مردمان گیلان از گذشته به سرزندگی و چالاکی مشهور بودند؛ آنان پای در گل با شادمانی برنج می رویاندند ، از دل سرد آبهای خزر ماهی می گرفتند ، چای و زیتون می چیدند و دام پرورش می دادند .بعدها نیز در کنار مشاغل نوین ، گیلانیان جزو ورزشکارترین استانهای کشور بودند.
اما گیلان به دلیل عواملی چون تک فرزندی و در نتیجه توجه بیش از حد والدین به تنها کودک خانواده ، تماشای زیاد تلویزیون ، بازیهای رایانه ای ، کم تحرکی و غذاهای آماده یا پرکالری اکنون سردمدار چاقی کودکان است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط وزارت بهداشت و آموزش و پرورش با حمایت سازمان جهانی بهداشت طی سالهای ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ حدود ۲۱ درصد از کودکان و نوجوانان ایران در سنین مدرسه دچارچاقی و اضافه وزن هستند که استان گیلان با ۲۵ درصد چاقی و اضافه وزن از میانگین کشوری بالاتر است ضمن اینکه میانگین چاقی کودکان بدو ورود به مدارس کشور نیز ۹.۵ درصد و گیلان ۱۱.۷ دهم درصد است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ۲ تا ۹ درصد هزینه جوامع صرف پیامدهای چاقی می شود که در دهه های اخیر افزایش ۲ برابری داشته . طبق گزارش سازمان های همکاری توسعه اقتصادی چاقی نیم " تا ۱.۷ " درصد از تولید ناخالص ملی کشورها را هدر می دهد از طرفی هزینه خانواده هایی که اعضای آن دارای اضافه وزن و چاقی هستند ۳۷ درصد بیشتر از خانواده های با وزن طبیعی است.
آمارها نشان می دهد که اضافه وزن و چاقی دانش آموزان به عنوان یک عامل خطر و زمینه ساز بسیاری از بیماری های غیرواگیر مانند فشار خون بالا، چربی، دیابت نوع ۲، عوارض روانی و اجتماعی در بسیاری از کشور ها به مرز هشدار رسیده است.
مهمترین دلایل اضافه وزن در دانش آموزان تغییر سبک زندگی و زندگی در آپارتمان، استفاده طولانی مدت از فضای مجازی در حالت نشسته، استفاده از غذاهای پرچرب با توجه به بوم استان و استفاده بیش از اندازه از فست فودها بیان می شود.
عوارض جسمی شامل کم تحرکی زمینه ساز بیماری های قلبی، دیابت، کلسترول خون، فشارخون، مفصلی و بیماری های روحی مانند افسردگی، انزوا و گوشه گیری، کاهش اعتماد به نفس، وابستگی، ضعف در مهارت های اجتماعی و غیره می شود.
چاقی دانش آموزان از نشانه های تغذیه نادرست است
جمعی از مراقبین سلامت مدارس گیلان چاقی دانش آموزان را از نشانه های تغذیه نادرست آنان می دانند و می گویند: سبک زندگی و فرهنگ غذایی از عوامل موثر در کنترل چاقی و اضافه وزن است که باید به این مهم توجه جدی شود.
نقش مراقبین سلامت در مدرسه و برنامه های آنان در آموزش و فرهنگ تغذیه سالم دانش آموزان غیرقابل انکار است، مدرسه همیشه پیشگام در آموزش و تغییر رفتار در کودکان و نوجوانان بوده در مدارس نقش اصلی آموزش های بهداشتی و تغذیه ای مربوط به مراقبان سلامت مدارس است.
مراقبین سلامت با آموزش های مستمر و خلاقیت های مختلف، برگزاری جشنواره های غذا، تهیه پوسترهای تغذیه ای برای نشان دادن روش تغدیه صحیح و برگزاری مسابقه های سرگرمی با اهداف و رویکرد تغذیه همیشه دغدغه این آموزش ها را داشته و دارند.
از طرفی با انجام معاینات دوره ای و پایش BMI "شاخص توده بدنی" افراد و دقت در نوع تغذیه دانش آموزان و شناخت رفتارهای تغذیه ای نادرست دانش آموزان در حد امکان مشاوره های صحیح و علمی به دانش آموز و خانواده ها داده و در مواردی هم ارجاع به مشاوران تغذیه و رژیم درمانی برای دانش آموزان با مشکلات BMI بالا را انجام می دهند.
مراقب سلامت دبستان شهید لطفی ناحیه یک رشت چاقی در دانش آموزان را یکی از نشانه های تغذیه نادرست آنان عنوان می کند و می گوید: تغییر سبک زندگی و کم تحرکی، پرخوری و عادات بد غذایی و ژنتیک از عوامل چاقی دانش آموزان است.
زهرا مجلسی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: استفاده از غذاهای غیرخانگی و تمایل به مصرف فست فودها، تنوع غذایی و مصرف انواع دسرها ، چاشنی ها و فرآوردهای پروتئینی از جمله، زیتون، کباب، کره، ماست، دوغ محلی، انواع شیرینی ها، مربا و استفاده از آبمیوه های صنعتی، کیک و کلوچه مهمترین علت چاقی دانش آموزان در گیلان بوده که این مهم موجب عدم تناسب اندام در دانش آموزان می شود.
وی با تشریح اثرات و پیامدهای چاقی در افراد به ویژه دانش آموزان افزود: چاقی عواقب روانی نامطلوبی شامل بیماری های غیر واگیر، قلبی و عروقی، دیابت، فشار خون بالا ، چربی خون، مشکلات تنفسی، کاهش اعتماد به نفس، مشکلات روانی و عصبی، اختلالات خواب را در پی دارد که این مسئله بر روابط اجتماعی و تحصیلی دانش آموزان نیز تاثیر می گذارد.
این مراقب سلامت مهمترین پیامد چاقی را بیماری دیابت نوع ۲ عنوان و خاطرنشان کرد: مشکلات گوارشی مانند رفلاکس معده، سنگ کیسه صفرا در دختران ۱۲ تا ۱۷ سال، بلوغ زودرس، کوتاهی قد، افسردگی، ضعف اعتماد به نفس، گوشه گیری و خجالتی شدن دانش آموز از اثرات و پیامدهای چاقی است.
فرهنگ غذایی؛ موثر در کنترل چاقی
مجلسی با بیان اینکه سبک زندگی و فرهنگ غذایی در کنترل چاقی موثر است، ادامه داد: اگر ابتدا سبک زندگی خودمان را تغییر دهیم ۵۰ درصد راه را رفته ایم و به همین ترتیب وقتی یکی یکی علل را از بین ببریم می توانیم چاقی را کنترل کنیم.
وی درباره راهکارهای پیشگیری از چاقی بیان داشت: محدود کردن چربی و قند، افزایش مصرف میوه و سبزی، محدود کردن تماشای تلویزیون به مدت یک ساعت در روز، استفاده از شیر و لبنیات کم چرب، حذف کامل میان وعدهای فاقد مواد مغذی و پر انرژی مانند چیپس و پفک ، آموزش مادران در مورد تغذیه صحیح و ایجاد نظم در ساعات خواب از راهکارهای پیشگیری از چاقی دانش آموزان است.
وی در ادامه با اشاره به نقش ورزش برای پیشگیری از اضافه وزن و چاقی اظهار داشت: ورزش بخش مهمی از برنامه کنترل وزن افراد چاق را به خود اختصاص می دهد و تمام افراد چاق لازم است که فعالیت های ورزشی را در برنامه روزانه خود قرار دهند.
این مراقب سلامت مدرسه اضافه کرد: ورزش علاوه بر کاهش بیماری هایی مانند دیابت، بیماری قلبی عروقی، فشار خون و دردهای مفاصل زانو و غیره، موجب بهبود ظاهر و تناسب اندام بهتر، تقویت اعتماد به نفس و بهبود وضعیت خواب هم می شود.
وی با بیان اینکه برای کنترل وزن لازم است که بین جذب و مصرف انرژی تعادل برقرار باشد، خاطر نشان کرد: افراد چاق خواستار کاهش وزن باید مصرف انرژی آنان از جذب انرژی شان بیشتر باشد تا مقداری از چربی های ذخیره شده در بافت های بدن سوخته شود و فرد به وزن ایده ال خود نزدیک شود و این مهم فقط با ورزش کردن به نتیجه می رسد.
مجلسی با اشاره به نقش ورزش در کنترل چاقی و اضافه وزن دانش آموزان بیان داشت: باید ساعات تربیت بدنی را در مدارس افزایش داد، در حد نیاز وسایل ورزشی مطلوب و خوب در تمامی مدرسه فراهم شود تا ضمن افزایش فعالیت بدنی دانش آموزان روند چاقی آنان کمتر شود.
سبک زندگی و آپارتمان نشینی مهمترین علت اضافه وزن دانش آموزان
کارشناس تربیت بدنی آموزش و پرورش گیلان نیز در مصاحبه با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه مهمترین علت اضافه وزن در دانش آموزان سبک زندگی و آپارتمان نشینی و کم تحرکی آنان است، گفت: استفاده طولانی مدت از فضای مجازی در حالت نشسته، استفاده از غذاهای پرچرب با توجه به بوم گیلان و مصرف زیاد فست فودها از دیگر عوامل چاقی است.
فرزاد جوادی اظهار داشت: چاقی وضیعت پزشکی است که بافت چربی بیش از حد طبیعی در بدن فرد انباشته شده باشد لذا انباشت بیش از حد بافت چربی می‌تواند موجب پسرفت شاخص های سلامتی، از جمله کاهش میانگین طول عمر و یا کاهش کیفیت زندگی شود.
وی با بیان اینکه چاقی و اضافه وزن عوارض مختلف جسمی و روحی به همراه دارد افزود: کم تحرکی زمینه ساز بیماری هایی از جمله قلبی، دیابت، کلسترول خون، فشارخون، مفصلی و بیماری های روحی شامل افسردگی، انزوا و گوشه گیری، ضعف اعتماد به نفس، وابستگی، ضعف در مهارت های اجتماعی غیره است.
وی اظهار داشت: چاقی وضیعت پزشکی است که بافت چربی بیش از حد طبیعی در بدن فرد انباشته شده باشد لذا انباشت بیش از حد بافت چربی می تواند موجب پسرفت شاخص های سلامتی، از جمله کاهش میانگین طول عمر و یا کاهش کیفیت زندگی شود.
جوادی در ادامه با اشاره به نقش تغذیه مناسب برای پیشگیری از چاقی و اضافه وزن خاطر نشان کرد: کم تحرکی عاملی برای چاقی و اضافه وزن است لذا ورزش و فعالیت بدنی باید در پیشگیری از چاقی مورد توجه قرار گیرد.
وی رژیم غذایی مناسب و تمرینات ورزشی را از راه های اصلی در کنترل چاقی و اضافه وزن عنوان و تصریح کرد: کیفیت رژیم غذایی را می توان با کاهش مصرف غذاهای پر انرژی شامل غذاهای پرچرب و شیرین، استفاده بیشتر از غذاهای گیاهی رژیمی، افزایش داد.
کارشناس تربیت بدنی آموزش و پرورش گیلان مهمترین درمان بیماری چاقی را ترکیبی از رژیم غذایی و ورزش های جسمانی دانست و افزود: برنامه های رژیمی می‌تواند منجر به کاهش وزن در دوره زمانی کوتاهی شود، اما در بسیاری از اوقات ادامه این کاهش وزن دشوار بوده و نیازمند ورزش کردن و رژیمی دارای انرژی غذایی کمتر، به صورت قسمتی دائمی از زندگی شخص است.
وی آموزش و توانمند سازی را اصلی ترین نقش در فرهنگ سازی مباحث مربوط به کنترل وزن و چاقی عنوان و خاطرنشان کرد : مسئولان این حوزه با برنامه ریزی و طراحی برنامه های جذاب آموزشی و انگیزشی برای گروه های سنی به تفکیک جنسیت می توانند به این مهم دست یابند.
جوادی با اشاره به نقش کارشناسان و مراقبین سلامت در مدارس اظهار داشت: کارشناسان و مراقبین سلامت با ایجاد انگیزه از ابعاد سلامتی و تناسب اندام در دانش آموزان و نشان دادن نمایی از آینده و با ارائه آگاهی و برنامه های توانمند سازی به دانش آموزان و اولیا نقش موثری در تنظیم وزن مناسب در دانش آموزان دارند.
توصیه های غذایی به دانش آموزان
کارشناس تربیت بدنی آموزش و پرورش استان گیلان در ادامه بیان داشت: با افزایش سرعت رشد، نیازهای تغذیه ای در دختران و پسران بیشتر می شود، دختران به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیک نسبت به کمبودهای تغذیه‌ای آسیب پذیرتر از پسران هستند.
وی تغذیه صحیح در سنین مدرسه را بسیار مهم و حائز اهمیت دانست و اظهار داشت: ایجاد رفتارهای غذایی درست در دانش آموزان، اصلاح الگوی مصرف غذایی و پیشگیری از بیماری های غیرواگیر از جمله بیماری‌های قلبی وعروقی، دیابت، سرطان ها، فشار خون بالا حائز اهمیت است.
جوادی اضافه کرد: دانش آموزان و نوجوانان باید بیاموزند که بخش عمده بیماری هایی که در خانواده های خود شاهد آن هستند به ویژه در افراد با سنین بالا با تغذیه مناسب و فعالیت بدنی قابل پیشگیری است.
وی استفاده از شیر و لبنیات کم چرب "ماست و پنیر کم چرب" در وعده های غذایی، مصرف سبزی و سالاد در وعده های غذایی همراه با چاشنی های سالم مانند آب لیمو، آبغوره، آب نارنج، روغن زیتون و یا سس های کم چرب، استفاده از انواع میوه ها شامل سیب، کیوی، گلابی، توت فرنگی، پرتقال، موز، لواشک های میوه ای و سبزی هایی مانند خیار، هویج، کاهو، کرفس در میان وعده ها و مصرف غذاهای با انواع حبوبات را توصیه کرد.
جوادی اضافه کرد: استفاده متعادل از خشکبار "توت خشک، انجیر خشک، انواع برگه ها، خرما، کشمش، انواع میوه های خشک، مغزها و دانه ها مانند گردو، بادام، بادام زمینی، فندق، بادام هندی، پسته، کنجد، مغز تخمه های کم نمک"، نخودچی، برنجک، گندم برشته شده، ذرت بو داده شده "کم نمک" نیز توصیه می شود البته باید توجه داشت که انواع خشکبار و مغزها هم حاوی انرژی زیادی هستند و در صورت مصرف زیاد باعث اضافه وزن و چاقی کودک و نوجوان می شوند.
وی با بیان اینکه استفاده روزانه از صبحانه سالم با ارزش غذایی مناسب شامل نان سبوس دار و پنیر کم چرب و گردو، خرما، خیار و گوجه فرنگی، شیر کم چرب باید مورد توجه قرار گیرد، اظهار داشت: استفاده از لقمه های سالم از جمله نان سبوس دار، پنیر و گردو، خرما، تخم مرغ، گوجه فرنگی، خیار در میان وعده ها نیز توصیه می شود.
جوادی خاطر نشان کرد: از مصرف نوشابه های گازدار، نوشابه های انرژی زا، نوشیدنی های شیرین مانند ماءالشعیر و دلستر، آبمیوه های صنعتی و شیرهای طعم دار در کنار غذاهای اصلی و میان وعده ها خودداری شود ضمن اینکه مصرف تنقلات چرب و شور مانند چیپس، فرآورده های غلات حجیم شده مانند پفک، پفیلا، ذرت های حجیم شده، چیپلت، بستنی ها بویژه بستنی های ترکیبی با شکلات و مغزها و یخمک ها محدود شود.
طرح ملی کنترل وزن و چاقی دانش آموزان در گیلان
پروژه کنترل وزن و چاقی دانش آموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم و با هدف ارتقاء سطح آگاهی و دانش معلمان، دانش آموزان، خانواده ها ، کارکنان در پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی دانش آموزان، آگاهی از عوارض و پیامدهای منفی ناشی از آن، آشنایی با روش های ساده علمی در تشخیص شاخص توده بدنی، اصلاح الگوهای غذایی، آشنایی با انواع فعالیت های بدنی و ترغیب به داشتن وزن متناسب در بین دانش آموزان از ماه گذشته همزمان با سراسر کشور در استان گیلان به اجرا درآمده و تا پایان ماه جاری ادامه دارد.
معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش گیلان با اشاره به اجرای طرح ملی کنترل وزن و چاقی دانش آموزان در واحدهای آموزشی استان اظهار داشت: این طرح زمینه تحول اساسی و مبنایی در توسعه سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان کشور را محقق خواهد کرد.
امیر سراجی با بیان اینکه در اجرای این طرح قد و وزن دانش آموزان در مدرسه سنجیده و دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی شناسایی می شوند، خاطر نشان کرد: پس از شناسایی دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی مشاوره های لازم از سوی دبیران تربیت بدنی و مراقبان بهداشتی مدارس شامل تغذیه سالم و تحرک بدنی "حداقل ۳۰ دقیقه در روز" به آنان به شیوه های مختلف از جمله از طریق شبکه آموزشی شاد ارایه می شود.
وی با بیان اینکه به سایر دانش آموزان آموزش های لازم در ارتباط با تغذیه و فعالیت بدنی برای حفظ وزن مطلوب آنان ارایه می شود، خاطر نشان کرد: در فرآیندی چند ماهه طی اسفندماه بار دیگر دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی مورد سنجش قرار می گیرند تا مشخص شود که فعالیت بدنی و برنامه تغذیه ای چه میزان توانسته در کاهش وزن آنان موثر باشد.
معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش استان گیلان بیان داشت: در اجرای این طرح در نهایت به دانش آموزان موفق در کاهش وزن "با همکاری و امضاء تفاهمنامه با محیط زیست" نهال داده می شود تا در منزل، محله یا مدرسه غرس کنند.
وی افزود: با اجرای پروژه کنترل وزن و چاقی "کوچ " با پوشش ۱۰۰ درصدی و با شناسایی دانش آموزان مستعد چاقب و دارای اضافه وزن ، با افزایش فعالیت بدنی بر لزوم تحرک بدنی و تغذیه سالم برای دانش آموزان و پیشگیری از عوارض چاقی برای کمک به ارتقاء سلامت آنان می توان مانع از چاق شدن دانش آموزان شد.
سراجی خاطر نشان کرد: معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در راستای ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان و با بهره مندی از ظرفیت معلمان تربیت بدنی و مراقبان سلامت برنامه هایی از جمله المپیاد ورزشی درون مدرسه ای، مدرسه پویا، ورزش صبحگاهی، کانون ها و انجمن های ورزشی اجرا کرده و توانسته زمینه توسعه سلامت جسمانی و افزایش سواد حرکتی را فراهم کند.
وی ادامه داد: با این حال با توجه به تغییرات نادرست در سبک زندگی خانواده ها، لزوم برنامه ریزی و اجرای برنامه های مداخله ای بیشتری برای افزایش فعالیت بدنی برای سلامتی و پیشگیری از عوارض چاقی برای دانش آموزان در سطح مدارس ضروری است چرا که پیشگیری و درمان چاقی موجب کاهش عوارض کوتاه مدت و بلند مدت آن می شود.
گیلان و ایران نیاز به انسانهایی سالم ، چالاک و با انگیزه برای آبادانی این سرزمین و زیستنی شایسته دارد . فربگی بیماری زاست آن را از خود و فرزندانمان دور کنیم .