«ولی کوزه گر کالجی» در گفت و گو با خبرنگار سیاسی ایرنا با اشاره به ریشه‌های درگیری‌های اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قرهباغ گفت: تاریخ مناقشه قره باغ به هفتاد سال قبل برمی‌گردد و در تقسیم بندی دوران استالین منطقه ارمنی نشین قره باغ ،تحت حاکمیت جمهوری مسلمان نشین آذربایجان قرار گرفت. مشابه همین مورد، جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان منطقه برون‌گان تعیین شد و آبخازیا، اوستیا وآجاریا سه منطقه جمهوری خودمختار در گرجستان شکل گرفت.
این کارشناس مسائل قفقاز گفت: بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به موجب قرارداد آلماتی که بین ۱۵ جمهوری منعقد شد، این کشورها توافق کردند که همان مرزهای دوران شوروی مرز بین آنها باشد، جمهوری آذربایجان هم با استناد به همین مساله معتقد است که قرهباغ در آن دوران به آذربایجان داده شد و باید در چارچوب مرزهای جمهوری آذربایجان باقی بماند، همچنان که در آسیای مرکزی سمرقند و بخارا دو شهرتاجیک‌نشین در دوره استالین به ازبکستان داده شد و بعد از فروپاشی شوروی، این دو شهر در چارچوب مرزهای ازبکستان باقی ماند.
وی افزود:جمهوری آذربایجان هم به استناد همین مساله، خواستار حفظ قرهباغ در چارچوب مرزهای خود است، امادر مقابل ارمنستان معتقد است اقدام استالین در واگذاری قره باغ غیر قانونی بوده و الزامی به تبعیت از آن نیست.
کوزه‌گر کالجی با توجه به ادعاهای دو کشور در مورد قره باغ گفت: استدلال حقوقی ارامنه مراجعه به اصل "حق تعیین سرنوشت" است که مردم قره باغ باید سرنوشت خود را در رفراندوم مشخص کنند که آیا خواهان خودمختاری هستند و یا می‌خواهند متعلق به آذربایجان یا ارمنستان باشند
وی خاطرنشان کرد: استدلال حقوقی جمهوری آذربایجان استناد به اصل "حاکمیت ملی" است و معتقد است در چارچوب حاکمیت ملی، قره باغ باید جزو خاک آذربایجان بماند و می‌تواند بالاترین حد خودمختاری همانند اقلیم کردستان عراق را دریافت کند. این دو استدلال کاملاً حقوقی در مقابل هم قرار دارند.
ترکیب جمعیتی قرهباغ تغییر کرده است
کوزه گر کالجی با اشاره به تغییر ترکیب جمعیتی منطقه قرهباغ بیان کرد: جمعیت قره باغ در طول تاریخ و در دوره‌های مختلف در زمان امپراتوری روسیه و دوران شوروی جابجا شده است. در دوره استالین جمعیت اصلی قره باغ ارمنی نشین بود و بخش عمده هفت منطقه تحت اشغال ارامنه هم مسلمان بودند. درآن مقطع در ارمنستان، آذری داشتیم و از سوی دیگر برخی از شهرهای آذربایجان ارامنه داشتیم که چندین نسل در آنجا زندگی می کردند، اما در ابتدای دهه ۹۰ ترکیب جمعیتی قره باغ به هم خورد. به طوری که امروز هیچ آذری در ارمنستان زندگی نمی‌کند و یک ارمنی هم در آذربایجان زندگی نمی‌کند. بیش از ۷۰۰هزار تا یک میلیون نفر آذری منطقه قره باغ بیش از ۳۰ سال آواره شدند و در باکو زندگی می‌کنند.
وی با اشاره به استدلال‌های حقوقی آذربایجان در مساله قره باغ افزود: جمهوری آذربایجان به استناد موضوع آوارگان قرهباغ می‌گوید اگر قرار است رفراندومی برای تعیین سرنوشت قره باغ برگزار شود، باید آوارگان قره باغ به منطقه خود برگردند و ارمنی‌هایی که بعد از جنگ قرهباغ وارد این منطقه شدند هم از منطقه خارج شوند و ارامنه و آذری‌های که در گذشته ساکن این منطقه بودنددرباره سرنوشت قره باغ تصمیم بگیرند، جمعیت کنونی قرهباغ یکدست ارمنی هستند، طبیعی است اگر رفراندومی برای تعیین سرنوشت قره باغ برگزار شود ارامنه به استقلال قرهباغ یا الحاق به ارمنستان رای مثبت می‌دهند.
کوزه‌گر کالجی با بیان اینکه جنگ قره باغ قبل از فروپاشی شوروی آغاز شد، گفت: ابتدا حالت جنگ محدود در منطقه قره باغ بود و بعد از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ تبدیل به یک جنگ فراگیر شد و تا سال ۱۹۹۴ نزدیک به ۶ سال این جنگ ادامه پیدا کرد. در سال ۱۹۹۴ با قراداد بیشکک در قرقیزستان، آتش بس بین باکو- ایروان اعلام شد و از آن سال تاکنون صلحی در قره باغ نداریم، آنچه که هست، آتش بس یعنی ترک موقت مخاصمه است.
این کارشناس مسائل قفقاز بیان داشت: تمام درگیرهای مرزی به ویژه جنگ چهار روزه آوریل ۲۰۱۶ و جنگ جولای ۲۰۲۰ و جنگ سپتامبر ۲۰۲۰ سه مورد نقض گسترده آتش بس ۱۹۹۴ است. وظیفه شناسایی عبور از فرایند آتش بس به صلح برعهده «گروه مینسک» سازمان همکاری اروپا است که فرانسه، روسیه و آمریکا مسئول آن هستند و هنوز بعد از ۲۰ سال مذاکره نتوانستند از این مرحله عبور کنند. بنابراین جنگ اخیر میان آذربایجان و ارمنستان نقض آتش بس و نه نقض صلح است.
مساله اصلی روابط ترکیه و ارمنستان قره باغ است
کوزه گر کالجی با اشاره به نقش ترکیه در مساله قره باغ گفت: اختلافات ترکیه در مناقشه قرهباغ از سال ۱۹۹۳ بعد از حمله ارامنه به شهر شوشا شروع شد و آنکارا روابط دیپلماتیک خود با ارمنستان را قطع کرد، البته با وجود مسائلی که در مورد قتل عام ارامنه وجود داشت ترکیه و ارمنستان بعد از فروپاشی شوروی روابط دیپلماتیک برقرارکردند. ترکیه استقلال ارمنستان را به رسمیت شناخت و در طی سی سال گذشته هم هیچ دولتی موضوع نسل‌کشی ارامنه را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار نداده بود و این موضوع به عنوان پیش‌شرط عادی سازی روابط آنکارا – ایروان بوده است.
پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری خاطر نشان کرد: ترکیه در سال ۱۹۹۳بعد از اشغال شهر شوشا توسط دولت ارمنستان روابط خود با این کشور را قطع کرد و پیش‌شرط برای عادی‌سازی روابط با ایروان را خروج از قرهباغ و منطقه پیرامون آن دانست، اما در طول این سال‌ها خواسته ترکیه محقق نشده است.
کالجی افزود: روابط ترکیه و آذربایجان در آن زمان روابط راهبردی و نزدیک، تحت عنوان یک ملت و دو دولت مطرح بوده است و آنکارا حمایت همیشگی از باکو داشت، اما در اتفاقات اخیر دولت اردوغان حمایت بسیار قاطعانه و سرسختانه‌ای از جمهوری آذربایجان داشته و این حمایت در دوره‌های قبل کمتر بوده است.
این کارشناس مسائل قفقاز بیان داشت: احتمال دارد بخشی از حمایت قاطعانه ترکیه از جمهوری آذربایجان به رقابت‌های ترکیه با روسیه در سوریه، لیبی و قره باغ برگردد. اگراین منطقه ناآرام شود، مسیر انتقال انرژی خزر، قفقاز به ترکیه و اروپا یعنی کریدور انتقال انرژی به اروپا دچار خطر جدی می‌شود.
وی با اشاره به درگیری‌های دو ماه گذشته بین دو کشور یادآور شد: درگیری‌های دوماه گذشته، نزدیک خط لوله گازی بود که از منطقه طاووس آذربایجان عبور می‌کند و خط راه‌آهن باکو-تفلیس نیز از این مسیر میگذرد، اگر ارمنستان به این منطقه حمله کند شاهرگ انتقال انرژی قفقاز به ترکیه دچار آسیب می‌شود. به همین دلیل مساله جغرافیای جنگ و درگیری در قرهباغ تغییر کرده است وترکیه بر خلاف روسیه و ایران قاطعانه از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند.
ایران توسل به زور برای حل بحران قره باغ را به رسمیت نمی‌شناسد
کوزه گر کالجی با اشاره به نقش میانجیگری ایران در حل بحران قره باغ گفت: ما در دوران ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی در ابتدای دهه ۹۰ میلادی در آسیای میانه دو میانجیگری موفق و ناموفق داشتیم. در جنگ داخلی تاجیکستان موفق شدیم با کمک روسیه ضامن صلح قراداد میان دولت امام علی رحمان و حزب نهضت اسلامی تاجیکستان باشیم، اما در قضیه قره باغ با میانجیگری ارمنستان و آذربایجان در موضوع قره باغ روسای جمهور دو کشور در تهران حضور یافتند و قراداد صلح منعقد شد، اما جریانهایی در ترکیه، ارمنستان و روسیه نمی‌خواستند حل این مناقشه به نام ایران تمام شود و شب امضای قرارداد در تهران درگیری نظامی در منطقه رخ داد و عملا توافق نامه صلح اجرایی نشد.
وی افزود: پس از این اتفاق حل بحران قره باغ به گروه مینسک واگذار شد و از آن زمان تاکنون ما در مورد قره باغ میانجیگری نکردیم، اما چند مورد از اصول بنیادین سیاست خارجی ما در قرهباغ است. قرهباغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است این موضع رسمی جمهوری اسلامی است و هیچ فعل و انفعال سیاسی اعم از استقلال و برگزاری رفراندوم در این منطقه را به رسمیت نمی‌شناسند.
کالجی در ادامه افزود: ایران بکارگیری هرنوع توسل به زور از سوی دو طرف برای حل و فصل این مناقشه را رد می‌کند، چون در همسایگی قرهباغ است و بحران در این منطقه را تهدیدی برای امنیت ملی کشور می‌داند. ایران مخالف حل و فصل مناقشه قره باغ با استفاده از قدرت‌های بین‌المللی است و مخالف استقرار نیروهای حافظ صلح بین المللی در خطوط تماس قره باغ است زیرا در پشت مرزهای ایران است. ایران در صورت تمایل و خواست اراده دو کشور مایل به میانجیگری بین دو کشور است.