح سواد جامعه با بهره‌گیری از ظرفیت های بین‌المللی، بومی و منطقه‌ای طرح‌های گوناگونی را به مرحله اجرا در آورده است که طرح آموزش دختران روستایی، طرح سوادآموزی عشایر و آموزش مهارت زنان سرپرست خانوار نیز نمونه‌ای از آنهاست.
در واقع تمامی این طرح‌های عنوان شده در جهت توانمندسازی زنان در جامعه ایجاد شده است، به طور مثال آموزش دختران روستایی با هدف کمک به بهبود زندگی دختران شاغل روستایی، افزایش فراگیری اجتماعی دختران و فراهم کردن زمینه دسترسی آسان آنها به آموزش طراحی و مرحله اول این طرح از مهر سال ۱۳۷۷ به صورت آزمایشی در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، خراسان ، کردستان، لرستان و سیستان و بلوچستان اجرایی شد.
این برنامه در استان‌هایی که از نظر شاخص بی‌سوادی در پایین‌ترین سطح قرار داشتند، اجرایی شد و دستاوردهایی را نیز به همراه داشت، بطور مثال اثربخشی سوادآموزی در بهبود کیفیت کار، خانواده‌ها و کارفرمایان را تشویق کرد تا مشوق سوادآموزی کارگران و فرزندان دختر باشند.
همچنین با اجرایی شدن این طرح علاوه بر اینکه تبعیض جنسی در امر آموزش کاهش یافت، با افزایش آگاهی دختران شاغل سطح بهداشت عمومی و فردی نیز بالا رفته و هزینه‌های درمانی کاهش چشمگیری پیدا کرد.
صرفه جویی، پس‌انداز و تعاون میان دختران و خانواده ها نیز از دیگر دستاوردهای این طرح بود که تنها در دو مرحله از اجرا ۹ هزار نفر را تحت پوشش قرار داد.
از سوی دیگر طرح سواد آموزی عشایر نیز که توانسته تعداد بیش از ۳۱۱ هزار نفر از زنان و دختران عشایر را تحت پوشش دوره‌های باسوادی قرار دهد، با هماهنگی سازمان امور عشایری ایران در حال اجراست.
پس از انقلاب تلاش آموزش و پرورش برای یادگیری بانوان و حضور فعال آنها در جامعه به گونه‌ای بوده که در سال‌های اخیر دختران گوی قبولی در کنکور را از پسران ربوده‌اند.
براساس آخرین آمار سازمان سنجش آموزش کشور از تعداد ۱۹۱ هزار و ۲۱۵ پذیرفته نهایی در کنکور سراسری ۹۸ دختران بیش از ۵۴ درصد قبولی ها را تشکیل داده‌اند.
بانوان ۶۰ درصد فرهنگیان را تشکیل می دهند
اقدامات انجام شده در راستای کاهش تبعیض جنسیتی در آموزش نشان می‌دهد که ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی عملکرد مناسبی در زمینه عدالت آموزشی و به دنبال آن توانمندسازی در بازار کار داشته است.
در واقع آموزش و پرورش برابری در آموزش را رویکرد اصلی خود قرار داده و زنان بسیاری را پرورش و آموزش داده تا تا با آموزش به دیگرهم‌نوعان زکات علم خود را نیز بپردازند. این نهاد حاکمیتی در سال‌های گذشته علاوه بر ارج نهادن بر نقش زنان در خانواده و تربیت فرزندان، حجم عمده آموزش در مدارس را نیز به عهده بانوان قرار داده است.
آمار ارائه شده از سوی معاونت برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش نشان می‌دهد که از میان ۷۱۷ هزار و ۴۲ جامعه آموزگار در مدارس کشور، ۴۱۹ هزار و ۹۱۶ هزار معلم از میان زنان هستند، که از این رو می‌توان گفت ترکیب جنسیتی شاغل در آموزش و پرورش به زنان تعلق دارد.
همچنین محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش در صحبت‌های اخیر خود اعلام کرده که بیش از ۶۰ درصد از فرهنگیان را زنان تشکیل می‌دهند.
وی در این خصوص توضیح داد: بانوان کشور در زمینه آموزش در مدارس نقش به‌سزایی دارند، اگر از ظرفیت علمی، آموزشی و نقش زنان در تربیت نسل آینده استفاده نشود، جامعه در آینده با مشکل رو به رو می شود.
وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه جامعه ایران بخش مهمی از آینده‌اش را به زنان سپرده است، افزود: جمهوری اسلامی ایران عملکرد خوبی در زمینه عدالت آموزشی داشته، بنابراین باید تلاش کرد تا سهم عدالت در جامعه به خوبی توزیع شود.
کاهش نابرابری‌های جنسیتی در آموزش راهی را برای بانوان کشور هموار کرد تا بتوانند در جامعه شانه به شانه مردان نقش آفرین باشند.
همچنین با افزایش سوادآموزی و بکارگیری حجم عمده ای از معلمان برای آموزش سبب شده تا بانوان کشور در افزایش درآمد و بهبود کیفیت زندگی خانواده نیز موثر واقع شوند، چراکه بانوان با نقش موثر خود در آموزش می‌توانند در جامعه اثرگذارتر باشند.