در این راستا، ترکیه و یونان به برگزاری رزمایش های جداگانه و خریدهای تسلیحات اقدام کرده اند تا بتوانند دست بالاتر را در این مناقشه داشته باشند.
ریشه اختلاف بین ترکیه با یونان و قبرس درخصوص بهره برداری از منابع زیرزمینی مناطقی از شرق دریای مدیترانه است که با اقدام اخیر ترکیه در اعزام کشتی های تحقیقاتی برای عملیات اکتشاف نفت و گاز در شرق دریای مدیترانه در نزدیکی ساحل جزیره قبرس شدت گرفته است.
در این میان، اتحادیه اروپا خواستار حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف شده و به درخواست یونان و قبرس از ترکیه خواسته است تا عملیات اکتشاف و حفاری در آب های مورد مناقشه شرق مدیترانه را متوقف کند در غیر این صورت، با واکنش این اتحادیه روبرو خواهد شد.
نکته قابل توجه، عضویت ترکیه و یونان در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است و به همین جهت، "ینس استولتنبرگ" دبیرکل این سازمان اخیرا خواهان ایجاد سازوکاری برای جلوگیری از درگیری بین این دو کشور شده است.
پس از دیدار استولتنبرگ با "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهوری ترکیه در چهار هفته پیش، مذاکرات فنی بین آنکارا و آتن در مقر ناتو آغاز و روز سه شنبه پنجمین دور این مذاکرات برگزار شد.
با توجه به اهمیت تحولات شرق و جنوب دریای مدیترانه و پیامدهای آن در سطح منطقه ای و بین المللی و به منظور ریشه یابی دقیق تر علل و عوامل شکل گیری آن، شبکه تلویزیونی "الجزیره مباشر" وبیناری با حضور تعدادی از کارشناسان و پژوهشگران سیاسی و راهبردی بین المللی برگزار کرد.
بشیر نافع پژوهشگر مرکز مطالعات الجزیره در وبینار شبکه "الجزیره مباشر" گفت: مشکل در دریای اژه بر سر یک سری جزایر است. قبلا مذاکراتی درخصوص ترسیم مرزها، حریم هوایی و حاکمیت بر سر آنها صورت گرفت اما یونان روند مذاکرات را به طور یکجانبه متوقف کرد.
این تحلیلگر ارشد به دیدگاه ترکیه درخصوص دریای اژه و یونان اشاره کرد و گفت: از نظر ترکیه، دریای اژه شبه بسته است و دریایی آزاد به شمار نمی رود. به اعتقاد آنکارا، یونان کشوری مجمع الجزایری نظیر اندونزی که خشکی زیادی داشته باشد، نیست.
وی تصریح کرد: مشکل در شرق مدیترانه در پی کشف حوزه گازی بروز کرد که آنجا را منطقه انحصاری اقتصادی می دانند. قبرس و مصر در دریای مدیترانه منابع گازی کشف کرده اند. قبرس اولین کشوری است که برای ترسیم مرزها تلاش کرده و در راستای ترسیم مرزها با مصر و لبنان و رژیم اسرائیل تلاش کرده است.
بشیر نافع افزود: ترکیه در خصوص ترسیم مرزها و حقوق قبرس یونانی نشین دیدگاه خودش را دارد. ترکیه عملیات اکتشاف را قبلا آغاز کرد و اخیرا آن را توسعه داده است. مذاکراتی نیز بین ترکیه و لیبی درخصوص ترسیم مرزها انجام اما با انتقاد یونان و قبرس روبرو شد ولی ترکیه توجهی به آن نکرد. وقتی ترکیه در منطقه مورد مناقشه اکتشاف را شروع کرد، بحران شدت گرفت و هم اکنون دوطرف در قالب ائتلاف های متضاد در این بحران درگیر هستند اما فعلا تا حدی از شدت بحران کاسته شده و وضعیت تا حدودی آرام شده است.
کوستاس ایوانیتس استاد علوم سیاسی دانشگاه آتن درباره ریشه های درگیری بین ترکیه و یونان گفت: این درگیریها و رقابت ها بین دو کشور ریشه در تاریخ، خون، موضوع آوارگان و تبادل جمعیت دارد. پیشینه تاریخی سنگین و بدی بر روابط دو جانبه حاکم است اما جنبه های سیاسی و رقابتی بین طرف های مختلف هم در این امر دخیل است. آخرین دور این بحران به مسائل ژئوپولتیک و نگرانی امنیتی و ادعاهای حاکمیتی دو کشور بازمی گردد. سیاست های اخیر باعث شده است تا شاهد تحولات هفته های گذشته باشیم.
این تحلیلگر در ادامه با اشاره به برداشت یونان و نگاه این کشور نسبت به ترکیه گفت: تبیین برداشت یونان از ترکیه مهم است. به عنوان یک فرد دانشگاهی، باید بگوییم که اکثر یونانی ها – صرف نظر از درستی یا نادرستی - مفاهیمی را در ذهن خود در قبال ترکیه دارند؛از نظر اکثر یونانی ها و نخبگان دولتی و فرهیختگان این کشور، ترکیه به عنوان یک بازیگر منطقه ای از شرایط کنونی رضایت ندارد و می خواهد این شرایط را تغییر دهد. از دیگر علل بروز وضعیت کنونی بین ترکیه و یونان باید به مسئله قبرس و رفتار ترکیه در قبال آن و اشغال بخش شمالی این جزیره و نیز اخراج اقلیت یونانی اشاره کرد. ترکیه همچنین از مسئله آوارگان برای فشار به یونان و برهم زدن حیات سیاسی و اقتصادی آن استفاده می کند. اینها برخی از فاکتورهایی است که باعث بروز این وضعیت بین ترکیه و یونان شده است.
وی درباره راهبرد یونان در واکنش به سیاست ترکیه گفت: یونان می گوید که از حقوق خودش باید برخوردار باشد. موضع اساسی یونان این است که این مسائل باید براساس قانون حل شود و این اختلافات به دیوان بین المللی دادگستری ارجاع شود.
سهی شابک اوغلو عضو شورای مشورتی در انجمن دانشگاه دریایی "کوچ" ترکیه نیز در خصوص نگاه آنکارا در ارتباط با بحران شرق دریای مدیترانه و علل بروز مشکل در روابط دوطرف گفت: ترکیه نقطه نظرات یونان را رد می کند. یونان از امپراطوری عثمانی استقلال خود را گرفت لذا دو جامعه از قرابت برخوردارند. از نظر کارشناسان سیاست خارجی، دوطرف درباره شرق دریای مدیترانه و دریای اژه و قبرس اختلاف دارند و مناقشه آنها همچنان ادامه دارد.
این کارشناس افزود: مذاکره بین ترکیه و یونان صورت گرفت اما متوقف شد و در این زمینه پیشرفت زیادی نداشته ایم زیرا همه نگاهها سیاست و سفید بوده است و دوطرف امتیازی به یکدیگر نداده اند اما (وضعیت امروز) فرصتی پیش روی ما است. مسئله پیچیده است و راه حل، شرکت در مذاکرات یا اینکه درگیری است که کسی آن را نمی خواهد است. مسئله بروز کرده درخصوص شرق دریای مدیترانه مثل بنزین روی آتش است. همانطور که دکتر ایوانیتس گفت، موضع ترکیه این است که از حقوق خود نمی گذرد اما همزمان تلاش هم نمی کند که حقوق حاکمیتی هیچ کشور دیگری را سلب کند.
این کارشناس سپس به نقش رسانه های دو کشور یونان و ترکیه در تشدید تنش ها بین دوطرف اشاره کرد و گفت: رسانه های دو کشور با شدت مناقشه های جاری را پوشش می دهند اما این نوع پوشش، تنشی غیر ضروری را ایجاد می کند.
وی درخصوص سطح بحران کنونی بین ترکیه و یونان گفت: بحران هنوز در حد و مرز خودش است و می توان آن را مهار کرد. دوطرف رویکرد مذاکراتی دارند و تلاش می شود که نوعی توافق احتمالی صورت گیرد. ترکیه رویکرد بازی در این زمینه دارد. از نظر من، موضوع اژه و شرق دریای مدیترانه از نظر ژئو پولتیک و جنبه های عاطفی، تاریخی و حتی شخصیتی در هم آمیخته است که هریک از اینها چالش برانگیز است اما اگر دوطرف جدیت داشته باشند، می تواند مسائل حل و فصل شود .
بشیر نافع نیز در خصوص وضعیت قبرس گفت: مشکلی درخصوص جزیره قبرس و وحدت دوباره آن وجود دارد. دخالت ارتش ترکیه باعث تقسیم شدن قبرس به دو قسمت شمال و جنوب شد. شمال جزیره ترک نشین و مسلمان و جنوب آن یونانی است. مذاکرات برای رسیدن یک چارچوب مورد قبول برای وحدت، ثبات و برخورداری از زندگی و تقسیم قدرت بین دوطرف به صورت عادلانه ادامه داشته است اما طرف یونانی ابتکار عمل "کوفی عنان" (دبیرکل سازمان سازمان ملل متحد) را نپذیرفت و مذاکرات به طور پراکنده از آن زمان ادامه داشته است اما فکر نمی کنم که بزودی گشایشی در این باره وجود داشته باشد.
وی ابراز عقیده کرد: روابط شمال و جنوب جزیره از یک نوع همزیستی برخوردار است و به مرحله انفجاری نرسیده است. مشکل درخصوص حقوق اقتصادی شمال جزیره است. دولت نیکوزیا اعلام می کند که حاکمیت مناطق اقتصادی خود را به عنوان نماینده کل جزیره دارد؛ درحالی که جزیره از نیمه قرن گذشته تقسیم شده است. در مقابل ترکیه می گوید که نمی توان از حقوق ترک های قبرس دست بردارد. ترکیه هیچ نیتی برای عقب نشینی ندارد و از حقوق قبرس شمالی حفاظت خواهد کرد.
ایوانیتس در ادامه با اشاره به نوع روابط یونان با قبرس بویژه قبرس جنوبی گفت: این مسئله جنبه دینی ندارد بلکه درباره حق تعیین سرنوشت از جانب طرف های مختلف است. یک جنبه امنیتی و هویت قومی هم بین ترکیه و یونان وجود دارد؛ به نحوی که یونان از بخش جنوب قبرس و ترکیه از بخش شمال این جزیره حمایت می کند.
وی افزود: دو جامعه چگونگی همزیستی را فراموش کرده اند و همکاری ایده آل نبوده و همیشه درگیری و خونریزی وجود داشته است مشکل اساسی این است که در طول نیم قرن با هم همزیستی نکرده اند. مسئله پیچده است و به مالکیت، استقلال، حق تعیین سرنوشت و موارد دیگری مربوط می شود. با توجه به بحران بین دو کشور، پیش بینی می کنم که جامعه بین المللی تلاش بیشتری انجام دهد و دوطرف را برای نشستن سر میز مذاکره ترغیب کند؛ هرچند که راه دشوار است اما به نظرم، ابتکار جدیدی خواهد بود که از یک راه حل قابل دوام برخوردار باشد.
در ادامه این برنامه بشیر نافع با نقد نظر ایوانیتس گفت: من نگفتم که درگیری بر سر هویت دینی است اما هویت دین بخشی از موضوع است. درگیری در برخی از جنبه های خود، قومی و ژئوپلتیک نیز هست.
شابک اوغلو نیز گفت: درخصوص جنبه دینی و نقش آن، باید گفت، در جامعه شرق مدیترانه تفکیک قائل شدن بین دین و قومیت دشوار است چرا که جایگاه دین در هویت قومی را می بینیم و باید به اهمیت و تاثیر این فاکتور اذعان کنیم. دولت ترکیه یک راه حل فدرالی را نخواهد پذیرفت.
بشیر نافع نیز در کنار این عوامل به جنبه اقتصادی درگیری پرداخت و گفت: درخصوص قبرس، بحث ثروت و منابع طبیعی و نگرانی ها مطرح است. درگیری فقط بر سرعزت ملی و حفاظت از آن نیست بلکه همچنین بر سر منابع طبیعی و ثروت های زیاد است. بحث بر سر منابع عظیم گازی است. درگیری بر سر مسائل مادی زیاد است؛ به ویژه که دو کشور تولید کننده انرژی نیستند.
براساس دیدگاه این کارشناسان و تحلیلگران ارشد سیاسی، درگیریهای کنونی بین ترکیه و یونان صرفا زودگذر و به خاطر اختلاف بر سر بهره برداری از منابع انرژی و حاکمیت بر آن نیست بلکه ریشه های متعدد تاریخی، قومی و فرهنگی دارد. این بحران مانند آتش زیر خاکستری بوده که با موضوع بهره برداری از منابع انرژی شرق دریای مدیترانه بار دیگر زبانه کشیده است و حل پایدار آن نیازمند مدنظر قرار دادن همه مسائل و مشکلات و یافتن راهکاری جامع و فراگیر است.