ایرنا: چگونه بازار به این نقطه رسید؟
محمودی: زمانی که قیمت شرکت ها در حال افزایش بود، سهامداران عمده شروع به فروش سهام خود کردند. این موجب شد تا پول از چرخه خارج شود. در این زمینه مکانیسمی وجود نداشت که سهامداران عمده را مجبور به حمایت از شرکت کند؛ مکانیسمی که موجب شود، تولید داخلی یا فروش آن واحد افزایش یابد. دلیل عدم حمایت این بود که اگر شرکت‌ها افزایش سرمایه هزار درصدی را هم تجربه می‌کردند به دلیل کاهش ارزش ریال، نمی توانستند سودسازی شرکت را به ازای هر برگ سهم افزایش دهند. بنابراین با این افزایش سرمایه حتی نمی توانستند دستگاه‌های خود را بازسازی یا نوسازی کنند. از طرفی، افزایش سرمایه برای شرکت هایی که این پول را صرف تولید نکند مانند ورود پول بدون پشتوانه به بازار است. سهامداران عمده اما پس از فروش سهام، پول را از چرخه خارج و صرف مسائل حاشیه ای کردند. این در حالی است که آنان باید همچون بسیاری از شرکت‌ها افشای اطلاعات زده و دلیل فروش سهم توسط سهامدار عمده را اعلام می‌کردند. به این ترتیب مشخص می‌شد، پول در چه بخشی هزینه خواهد شد. قرار نیست سهامدار عمده در این بازار به تامین سود شخصی بپردازد بلکه باید شرکت را تامین مالی کنند.
ایرنا: چه راهکارهایی را برای تکرار نشدن شرایط کنونی در بازار سرمایه پیشنهاد می دهید؟
ثابت: بازار سرمایه بازاری پویا و بسیار حرفه ای است که مکانیسم های خود را می‌طلبد. نمی توان با معیارهای بازار مسکن، خودرو و... بازار سرمایه را سنجید. باید پذیرفت که بازار بورس نسبت به دیگر بازارها خاستگاه و کارکرد مربوط به خود را دارد. در بازار سرمایه فرصت سوزی های زیادی انجام شده است. یکی از مسائلی که باعث شد بازار دچار ترس شود، هسته معاملات بود. هسته معاملات مربوط به سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ است اما پس از امضای برجام نیز با وجود گشایش‌هایی که صورت گرفت، هسته معاملات به‌روزرسانی نشد. اگر این فرصت سوزی انجام نمی شد، شاهد رخدادهایی که طی این دو ماه به ویژه قبل از ریزش بازار اتفاق افتاد، نبودیم. هنگ هسته معاملات موجب شد تا بازار به دو نیمه تقسیم شود و بسیاری از سهم‌های بزرگ خصوصاً سهم هایی که قرار بود در ETF های دولت قرار بگیرد، به نیمه دوم انتقال یافت. این سهم ها دور از چشم مردم هر روز پنج درصد مثبت می خوردند. به این ترتیب ارزش بازار ایران خودرو از شرکت های بزرگ دنیا پیشی گرفت.
یکی از موضوعاتی که باعث شد بازار تا این اندازه افت کند، رشد بی رویه برخی سهم هایی بود که به ۱۰ برابر قیمت ابتدای سال خود رسیده بودند. بنابراین اول باید زیرساخت‌هایی مثل هسته معاملاتی به‌روزرسانی می شد و سپس در کنار آن بازارگردانی را که به نقدشوندگی کمک و از هیجانی شدن بازار جلوگیری می کند، در دستور کار قرار می‌دادند. از طرف دیگر، ضروری است به دیدگاه کارشناسان اهمیت داده و نظرات کارشناسی آنان شنیده و بررسی شود. بسیاری از کارشناسان درباره رخدادهای کنونی هشدار داده بودند اما برخی تصمیمات که به عبارتی می‌توان آنها را خلق الساعه یا دست بیقرار ناظر در چهارشنبه‌ها دانست شرایط کنونی را ایجاد کرد. نکته مهم دیگر اینکه باید ورود مستقیم افراد به بازار مورد بازبینی قرار گیرد.
محمودی: اگر ترامپ مجددا انتخاب شود از آنجا که دلار افزایش خواهد یافت، رشد آن موجب افزایش قیمت‌ها در بازار سهام می شود. با پیروزی جو بایدن، در صورت توافق با ایران راه‌های صادراتی ایران و ورود پول به کشور تسهیل خواهد شد. بنابراین صادرات شرکت‌ها و به تبع آن سودسازی آنها روند افزایشی در پیش خواهد گرفت که این امر باعث می شود زیان های حاصله جبران شود. بنابراین تاثیر انتخابات آمریکا بر بورس ایران مثبت ارزیابی می‌شود و به طور حتم بازار به کما نخواهد رفت.
امروزه امکانات جدیدی در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار می گیرد؛ امکاناتی که باید مقدمات استفاده از آن در بازار ایران نیز فراهم شود. همچنین ضروری است، بحث های دستوری کاهش یابد؛ چرا که هرجا دخالت ها بیشتر باشد، ترس از بازار بیشتر خواهد شد. باید اجازه داد تا بازار در کمترین زمان ممکن با مکانیسم هایی که طراحی می‌شود به تعادل برسد.
در حال حاضر به نظر می رسد کسانی که برای خروج از بازار عجله داشتند، از سهم‌ها خارج شده اند. اما طبیعتا خبرهایی در ارتباط با انتخابات آمریکا، مناقشات منطقه‌ای، بازارهای موازی و همچنین قیمت نرخ ارز بر بازار سرمایه تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین در پاسخ به این پرسش که آیا اصلاح یا ریزش به پایان رسیده یا نه، باید گفت که به نظر می رسد این اصلاح پایان یافته اما این موضوع قطعی نیست. گاهی اصلاح در بازار به پایان می رسد اما با اعلام اخبار مثبت رشد ایجاد شده و با انتشار خبرهای منفی روند نزولی شاخص ادامه دار خواهد بود. امسال سال آخر دولت روحانی است و معمولا در سال های آخر توجه دولت ها به بازارهایی همچون بازار سرمایه کاهش می یابد. امیدواریم با توجه به اینکه ضریب نفوذ بازار افزایش یافته است، این وضعیت در دولت کنونی تکرار نشود. انتظار می رود که در این فضا دولت برای بهبود زیرساخت های بازار سرمایه و شرکت ها کمک کند. بنابراین اگر سهم هایی همچون شستا را می‌فروشد، نباید همه مبلغ را برای هزینه های جاری صرف کند بلکه ضروری است که بخشی از آن را برای توسعه زیرساخت ها استفاده کند. به نظر می رسد که شورای عالی بورس باید دولت و شرکت‌ها را مکلف کند، اگر در بازار سرمایه وارد و سهامی عرضه می‌کنند، بخشی از آن را برای بازارگردانی و توسعه زیرساخت ها استفاده کنند تا بازار بتواند به تعادل برسد.
محمودی: پیرو سخنان آقای ثابت باید گفت که سازمان بورس کاملا بی برنامه است و اصلا برنامه ای در این زمینه ندارد. اگر سهامدار عمده فروشنده است هیچ نظارتی بر چرایی فروش سهام و محل هزینه‌کرد مبلغ دریافت شده توسط وی وجود ندارد. اما اتفاق خوب این بود در سهم هایی که سهامدار عمده آنها شخص حقیقی است این روند صورت نمی گیرد یعنی اینکه سازمان سهام آنها را مسدود می کند و اجازه فروش به آنها نمی دهد. مشکل اما درباره اوراق تبعی و اسناد خزانه ای است. سازمان در دستورالعملی که ارائه داده، نوشته است شرکت ها تا زمانی که دارای سهام خزانه هستند، اجازه خرید سهام خزانه را ندارد. البته سازمان می‌تواند راهکارهای ارائه دهد تا افزایش سرمایه شرکت ها به سهام خزانه اختصاص نیابد. این راحت تر از آن است که اعلام شود که شرکت توانایی لازم را برای تخصیص آن ندارد.
بنابراین تصمیماتی که گرفته شد به حدی بدون برنامه بود که مشکلات کنونی را به تدریج رقم زد. زمانی که بدانید دولت قرار است از بازار حمایت کند، حمایت به معنای جمع کردن صف فروش و بردن سهم تا صف خرید صفر تابلو، این موضوع همچون اخبار رانتی عمل می‌کند که همه از آن استفاده می‌کنند. دولت برای این کار مجبور شد نوسان روزانه را در نمادهای بورسی ببندد. بی‌برنامگی باز اینجا نیز خود را نشان داد که نوسان روزانه در نمادهای بورسی بسته شد اما در نمادهای فرابورسی هیچ تغییری ایجاد نشد. موضوع دیگر اینکه با بررسی نمادهای بورسی در پنج ماه گذشته نشان می دهد که قیمت سهام های بزرگ افزایش یافت و سهامداران آن راضی بودند اما هیچ کدام از سهامداران سهم های خرد و کوچک راضی نبودند. دلیل آن این است که همه می دانند تعریف شاخص کل غلط است اما آن را تغییر نمی دهند. چرا که از آن برای خودنمایی در رسانه‌ها استفاده می‌شود. با استفاده از این تعریف غلط در رسانه ها اعلام می‌شود که شاخص رشد داشته است. به این ترتیب در چند هفته گذشته که همه سهم‌ها صف فروش بود اما سهام های دولتی صف خرید بودند، باعث شده بود شاخص مثبت باشد. این رشد شاخص در رسانه ها مرتب اعلام می‌شد.
ایرنا: پیرو سخنان شما مبنی بر قوانین خلق‌الساعه و دخالت ها در بازار، به نظر شما آخرین مورد حمایتی اعلام شده مبنی بر ممنوعیت معاملات الگوریتمی یا نوسان گیری از سهم را در شرایط کنونی به نفع بازار می دانید یا به ضرر آن؟
محمودی: معاملات الگوریتمی به نقد شوندگی سهم، به مکانیزه شدن بازار و در مجموع به نفع خریدار و فروشنده عمل می کند اما نباید به گونه‌ای باشد که با معاملات الگوریتمی، نوسان گیر تربیت کنیم. بنابراین من با تصمیمات دولت در زمینه معاملات الگوریتمی فقط در شرایط فعلی موافق هستم. در زمان خروج از این شرایط باید بازار تابع شرایط بازار آزاد باشد.
ثابت: به دلیل اینکه در شرایط کنونی وضعیت بازار مناسب نبود، تصمیم دولت قابل قبول است. این نوع معاملات از الگوی خاصی تبعیت کرده و برنامه ریزی شده هستند، به همین دلیل می‌توان به آن برنامه داد تا پس از خرید با درصد سود مورد نظر دوباره سهم را به فروش برساند. به این ترتیب برای خرید و فروش ها می توان برنامه ریزی کرد. متاسفانه در حال حاضر نوسان گیری مبنا شده است. بنابراین تصمیم اتخاذ شده در شرایط موجود کار درستی به نظر می‌رسد.
ایرنا: میزان تاثیرپذیری بازار سرمایه از صندوق توسعه ملی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ثابت: مبلغی که قرار است مکانیسم ورود آن به بازار طراحی شود، مبلغ قابل توجهی به نظر نمی رسد. دو صندوق در بازار وجود دارد صندوق تثبیت و توسعه بازار که هر کدام کارکردهای ویژه خود را دارند اما در مجموع هر دو برای حمایت از بازار در مواقع ریزش و صعود شتابان تعریف شده اند. اطلاعاتی که درباره مبالغ پیشنهادشده به دست رسیده حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است که عدد قابل توجهی نیست و تنها برای یک روز بازار کافی است. اینکه از منابع صندوق در مواقع ضروری و برای صیانت از کلیت بازار استفاده شود خبر خوبی است به شرط این که این اقدام ها تداوم داشته باشد و به صورت یک قانون مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر باید پاسخگویی لازم درباره نحوه هزینه‌کرد مبالغ پرداخت شده از صندوق توسعه ملی وجود داشته باشد.
محمودی: منابعی که از صندوق توسعه ملی برای بازار سرمایه اختصاص یافته تنها در حد یک روز معاملاتی است و باید منتظر معجزه بود تا با این مبلغ روند بازار تغییر یابد. موضوع مهم دیگر اینکه چگالی پول سنگین که در سهم های بزرگ وجود داشت اکنون دیگر وجود ندارد و چگالی آنها به شدت پایین آمده است به حدی که در سهم های بزرگی همچون وتجارت، فولاد و غیره در روز چند بار صف خرید و فروش سنگین ایجاد می شود.
پیشتر بازار روند عادی خود را طی می کرد تا این که دولت وارد بورس شد. باید توضیح داده شود که چرا با برخی از سهم ها تا این حد سلیقه‌ای برخورد می‌شود و نهاد ناظر هر گونه که تمایل دارد با سهم بازی می کند. به عنوان نمونه هیچ توضیحی درباره چرایی بسته بودن نماد شستا ارایه نمی شود. بازار سرمایه ایران بازاری است که در گذشته با شفافیت همراه بود اما اکنون این شفافیت از آن از دست رفته‌است.
ثابت: انتخاب ترامپ و افزایش نرخ ارز بر بازار سرمایه تاثیر مثبت خواهد داشت. با پیروزی بایدن از لحاظ روانی و به صورت کوتاه مدت، ریزش دلار را شاهد خواهیم بود که به تبع آن بورس نیز تاثیر خواهد پذیرفت. از آنجایی که موضوع برگشت برجام یکی از مهمترین موضوعات مطرح شده از سوی بایدن است به نظر می‌رسد در بلندمدت بیش از پیش به نفع بورس تمام شود.
ایرنا: شش ماهه پایان سال را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظر شما انتخابات آمریکا تا چه حد بر بازار بورس ایران تاثیر خواهد گذاشت؟
محمودی: افرادی که در دو ماه اخیر وارد بازار بورس شدند ۳۰ درصد از ارزش سهام آن ها افت کرده و همزمان ۳۰ درصد از ارزش ریال نیز کاهش یافته است. به عبارت دیگر این افراد با ۶۰ درصد زیان مواجه شدند. اقتصاد ایران نیز اقتصاد تورم محور است. بنابراین می توان تورمی را که حتی برای کل سال در نظر گرفته شده بود برای شش ماهه دوم در نظر گرفت. به نظر می رسد که قیمت دلار نیز روند کاهشی را تجربه نکند که این امر محرکی برای بازار سرمایه خواهد شد تا بتواند سقف های قبلی را شکسته و افراد را برای نیمه دوم سال به سود پایدار برساند. اما درباره ریسک‌های سیستماتیک نظیر انتخابات آمریکا باید توضیح داد که ریزش های مربوط به انتخابات آمریکا پیشخور شده است. بنابراین لازم نیست که آن را تا این حد بزرگ جلوه داد چرا که قیمت سهم ها جایی برای افت بیشتر ندارد.
ایرنا: یعنی با انتخاب ترامپ یا جو بایدن هیچ تغییری در بورس ایران ایجاد نمی‌شود؟
محمودی: انتخابات آمریکا بر بورس ایران بی تاثیر نیست. اگر ترامپ مجددا انتخاب شود از آنجا که دلار افزایش خواهد یافت، رشد آن موجب افزایش قیمت‌ها در بازار سهام می شود. چرا که بورس کالا مبادلات خود را بر اساس قیمت دلار تعیین می کند. بنابراین سودسازی افزایش یافته و قیمت شرکت و سهام آن نیز افزایش می یابد. با پیروزی جو بایدن در صورت توافق با ایران راه های صادراتی ایران و ورود پول به کشور تسهیل خواهد شد. بنابراین صادرات شرکت ها و به تبع آن سودسازی آنها روند افزایشی در پیش خواهد گرفت که این امر باعث می شود زیان های حاصله جبران شود. بنابراین تاثیر انتخابات آمریکا بر بورس ایران مثبت ارزیابی می شود و به طور حتم بازار به کما نخواهد رفت.
ثابت: در رابطه با شش ماه دوم سال چند سناریو مطرح می شود. نخست اینکه بازار سرمایه در شش ماه نخست رشد زیادی را تجربه کرد، بنابراین ریزشی ۳۰ یا ۴۰ درصدی امری طبیعی به نظر می‌رسید و نباید نگران و آن بود. هر رشد سریع و شارپی به دنبال خود اصلاح و نزول شارپی را در پی خواهد داشت. دوم اینکه نیمه دوم سال شبیه نیمه اول نخواهد بود به این دلیل اینکه نیمه دوم پایان سال دولت دوازدهم است و در زمان تغییر دولت ها بر اساس تجربه هایی که از قبل وجود دارد، بازار بورس و سرمایه یکی از اولویت های دولت نیست و آنان محافظه کارانه تر رفتار خواهند کرد. بنابراین به نظر می‌رسد نیمه‌دوم هیجان زیادی را در بازار و بورس شاهد نخواهیم بود. علاوه بر این هنوز ترس از ریزش به طور کامل از بین نرفته است و موج چهارم می تواند موج طولانی باشد که در آخر آن قرار داریم.
درباره انتخابات آمریکا نیز باید گفت که سهم ها به اندازه کافی اصلاح شده‌اند و جایی برای اصلاح بیشتر وجود ندارد. انتخاب ترامپ و افزایش نرخ ارز بر بازار سرمایه تاثیر مثبت خواهد داشت. با پیروزی بایدن از لحاظ روانی و به صورت کوتاه مدت، ریزش دلار را شاهد خواهیم بود که به تبع آن بورس نیز تاثیر خواهد پذیرفت. از آنجایی که موضوع برگشت برجام یکی از مهمترین موضوعات مطرح شده توسط بایدن است به نظر می رسد در بلندمدت بیش از پیش به نفع بورس تمام شود. در نتیجه بازار سرمایه در فضای اطمینان‌بخش رشد خواهد کرد.
یکی از مشکلاتی که امروز وجود دارد عدم اطمینان از آینده است. با تصور استقرار رئیس جمهوری در کاخ سفید که تابع اصول و قوانین است، قطعاً وضعیت بورس بهتر خواهد شد. بدون شک آمریکا نیز در انتظار فراررسیدن خرداد سال آینده است تا ببیند چه کسی بر صندلی ریاست جمهوری ایران تکیه می زند.
ایرنا: چه توصیه و مشاوره فنی برای مردمی که در بورس سرمایه گذاری کرده اند، دارید؟
محمودی: مردم به جای خرید دلار و خارج کردن پول از چرخه اقتصاد کشور بهتر است آن را در بورس سرمایه‌گذاری کنند. بورس جدا از سوددهی به تولید داخل و اشتغال نیز کمک می کند. اما در این میان سهامداران برای کسب سود بیشتر و کاهش ریسک از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد بورس شوند و از معاملات مستقیم اجتناب ورزند.
ثابت: بهتر است دیدگاه افراد برای ورود به بازار سرمایه بلندمدت تعریف شود و نباید انتظار داشته باشند که در مدت کوتاه به بازدهی مورد نظر دست یابند به ویژه وقتی که در زمان استراحت یا اصلاح شاخص قرار داریم. هر بازاری با نوسان همراه است و این نوسان جزیی از ماهیت و ذات بازار سرمایه است. نمی‌توان انتظار داشت که سهم‌ها همیشه با رشد همراه باشند. در مجموع نخست، سهامداران بازار را بشناسند و با اطلاعات کافی وارد شوند. دوم اینکه مستقیم وارد بازار سرمایه نشوند و از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا سبدگردانی به بازار سرمایه ورود کنند و سوم اینکه دید خود را از کوتاه‌مدت به سمت میان‌مدت یا بلندمدت ارتقا دهند چرا که در غیر این صورت اسیر نوسانات و هیجانات بازار خواهند شد.