به گزارش روز شنبه ایرنا، دانشگاه‌ها همواره به دنبال ارتقای کیفیت علمی خود برای رسیدن به جایگاه‌های بالاتر جهانی هستند. احراز رتبه‌های بهتر، با پذیرش دانشجویان با توانایی بالاتر امکانپذیر است و در نتیجه رقابت برای دستیابی به چنین شرایطی، نظام جدیدی از ارزیابی دانشگاه‌ها را ایجاد کرده‌است که به نظام رتبه بندی دانشگاه‌ها معروف است. در واقع ایده اصلی رتبه بندی دانشگاه‌ها برای نخستین بار در کتاب "مسابقه بزرگ مغز" نوشته "بن ویلداوسکی" مطرح شد که در آن به نقش دانشگاه‌ها در تغییر شکل جهان اشاره شد. نیاز به رتبه بندی دانشگاههای جهان نیز اولین بار در دسامبر ۲۰۰۳ توسط "ریچارد لمبرد" مطرح شد که معتقد بود رتبه بندی دانشگاه‌ها می‌تواند به مقایسه دانشگاههای انگلیس با دیگر دانشگاههای جهان کمک کند.
از این رو مقایسه وضعیت علمی دانشگاههای مختلف از موضوعات مهم و مورد بحث در محیط‌های دانشگاهی است و می‌تواند چراغ راهنمای دانشگاه‌ها برای آگاهی از ضعف‌ها، قوت‌ها، تهدیدها و فرصت‌ها شده و مسیر رشد و توسعه دانشگاه‌ها را به مدیران و برنامه‌ریزان دانشگاهی نشان دهد. موسسه‌های خصوصی و دولتی می‌توانند آسانتر دانشگاه‌هایی را انتخاب کنند که نیازها و مشکلات آنها را مرتفع سازند و همچنین در برنامه‌ریزی هر چه بهتر در دانشگاه‌ها متناسب با نیازهای جامعه و تخصیص منابع، مفید واقع شوند.
مهمترین نظام‌های رتبه بندی دانشگاه‌ها
از مهمترین نظام‌های رتبه بندی دانشگاه‌ها می‌توان به کیواس، تایمز، شانگهای، وب سنجی، سایماگر و لایدن اشاره کرد که از این میان کیواس، تایمز،شانگهای و لایدن معروف‌تر هستند. رتبه بندی جهانی کیواس یک نظام رتبه بندی دانشگاهی است که به صورت سالیانه و توسط شرکت "کاکارلی سیموندز" منتشر می‌شود. قبلا این شرکت از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ با همکاری موسسه تایمز رتبه بندی آموزش عالی تایمز-کیواس را منتشر می کرد که از سال ۲۰۱۰ به بعد هر دو موسسه به صورت جداگانه اقدام به انتشار رتبه بندی مستقل نموده اند. کیو اس بعد از مستقل شدن توانسته با همکاری با پایگاه "الزویر" که یکی از بزرگ ترین ناشرین مطبوعات پزشکی و علمی جهان است ؛ به یک سیستم رتبه بندی کلی جهانی برای دانشگاه ها و موضوعی برای رشته های مختلف تحصیلی دست یابد. موسسه رتبه بندی "آموزش عالی تایمز" بعد از جدا شدن از کیو اس اقدام به استفاده از روشی جدید برای رتبه بندی نمود. تایمز دارای یک جدول عملکرد جهانی است که دانشگاه ها را در تمام وظایف اصلی آن ها از جمله "آموزش"، تحقیق"، انتقال دانش" و "چشم انداز بین المللی" داوری می کند.
از سال ۲۰۰۳ رتبه بندی دیگری نیز تحت عنوان شانگهای منتشر شده است. گروه مشاوران رتبه بندی شانگهای که مجری این رتبه بندی در سراسر جهان است، سازمانی مستقل بوده و وابستگی به هیچ دانشگاه یا سازمان دولتی ندارد. این رتبه بندی در دو حوزه کلی شامل زمینه و موضوع منتشر می‌شود. رتبه بندی زمینه در پنج زمینه موضوعی علوم طبیعی و ریاضیات، علوم مهندسی و فناری و کامپیوتر، علوم زیستی و کشاورزی، پزشکی بالینی و داروسازی و علوم اجتماعی و رتبه بندی موضوع نیز در پنج حوزه علمی ریاضیات، فیزیک، شیمی، علوم کامپیوتر و اقتصاد و بازرگانی ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان را رتبه بندی می‌کند.
رتبه بندی وب سنجی نمایه‌ای است برای رتبه بندی وب سایت‌های دانشگاه‌ها و مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی جهان که توسط آزمایشگاه سایبرمتریکس در سال ۲۰۰۴ میلادی تدوین شده است. این نظام رتبه بندی سالیانه دوبار در دی ماه(ژانویه) و تیر ماه(اوت) دانشگاههای جهان را بر اساس داده‌ها و اطلاعات مندرج در وب سایت آنها تحلیل می‌کند.
همچنین اولین رتبه بندی لایدن نیز در سال ۲۰۰۷ منتشر شد. نظام رتبه بندی لایدن یک نظام رتبه بندی دانشگاه‌هاست که هر ساله توسط مرکز مطالعات علوم و فناوری دانشگاه لایدن هلند و بر مبنای شاخص‌های انتشارات و کتاب سنجی (مانند کتاب و مقاله) تهیه و ارائه می‌شود. در این نظام رتبه بندی علاوه بر کتاب‌های نمایه شده، انتشارات در قالب مقالات اصیل و مطالب مروری نیز صرفا از مجلات اصلی پذیرفته شده و در ارزیابی مدنظر قرار می‌گیرد.
جایگاه ایران در رتبه بندی کیو اس
بر اساس گزارش پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، نتایج رتبه بندی سال ۲۰۲۰ کیو اس که به تازگی منتشر شده نشان از حضور ۶ دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۴۰۷ ، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۸۹ ، دانشگاه علم و صنعت ایران با رتبه ۶۵۰-۶۰۱، دانشگاه تهران با رتبه۶۵۰-۶۰۱ و دانشگاه های شهید بهشتی و دانشگاه شیراز با رتبه ۱۰۰۰-۸۰۱ در این جدول دارد. این درحالی است که تا سال ۲۰۱۶ فقط دو دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۴۸۰-۴۷۱ و دانشگاه تهران با رتبه ۶۰۰-۵۵۱ در این نظام رتبه بندی حضور داشتند.
همچنین دانشگاههای صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر و تهران نسبت به سال گذشته دارای ارتقا در رتبه بوده‌اند. به طور خاص دانشگاه صنعتی شریف از جایگاه ۴۳۲ در سال ۲۰۱۹ به رتبه ۴۰۷ در سال ۲۰۲۰ ( ۲۵ پله ارتقا)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر از رتبه ۴۹۸ به رتبه ۴۸۹ (۹ پله ارتقا) و دانشگاه تهران از بازه ۷۵۰-۷۰۱ به بازه ۶۵۰-۶۰۱ ارتقا جایگاه داشته‌اند. گفتنی است که این نظام رتبه‌بندی بر اساس شهرت علمی، ارزیابی کارفرمایان، نسبت اعضای هیات علمی به دانشجو، میزان استناد به اعضای هیات علمی، نسبت دانشجویان بین المللی و نسبت اساتید بین المللی صورت می‌گیرد.
جایگاه ایران در نظام رتبه بندی لایدن
از مهمترین شاخص‌های لایدن برای رتبه بندی دانشگاه‌ها معیار دسترسی آزاد به انتشارات ، تعداد انتشارات دسترسی آزاد طلایی، انتشارات دسترسی آزاد هیبرید، انتشارات دسترسی آزاد برنز، انتشارت دسترسی آزاد سبز و همچنین معیار تنوع جنسیتی شامل شاخص‌های همکاری با نویسندگانی که جنسیت آنها مشخص نیست، نویسندگان مرد (به نسبت کل نویسندگان)، نویسندگان زن (به نسبت کل نویسندگان)، نویسندگان مرد (به نسبت تمام نویسندگان مرد و زن)، نویسندگان زن (به نسبت تمام نویسندگان مرد و زن) است.
بر اساس آنچه در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام منتشر شده است در سال ۲۰۲۰ تعداد ۳۶ دانشگاه از ایران در جمع ۱۱۷۶دانشگاه برتر جهان قرار گرفتند، این در حالی است که در سال ۲۰۱۹ این تعداد برابر با ۲۶ دانشگاه بوده است و در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ تنها یک دانشگاه از ایران حضور داشت.
جایگاه ایران در نظام رتبه بندی تایمز
از مهمترین شاخص‌های این نظام رتبه‌بندی در بخش آموزش بررسی شهرت، نسبت مدرک دکتری به تعداد اعضای هیات علمی، نسبت تعداد کل دانشجویان کارشناسی به اعضای هیات هلمی، نسبت مدرک دکتری به کارشناسی ارائه شده توسط موسسه و درآمد موسسه نسبت به تعداد اعضای هیات علمی است. همچنین در بخش پژوهش بررسی شهرت، درآمد پژوهش و تعداد مقالات منتشر شده به ازای اعضای هیات علمی از مهمترین شاخص‌ها هستند. در رابطه با استنادات نیز تاثیر میانگین تعداد استنادها به ازای مقالات منتشر شده اهمیت دارد. از طرفی در بخش درآمد صنعتی نیز درآمد پژوهشی حاصل از صنعت به ازای اعضای هیات علمی مطرح است. در بخش بین المللی نسبت اعضای هیات علمی بین المللی به بومی، نسبت دانشجویان بین المللی به بومی و سهم مقالات منتشر شده مشترک با نویسندگان همکار بین المللی مد نظر هستند.
بر اساس این شاخص‌ها در پایگاه رتبه بندی تایمز، در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ میلادی از ایران تنها یک دانشگاه حضور داشت. در سال ۲۰۱۵ دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در این رتبه بندی حضور یافته و در سال ۲۰۱۶ تعداد دانشگاه‌ها به هشت مورد رسید. در سال ۲۰۱۷ به ۱۳ دانشگاه و در سال ۲۰۱۸ به ۱۸ دانشگاه و در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتیب به ۲۹ و ۴۰ دانشگاه افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۱ با ورود هفت دانشگاه جدید شاهد حضور۴۷ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع هزار و ۵۲۷ دانشگاه برتر جهان از ۹۳ کشور هستیم و این موضوع نوید بخش حرکت هر چه بیشتر دانشگاههای توانمند ایران در رتبه‌بندی‌های معتبر بین المللی است. در رتبه بندی سال ۲۰۲۱ تایمز، تعداد ۲۱ کشور اسلامی حضور داشتند که از نظر تعداد دانشگاه‌ها، جمهوری اسلامی ایران با ۴۷ دانشگاه بیشترین تعداد را داشت.
جایگاه ایران در نظام رتبه بندی شانگهای
رتبه‌بندی شانگهای یکی از معتبرترین رتبه بندی‌های جهانی است که نتایج آن توسط دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ منتشر می‌شود. رتبه‌بندی شانگهای برای اولین بار در سال ۲۰۰۳، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور سالانه به روز می‌شود.
بر اساس گزارش پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در رتبه بندی منتشر شده در سال ۲۰۲۰ شانگهای، هزار دانشگاه برتر جهان رتبه بندی شده‌اند که دانشگاههای هاروارد و استنفورد از ایالات متحده آمریکا و دانشگاه کمبریج از انگلستان به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را از آن خود کرده‌اند. در میان این هزار دانشگاه برتر دنیا، تعداد ۱۲ دانشگاه نیز از ایران حضور یافتند.
همچنین در رتبه بندی سال ۲۰۲۰ دانشگاه تهران مشابه رتبه بندی سال ۲۰۱۹ توانست با کسب رتبه در بازه ۴۰۰-۳۰۱ در جمع ۴۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاههای ایران را از آن خود کند. دانشگاههای صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، تربیت مدرس و علوم پزشکی تهران در بازه رتبه‌ای ۶۰۰-۵۰۱ قرار گرفته اند و به صورت مشترک رتبه‌های ۲ تا ۵ را در میان دانشگاههای کشور کسب کنند.
ایران با ۱۲ دانشگاه در رتبه بندی جهانی شانگهای سال ۲۰۲۰، ترکیه با ۱۱ دانشگاه، مالزی و مصر با ۵ دانشگاه، عربستان و پاکستان با چهار دانشگاه و کشورهای تونس، لبنان، قطر با یک دانشگاه در جمع هزار دانشگاه برتر دنیا حضور داشتند. بر اساس تعداد حضور، ایران رتبه اول را در میان کشورهای اسلامی دارد.