به گزارش روز چهارشنبه ایرنا به نقل از پایگاه خبری آسیا تایمز، با هر انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا بحث سیاست خارجی این کشور هم به میان می آید اما موضوع عملکرد دولت دونالد ترامپ در منطقه جنوب شرق آسیا که از جبهه های مهم نبرد برای کسب نفوذ با کشور چین به شمار می رود، دیدگاه‌های متضاد زیادی را مطرح کرده است.
افرادی که کارنامه ترامپ در جنوب شرق آسیا را اشتباه می‌دانند، می‌توانند به رویدادهایی مانند خروج آمریکا از پیمان تجاری "مشارکت ترانس پاسیفیک" TPP یا تصمیم او به عدم اعزام مقام ارشدی به اجلاس آسه آن در بانکوک در سال ۲۰۱۹ اشاره کنند. اما از سوی دیگر، ترامپ روابط لطمه خورده قبلی با تایلند را احیا و روابط با ویتنام را هم تقویت کرده و از نزدیکتر شدن بیشتر این کشورها به سمت چین جلوگیری کرده است.
اینکه آیا دولت جو بایدن سیاست منطقه ای متفاوتی خواهد داشت، موضوع حدس و گمان است. اما تحلیلگران و ناظران اعتقاد دارند که پیروزی بایدن به این معناست که تغییر در راه است؛ تغییری که هم مشابه و هم متفاوت از روزهای معاونت او در دولت باراک اوباما خواهد بود.
افزایش تجارت و اوبامازدایی؛ کارنامه ترامپ در جنوب شرقی آسیا
تجارت کلی آمریکا با جنوب شرق آسیا هم اکنون بالاتر از زمانی است که ترامپ در ژانویه ۲۰۱۷ کارش را شروع کرد. دولت ترامپ از سال گذشته نیز دو ابتکار جدید راه اندازی کرده که می تواند صدها میلیون دلار سرمایه گذاری جدید وارد منطقه کند و جایگزینی دربرابر پول‌های چین ایجاد کند.
دیدگاه‌های منطقه‌ای درباره ترامپ طی چهار سال گذشته افول کرده که برای رهبری با این خصوصیات اخلاقی غیرقابل انتظار نبوده است.
در سال ۲۰۱۷ کارشناسان پیش بینی کردند که مقامات ارشد دولت ترامپ به اندازه دولت اوباما از منطقه دیدن نخواهند کرد، بخصوص که هیلاری کلینتون وزیر خارجه اوباما می گفت نیمی از دیپلماسی در این منطقه خود را نشان داده است. با این حال مایک پنس معاون او در سال ۲۰۱۷ از منطقه دیدن کرد و خود ترامپ هم همان سال به این منطقه سفر کرد. او همچنین با برگزاری نشستی با کیم جونگ اون رهبر کره شمالی در سنگاپور و ویتنام اهمیت این منطقه را نشان داد.
تا اواخر سال ۲۰۱۸ این منطق در منطقه جنوب شرق آسیا حاکم شد که ترامپ حداقل اگر به این منطقه اولویت نمی‌دهد اما وجهه‌ای برای آن ایجاد کرده است. اما در سال ۲۰۱۹ رهبران منطقه احساس کردند که از سوی ترامپ مورد کم‌توجهی و اهانت قرار گرفته‌اند زیرا رئیس جمهوری آمریکا مقام عالی رتبه‌ای برای شرکت در اجلاس آسه آن اعزام نکرد و متعاقب آن هم چندین تن از رهبران منطقه اجلاس آسه‌آن - آمریکا را تحریم کردند.
می‌توان استدلال کرد که ترامپ پس از تصمیم ژانویه ۲۰۱۷ به خروج از پیمان TPP دیگر نتوانست اعتماد منطقه را احیا کند. واکنش منطقه به کم توجهی دولت ترامپ به مساله حقوق بشر و ارتقای دموکراسی هم متفاوت بوده است. همچنین شاید بتوان گفت که ترامپ بجای طراحی یک راهبرد منسجم و جایگزین در مقابل برنامه‌های دولت اوباما، بیشتر توجه خود را به از میان برداشتن میراث اوباما در منطقه معطوف کرد. سیاست اوباما در چهارچوب "چرخش به آسیا" تعریف شده بود. هنوز مشخص نیست که آیا بایدن هم در صورت پیروزی در انتخابات به همین منوال اقدام به برچیدن سیاست ترامپ در جنوب شرقی آسیا خواهد کرد یا خیر.
نشانه‌هایی در دست است که بایدن رویکرد ظریف‌تری خواهد داشت. هم اکنون مواضع ضدچینی به یکی از مواضع اجماعی دوحزبی در واشنگتن تبدیل شده، هر چند بسیار محتمل است که بایدن لحن فعلی دولت آمریکا را تغییر دهد و بخش‌هایی از رویکرد ترامپ که موجب دوری و دشمنی بیشتر می‌شود را کنار بگذارد.
دولت احتمالی بایدن همچنین میراث‌دار برخی ابتکارهای کلیدی دولت ترامپ خواهد بود که ممکن است تصمیم به لغو یا ادامه آنها بگیرد. اقدام سال گذشته در ایجاد "شرکت توسعه فاینانس بین‌المللی" آمریکا با سرمایه ۶۰ میلیارد دلاری، در صورتی که برای رقابت با سرمایه‌گذاری‌ها و کمک‌های چین در منطقه مورد استفاده قرار گیرد می‌تواند پویایی ژئواکونومیک را به میزان قابل ملاحظه‌ای تغییر دهد. ترامپ همچنین تلاش کرد تا از سایر آسیب‌پذیری‌های چین در منطقه بهره‌برداری کند. از جمله با راه‌اندازی ابتکار "مکانگ – آمریکا" درصدد است تا با سازوکار (مکانیسم) شرکت "لانسانگ-مکانگ" چین در جنوب شرقی آسیا رقابت کند.
به هر روی، هرگونه تغییر در دولت در واشنگتن که تضمین کننده انسجام در پیام‌رسانی باشد، در منطقه مورد استقبال خواهد بود. ویتنام به عنوان یکی از نزدیکترین متحدان آمریکا در جنوب شرقی آسیا هیچگاه در چهار سال گذشته به درستی نفهمید که آیا مورد علاقه یا نفرت ترامپ قرار دارد زیرا مثلا ترامپ در مورد مواضع هانوی در خصوص جنگ تجاری آمریکا و چین، هم از دولت ویتنام تمجید کرد و هم تهدیدش کرد. ناظران منطقه تصور می‌کنند که ریاست جمهوری بایدن حداقل منجر به روایتی پایدارتر و آرام‌تر از سوی کاخ سفید خواهد شد و این مساله به دولت‌های منطقه اجازه خواهد داد که وارد برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های بلندمدت از جمله در ارتباط با رقابت آمریکا و چین در منطقه شوند.
آیا دولت بایدن به معنی اوباما-۲ خواهد بود؟
بایدن به علت سن و سال و تجربه دیپلماتیک خود احتمالا آزادی عمل بیشتری به دیپلمات‌ها و معاونان و دستیاران وزارت خارجه مستقر در آسیای جنوب شرقی برای اجرای سیاست‌ها خواهد داد که این نقطه مقابل خواست و تمایل ترامپ برای دخالت در جزئیات سیاست‌ها از کاخ سفید خواهد بود. همچنین امیدواری‌هایی وجود دارد که بایدن تاکید بیشتری بر منطقه جنوب شرق آسیا در ترکیب سیاست خارجی آمریکا داشته باشد.
در عین حال، ریاست جمهوری بایدن نقاط تاریک و نامعلوم خود را خواهد داشت. "چارلز دونست" از کارشناسان اندیشکده سیاست خارجی "ال اس ئی" LSE در لندن بتازگی اعلام کرده است که "چرخش دوباره بایدن به سمت آسیا نمی‌تواند به معنی اوباما-۲ باشد". در واقع گزارشها حاکی از آن است که بایدن تیم‌های دفاعی و دیپلماتیک ترامپ را تغییر خواهد داد. انتظار می رود که میشل فلورنوی دستیار وزیر دفاع در دولت اول اوباما عهده دار وزارت دفاع در دولت بایدن باشد. همچنین گفته می‌شود که "کرت کمپل" دستیار سابق وزیر امور خارجه در امور آسیای شرقی و پاسیفیک و معمار برنامه "چرخش به آسیا" در دولت اوباما هم منصبی عالی در دولت بایدن بدست آورد.
اما از سوی دیگر برخی نسبت به بازگشت احتمالی به رویکرد اوباما به این منطقه هشدار می‌دهند. "جیمز کرابتری" از صاحبنظران شناخته شده در امور منطقه بتازگی در مطلبی نوشت که "دورنمای ریاست جمهوری بایدن یادآور خاطرات نامطلوبی از نرمش دوره اوباما در مقابل چین خواهد بود."
اما اظهارات اخیر فلورنی درباره لزوم تقویت توان نظامی آمریکا برای برخورد با چین، با این دیدگاه فاصله دارد. رهبران منطقه انتظار چنین مواضع تندی را از توئیت‌های ترامپ داشتند اما شاید لازم باشد که همچنان چنین مواضع تندی را در دولت بایدن هم در محاسبات راهبردی و دیپلماسی خود وارد کنند.
رویکرد بایدن در جنوب آسیا؛ جست‌وجوی راههایی برای تعامل‌های سازنده جدید
در همین ارتباط پایگاه خبری سیتیزن هند هم در گزارشی به بررسی روابط دولت بایدن با منطقه جنوب آسیا پرداخته و نوشته به علت سرمایه‌گذاری چین این منطقه برای آمریکا حائز اهمیت شده است. این پایگاه خبری ادعا کرده که چین فاکتور اصلی تعیین کننده روابط آمریکا با مناطق مختلف در آسیا از جمله جنوب آسیا است. روابط دوجانبه هر کدام از کشورهای این منطقه با آمریکا، تابعی از روابط آن کشور با چین خواهد بود. دولت ترامپ رویکردی تهاجمی در برابر چین داشت.
هرچند دولت بایدن بطور حتم تلاش خواهد کرد که چین را مهار کند، چرا که چین سلطه آمریکا در جهان را به چالش کشیده است. اما روش‌های او متفاوت خواهد بود. طبق برنامه بایدن، تاکید آمریکا صرفا روی همکاری راهبردی/نظامی نخواهد بود بلکه همکاری اقتصادی برای سود متقابل هم مورد توجه خواهد بود.
انتظار می‌رود که بایدن آمریکا را به ائتلاف‌های اقتصادی مانند "مشارکت ترانس پاسیفیک" TPP بازگرداند و تلاش خواهد کرد که به کشورهای منطقه جایگزین‌هایی دربرابر برنامه چین در طرح کمربند و جاده ارائه دهد. بایدن بر خلاف ترامپ، چین را یک دشمن نمی‌بیند بلکه آن را "رقیب" محسوب می‌کند.
بایدن همانند ترامپ از کشور هند در برابر چین حمایت خواهد کرد و همچنین تلاش خواهد کرد تا مشارکت هند را در ائتلاف ضدچینی موسوم به گروه چهارجانبه (Quad) متشکل از آمریکا، هند، ژاپن و استرالیا تقویت کند. اما بر خلاف ترامپ او اشتیاقی به دیدن جنگ بین هند و چین نخواهد داشت. همچنین انتظار می‌رود که بایدن توجه بیشتری به نقض حقوق بشر توسط دولت هند در کشمیر نشان دهد.
در خصوص سریلانکا انتظار می‌رود که دولت بایدن تبلیغات شدیدی در خصوص گرفتار شدن این کشور جزیره‌ای در بدهی به چین، به دنبال یافتن راههایی برای سرمایه‌گذاری در این کشور مطابق پیشنهاد رئیس جمهوری سریلانکا به مایک پمپئو وزیر خارجه دولت ترامپ باشد. در خصوص مساله حقوق بشر هم پیش‌بینی می‌شود که این مساله بخصوص پس از بازگشت آمریکا به کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل مورد توجه بیشتر واشنگتن باشد چرا که مساله حقوق بشر بطور سنتی از حوزه‌های توجه دموکرات‌های آمریکا است. در میان اکثریت جامعه "سینهالا" در سریلانکا این نگرانی وجود دارد که کامالا هریس معاون بایدن به علت رگ و ریشه تامیلی که دارد از خواست جدایی‌طلبی تامیل‌ها حمایت کند. با این حال انتظار نمی‌رود که دولت بایدن اقدام خاصی علیه دولت راجاپاکسه انجام دهد بخصوص که به دولت سریلانکا در برنامه ژئواستراتژیک خود برای مهار چین نیاز دارد و در طول زمان ممکن است برای وارد کردن این کشور به گروه Quad هم تلاش کند.
گفت‌وگو با اسلام‌آباد و ارتش پاکستان در جهت تحقق صلح در افغانستان
در مورد کشور پاکستان در حالی که نگرانی اصلی این کشور تنش با هند و پیشرفت آهسته فرایند صلح در افغانستان است، چون انتظار نمی‌رود که بایدن خیلی روابط دوستانه‌ای با دولت مودی در هند داشته باشد، پاکستان انتظار خواهد داشت که مودی در روابط با او (بایدن) خویشتندار باشد.
بایدن همانند ترامپ متعهد به خارج کردن نیروها از افغانستان خواهد بود اما برخلاف ترامپ شتابی برای این کار نخواهد داشت. خروج بدون عجله نیروهای آمریکا از افغانستان و حرکت به سمت صلح هم در راستای منافع پاکستان است. بایدن متعهد به کار اجماعی است و ممکن است گفت‌وگویی را با اسلام‌آباد و ارتش قدرتمند پاکستان شروع کند تا بتواند صلح را در افغانستان تضمین نماید. لغو ممنوعیت مسافرت از کشورهای اسلامی هم به بهبود روابط با پاکستان کمک خواهد کرد.
همچنین تعامل‌های راهبردی و اقتصادی آمریکا در نپال، بنگلادش و مالدیو خیلی چشمگیر نیست چرا که این کشورها زیر چتر هند قرار دارند. اما با این حال بایدن تحولات این کشورها را زیر نظر خواهد داشت چرا که نپال با چین مرز مشترک دارد و مالدیو هم "دروازه‌بان" اقیانوس هند است.