به گزارش ایرنا، افغانستان پس از سال ۲۰۰۱ میلادی که با حمله نظامی آمریکا و هم‌پیمانان غربی آنها مواجه شد درگیر تحولات مختلف با هدایت دولتمردان غربی گردید که هیچ یک از آنها به خواست و سود مردم، فرهنگ، تمدن، زبان و ریشه‌های تاریخی این کشور نیست.
حوزه کشورهای زبان، فرهنگ و تمدن فارسی بویژه جمهوری اسلامی ایران و افغانستان در چنین شرایطی مسئولیت دارند که بطور مشترک و با دیپلماسی مدون در راستای حفظ این فرهنگ غنی و تاریخی به صورت برنامه ریزی شده کار کنند.
هرچند در این مدت حضور مهاجران افغان در جمهوری اسلامی ایران و فرصت آموزش و پرورش مساوی با ایرانیان در سطوح و مقاطع مختلف در این راستا سودمند واقع شده اما کافی نبوده است.
«محمدعلی رضوانی» یکی از علمای افغانستان که در بخش های علمی و فرهنگی فعالیت می کند، در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت که دانش آموختگان افغان در جمهوری اسلامی ایران برای کارهای فرهنگی، دانشگاهی، تحقیقی و رسانه‌ای غنیمت بزرگی برای شرایط کنونی افغانستان هستند.
وی افزود که طی چهار دهه گذشته شمار زیادی از افغانهای مهاجر مقیم در جمهوری اسلامی ایران در بخش های مختلف به ارتقاء اندوخته های علمی خود پرداخته اند و پس از سال ۲۰۰۱ که به افغانستان بازگشته‌اند، در رشته‌های خود مشغول فعالیت اند و این کار بخصوص در دانشگاه‌های خصوصی افغانستان قابل توجه است.
رضوانی اضافه کرد: در کنار دانشگاه های آزاد اسلامی، جامعه المصطفی و پیام نور که واحدهایی در کابل و برخی شهرهای دیگر افغانستان دارند و در راستای علم وفرهنگ به مردم و دانشجویان افغانستان کمک می کنند، شماری از دانشگاه های خصوصی داخلی نیز فعال شده اند که از اعتبار خوبی برخوردار هستند.
وی گفت که اعتبار این دانشگاه ها با حضور استادانی فراهم شده است که در رشته های مختلف در دانشگاه های جمهوری اسلامی ایران تحصیلات خود را به پایان برده و اکثریت آنها تا مقطع دکترا و کارشناسی ارشد تحصیل کرده اند و امروز دانشجویان زیادی را تربیت می‌کنند.
رضوانی تأکید کرد که این کار هرچند مفید بوده اما کافی نیست و نیاز جدی به کار مشترک و تدوین دیپلماسی علمی و فرهنگی بین ایران و افغانستان احساس می شود.
به گفته وی، هرچند دیگر کشورهای منطقه از جمله کشورهای عربی در افغانستان مشغول ساخت مدارس و دانشگاه‌ها برای دانشجویان و نسل جوان این کشور هستند اما با توجه به ریشه‌های مشترک تاریخی بین ایران و افغانستان و زبان مشترک که هیچ‌گاه نیاز به مترجم و تفکیک آن نیست دیده می شود.
خبرگزاری آوا نیز در گزارشی به ضرورت ارتقاء روابط علمی و فرهنگی ایران و افغانستان پرداخته و در گزارشی نوشته است که دو کشور ایران و افغانستان به مثابه شاخه‌های تنومند درخت تناور تمدن و فرهنگ اسلامی قلمداد می‌شوند.
این منبع افزوده است که زبان و نگارش به زبان فارسی یکی از مهمترین عناصر و ویژگی‌های تمدن و فرهنگ بین دو کشور است که تعامل و روابط انسانی و اجتماعی بین آنان را تسهیل و تسریع کرده و غیرقابل انکار می‌نماید و این دو عامل از مؤلفه‌های اصلی ارتباطات میان دو ملت قلمداد می‌شوند.
این گزارش افزوده است که مشترکات تمدنی و فرهنگی بین دو کشور بر دیگر حوزه‌های اجتماعی تأثیرگذار بوده و همواره موجب ارتقاء سطح دوستی‌ها و روابط دو ملت و دو کشور شده است.
این رسانه افغان پیشنهاد می کند که دو کشور باید روی توافقنامه های فرهنگی کار کرده و برای عملی شدن موافقتنامه سال ۱۳۸۵ تلاش کنند.
درخواست صدور مجوز رسمی فعالیت نمایندگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در شهرهای هرات، مزار شریف، جلال‌آباد درخارج از محوطه سرکنسولگری‌های جمهوری اسلامی ایران و اعطاء مجوزهای متقابل به نمایندگی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی افغانستان در شهرهای جمهوری اسلامی ایران از دیگر خواسته های این رسانه است.
این منبع همچنین گفته است که دو کشور باید مراکز تحقیقات میراث مکتوب مشترک در تهران و کابل ایجاد کنند و فرصت همکاری‌های گسترده بین ناشران، چاپخانه‌داران و کتاب‌فروشان دو کشور مهیا شود.
موضوع دیگر پیشنهاد فراهم‌سازی زمینه‌های هماهنگی و همکاری ایران و افغانستان در خصوص تولید مشترک آثار ارزشی هنر سینما (فیلم‌های بلند و کوتاه سینمایی) سریال‌های تلویزیونی، مستندهای ویژه کودکان، نوجوانان و تئاترهای اساطیری و ملی است.
به نظر می رسد در شرایط کنونی دو کشور نیاز جدی به عملی کردن این همکاری‌ها دارند تا از یک سو نیازهای فرهنگی نسل جوان و در حال رشد افغانستان که تشنه پیشرفت و توسعه است، فراهم شود و از سوی دیگر جالی خالی فعالیت های فرهنگی و علمی دو کشور که فرصت را برای حضور و گسترش فرهنگ بیگانه فراهم کرده، مسدود شود.
ایران و افغانستان در سال ۱۳۹۵ توافقنامه فرهنگی را امضا کردند که براساس آن قرار بود مراکز فرهنگی در کشورهای طرف مقابل گشایش یابد.
«کمال سادات» سرپرست وزارت فرهنگ و اطلاعات وقت افغانستان در آن زمان به ایرنا گفته بود که بر اساس برنامه، این مراکز فرهنگی در شهرهای مشهد در شمال شرق ایران و هرات در غرب افغانستان راه اندازی می‌شود.
وی افزود: روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و افغانستان به دلیل زبان مشترک و برخورداری از شخصیت های فرهنگی و ادبی مشترک به ویژه شاعران صاحب نام، گسترده است و بسیاری از آثار نویسندگان ایرانی در افغانستان نیز منتشر شده و به فروش می رسد.
اما از آن زمان تاکنون این تفاهمنامه‌ها همچنان روی کاغذ باقی مانده و در اجرایی کردن آن اقدامی صورت نگرفته است.