یکی از بزرگترین اتهاماتی که از سوی منتقدان به بیژن زنگنه زده می‌شود، دشمنی وی با پالایشگاه‌سازی است. امری که البته مرور کارنامه وزیر نفت نشان می‌دهد که اتهامی بیش نیست و در همین دوره بود که ایران توانست بعد از ۴۰ سال از واردات بنزین بی نیاز شده و به صادرکننده آن تبدیل شود.
در مقابل اما عملکرد دوره پیش از بازگشت بیژن زنگنه به وزارت نفت حکایت از آن دارد که اغلب طرح‌های پالایشگاهی که بعضا در دوره اصلاحات مصوب شده بود، در دوره ۸ ساله پیش از دولت تدبیر و امید یا بر روی کاغذ باقی مانده بود و یا در مواردی مانند پالایشگاه ستاره خلیج فارس با وجود پروپگاندای رسانه‌ای پیشرفت ساخت پالایشگاه از ۳۶ درصد فراتر نرفت.
به طور مثال در موردی مانند پالایشگاه خوزستان که به تازگی انتقادهایی از قطع خوراک آن توسط وزارت نفت به گوش می‌رسد، فرایند مورد نظر در آن نه در حد پایلوت پژوهشگاه و نه در حد واحد نمایشی ۲۰۰ بشکه‌ای ساخته نشده بود.
از همین رو هیچ فرد دلسوزی میلیاردها دلار پول کشور را برای سرمایه‌گذاری بر روی پالایشگاه کاغذی ریسک نمی‌کنند.
نکته مهمتر آن است که بر اساس اسناد شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، مطالعات امکان‌سنجی طرح احداث پالایشگاه برای تصفیه نفت خام حوزه های آزادگان و یادآوران در خوزستان یا همان پالایشگاه خوزستان با ارائه نتایج آن در ۲۸ تیر سال ۸۴ توسط یه شرکت ایتالیایی به پایان رسیده است تا پالایشگاهی ۱۸۰ هزار بشکه ای در منطقه آبادان احداث شود.
۲۹ مرداد سال ۸۵ نیز درنامه ای اعلام شد که الگوی فرآیندی و محل پالایشگاه تعیین شده و از شرکت پالایش و پخش خواسته شده تا امکان تبادل موافقت‌نامه با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور را فراهم کند.
اما از آن زمان تا سال ۹۲، با وجود آنکه ایران در بهترین سال‌های خود از نظر کسب درآمدهای نفتی قرار داشت اما آجری بر آجر این پالایشگاه قرار داده نشد.
از همین رو زنگنه زمانی که به وزارت نفت بازگشت، اقدام به توقف تخصیص خوراک به این پالایشگاه کاغذی کرد.
احداث پالایشگاه منجر به قرارداد فروش خوراک می‌شود
به گفته مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، نیز اینکار درست بود زیرا برای تخصیص خوراک نفت باید برنامه‌ریزی انجام شود تا وزارت نفت مطمئن باشد قراردادی که بسته می‌شود قابل تامین است.
شهاب الدین متاجی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا تاکید کرد: بنابراین زمانی که پالایشگاهی طراحی شده اما ساخته نمی‌شود، در صورت تخصیص خوراک، برنامه تولید نفت را دچار اشکال می‌کند. زیرا نفت تولیدی بدون مشتری می‌ماند.
وی با بیان اینکه در واقع پیشرفت کار احداث پالایشگاه منجر به قرارداد فروش خوراک می‌شود، افزود: این موضوع در تمام موافقت‌نامه‌ها نیز قید شده است.
متاجی با انتقاد از روند پالایشگاه‌سازی در دولت نهم و دهم، ادامه داد: ساخت پالایشگاهی مانند پالایشگاه خوزستان چندین میلیارد دلار هزینه نیاز دارد زیرا پالایشگاه مدرنی بوده و استاندارد محصولات نیز در حد قابل قبولی است.
وی تاکید کرد: قاعدتا این‌ها باید در زمانی که درآمد کشور زیاد بود ساخته می‌شد اما درست زمانی که کشور صدها میلیارد دلار درآمد ارزی داشت ساخته نشد و روی زمین ماند.
به گفته مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با بازگشت بیژن زنگنه به وزارت نفت در دولت تدبیر و امید، در طرح‌های پالایشگاهی نیز اولویت‌بندی انجام شد.
وی تصریح کرد: اولویت اول اتمام ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس بود تا نیاز کشور به بنزین تامین شده و با پالایش میعانات گازی تولیدی از پارس جنوبی، تولید گاز متوقف نمی‌شد.
متاجی گفت: اما در آن زمان دولت تحریم بود و فروش و قیمت نفت کاهش پیدا کرد و درآمد کشور کم شد و سرمایه‌ای نبود که سرمایه‌گذاری شود و سرمایه‌گذاری خارجی نیز انجام نمی‌شد.
وی ادامه داد: چرا زمانی که پول کافی در کشور برای سرمایه‌گذاری و ساخت پالایشگاه وجود داشت اینکار انجام نشد.
مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با تاکید بر اینکه در دولت‌های نهم و دهم به ظرفیت پالایشی کشور چیزی اضافه نشد، افزود: تنها طرح‌های بهینه‌سازی که پیش ازآن دولت و در زمان وزارت بیژن زنگنه در دولت اصلاحات انجام شده بود، به نتیجه رسید و پالایشگاه جدیدی ایجاد نشد.
گزارش پیشرفت ستاره با واقعیت همخوانی نداشت
وی با اشاره به برخی انتقادات از زنگنه مبنی بر دشمنی با پالایشگاه‌سازی، تاکید کرد: اگر کسی دشمن پالایشگاه‌سازی باشد ده‌ها طرح پالایشگاه و پتروشیمی انجام نمی‌دهد. مگر می‌شود مخالف پالایشگاه‌سازی بود و مطالعات پالایشگاه‌سازی انجام داد.
به گفته متاجی، زمانی که زنگنه در سال ۹۲ وزیر نفت شد، هیچ طرح پالایشی جدید روی میز نبود اما زمانی که زنگنه بعد از دوره اصلاحات وزارت نفت را تحویل داد، ده‌ها مورد مطالعات ساخت پالایشگاه انجام شد و برخی نیز به مرحله اجرا رسیده بودند.
وی گفت: از جمله می‌توان به پالایشگاه ستاره خلیج فارس اشاره کرد که ساخت آن در زمان وزارت زنگنه در دولت اصلاحات مصوب و طراحی آن نیز در همان دوره انجام شد.
متاجی ادامه داد: با این حال در هفته اولی که زنگنه در دولت تدبیر و امید روی کار آمد از پالایشگاه ستاره خلیج فارس بازدید انجام شد که به جز مخازن و تعدادی فنداسیون چیزی روی زمین پالایشگاه نبود. در واقع پیشرفت کار اعلام شده با واقعیت همخوانی نداشت.
وی به طرح ناتمام ساخت پالایشگاه هرمز نیز اشاره کرد و افزود: در مورد پالایشگاه هرمز که طراحی شد، حدود هفت میلیارد دلار هزینه نیاز داشت اما بعدا در همان زمان این مقدار پول و سرمایه تامین نشد و تصمیم گرفته شد تا ساخت این پالایشگاه در دو فاز انجام شود که حتی برای ساخت فاز اول نیز سرمایه تامین نشد.
از سوی دیگر، در مورد پالایشگاه هرمز با توجه به هزینه ۷ میلیارد دلاری، این پول اگر موجود است در جاسک خرج شود تا آن ناحیه وسیع از توسعه محروم نشود.
این صحبت‌ها نشان می‌دهد که منتقدان بیژن زنگنه که وی را دشمن پالایشگاه‌سازی می‌دانند خودشان هیچ اقدامی در جهت پالایشگاه‌سازی انجام نداده‌اند و این در حالی است که ظرفیت پالایشی ایران از سال ۹۲ که ۱.۸ میلیون بشکه در روز برآورد می‌شد حالا به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به ۲.۳ میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
در حالی که از ابتدای انقلاب تا سال ۹۲ یعنی چیزی حدود ۳۵ سال، ظرفیت پالایشی ایران تنها ۵۶ درصد بیشتر شده بود و از یک میلیون و ۱۸۵ هزار بشکه در سال ۵۷ به یک میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه در روز در سال ۹۲ رسیده بود.
در کنار آن ظرفیت گازرسانی در کشور نیز توسعه داشته تا آنجا که وزیر نفت با اشاره به توسعه گازرسانی در هفت سال گذشته، گفت: با این حجم گازرسانی، معادل ۲.۶ میلیون بشکه پالایشگاه، سوخت در کشور توزیع و مصرف شده است.