جناح های رقیب در لیبی که نزدیک به یک دهه است رویاروی یکدیگر قرار گرفته اند در چند روز اخیر در قالب گفتگوهایی تحت رهبری سازمان ملل متحد و با هدف ایجاد صلح پایدار در این کشور بار دیگر بر سر میز مذاکره حاضر شدند.
این دیدار در تونس و به دنبال برقراری آتش بس نسبی انجام شد که ماه گذشته بین دو جناح مهم درگیر در لیبی به امضا رسید.
تلاش هایی که با هدف بازگشت صلح و آرامش به لیبی صورت می‌گیرد گرچه امید می رود بتواند از دامنه بحران بکاهد ولی به منزله "چشم توفانی" ژئوپلتیک در این منطقه است که ظاهری آرام دارد اما در واقع کانون یک بحران عظیم است.
آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد در مراسم افتتاحیه این نشست و در یک پیام ویدئویی خطاب به شرکت کنندگان در این دور از گفتگوها گفت: شما این فرصت را دارید که به یک درگیری و رویارویی غم انگیز پایان دهید. اکنون نوبت شماست که آینده کشور خود را شکل دهید.
پس از اینکه دو جناح رقیب در لیبی با تلاش های سازمان ملل متحد، ماه گذشته میلادی (اکتبر) توافقنامه آتش بس امضا کردند، این دور از گفتگوها با هدف هموار کردن مسیر برای برگزاری انتخابات ملی در لیبی و استقرار یک دولت واحد در این کشور صورت می گیرد.
لیبی از زمان سرنگونی «معمر قذافی» دیکتاتور سابق این کشور در سال ۲۰۱۱ به دو دولت موازی در شرق و غرب تقسیم شد. «دولت وفاق ملی» به ریاست «فایز السراج» در طرابلس (غرب لیبی) مستقر است که در جهان و سازمان ملل به رسمیت شناخته شده و دیگری دولت «طُبرُق» در شرق لیبی که «خلیفه حفتر» ژنرال بازنشسته ارتش این کشور کنترل امور را در آن منطقه در دست گرفته است.
امارات، عربستان، مصر، فرانسه،یونان و روسیه از ارتش حفتر و دولت شرق لیبی حمایت می‌کنند؛ در حالی که ترکیه، قطر، الجزایر، ایتالیا و اتحادیه اروپا حامی دولت السراج هستند که در غرب این کشور مستقر و از سوی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است.
کنفرانس اخیر در تونس پس از چند دور گفتگو در آلمان، سوئیس، مراکش و مصر آغاز به کار کرد و در آن ۷۵ تن از نمایندگان دیدگاههای مختلف حاضر در صحنه سیاسی لیبی حضور یافتند.
بحرانی که لیبی با آن دست به گریبان است صرفا ناشی از تقابل دو جناح رقیب در این کشور نیست، بلکه تحت تاثیر متغیرهای منطقه ای و فرامنطقه ای است که این عوامل خارجی به مراتب بیشتر از عوامل داخلی در شکل گیری و تداوم بحران نقش داشته اند.
"استفانی ویلیامز" فرستاده سازمان ملل متحد در امور لیبی نیز در این کنفرانس گفت، تلاش بر این است که مذاکرات هرچه سریعتر به یک نقشه راه برای برگزاری انتخابات و روی کار آمدن یک دولت واحد دراین کشور منجر شود.
فرستاده سازمان ملل در امور لیبی به برگزاری یک انتخابات ملی با مشارکت همه جناح ها تاکید دارد که به روی کار آمدن یک نظام واحد در لیبی منتهی شود. استفانی ویلیامز همچنین اذعان دارد که کنفرانس تونس آغاز فرایندی است که به عزم جدی، شجاعت و حسن نیت همه طرفهای درگیر نیاز دارد.
وی در مراسم آغاز کنفرانس گفت: امضای توافقنامه آتش بس در لیبی یک پیشرفت و موفقیت بود ولی ادامه راه آسان نیست و دشواری های فراوانی وجود دارد.
مسیر ناهموار خروج از بحران
حرکت لیبی به سوی صلح و ثبات و استقرار یک نظام واحد سیاسی که برآمده از آرای مردم این کشور باشد متضمن یافتن پاسخ های صریح برای پرسش هایی است که دریک دهه گذشته در عرصه سیاسی لیبی مطرح بوده است:
- آیا حامیان خارجی طرفهای درگیر در لیبی نیز به اندازه شهروندان این کشور برای استقرار ثبات پایدار در لیبی مصمم هستند؟
- برگزاری انتخابات ملی و سراسری در لیبی و روی کار آمدن یک نظام واحد در این کشور به منزله عقب نشینی و خروج نیروهای خارجی از این کشور است . قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای حاضر در لیبی به چه میزان برای خروج از لیبی آمادگی دارند؟
آرایش قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای حاضر در لیبی و توان نظامی و اقتصادی هر یک از آنها بوضوح بیانگر دشواری مسیر برای استقرار یک نظام واحد و برآمده از آرای واقعی مردم در لیبی است و تا رسیدن به این هدف راه درازی پیش رو قرار دارد.
- شورای امنیت سازمان ملل از مدتها قبل با هدف بازگشت صلح و آرامش به لیبی این کشور را تحت تحریم تسلیحاتی قرار داد؛ ولی نکته حیرت آور اینکه دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت که این قطعنامه را امضا کرده اند ، با ارسال تسلیحات به طرفهای درگیر در لیبی همواره در سال های گذشته آن را نقض کرده اند. چه تضمینی وجود دارد که این روند تداوم نیابد؟
- نیروهای درگیر در لیبی چگونه و به کدام سو عقب نشینی می کنند و نیروهای خارجی از جمله گروههای نظامی از سودان، چاد ، شبه نظامیان واگنر... چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد.
آنگونه که برخی منابع سیاسی گزارش داده اند مجموع مزدورانی که توسط ترکیه به لیبی اعزام شده اند حدود ۱۷ هزار تن برآورد می شود. به گفته آنها بین ۲ تا ۳ هزار مزدور گروه "واگنر" هم که از سوی مسکو حمایت می شوند با ۱۴ فروند جنگنده میگ ۲۹ و سوخو ۲۴ در پایگاه هوایی "الجفره" مستقر شده اند تا از تصرف این منطقه و بویژه شهر "سرت" توسط نیروهای دولت وفاق ملی ممانعت کنند و این علاوه بر مزدورانی است که توسط امارات و عربستان از کشورهای سودان و چاد و ... به طرفداری از نیروهای "حفتر" در لیبی بسر می برند.
از دید ناظران، بحرانی که لیبی با آن دست به گریبان است صرفا ناشی از تقابل دو جناح رقیب در این کشور نیست، بلکه تحت تاثیر متغیرهای منطقه ای و فرامنطقه ای است که این عوامل خارجی به مراتب بیشتر از عوامل داخلی در شکل گیری و تداوم بحران نقش داشته اند.
اشتراک منابع، به هم خوردن توازن قوا در منطقه و نگرانی از به انحصار درآمدن منابع انرژی در حوزه مدیترانه توسط یک قدرت خاص، موجب شده است که حتی متحدان سنتی در برابر یکدیگر و رقبای قدیمی در کنار یکدیگر قرار گیرند.
آرایش قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای حاضر در لیبی و توان نظامی و اقتصادی هر یک از آنها به وضوح بیانگر دشواری مسیر برای استقرار یک نظام واحد و برآمده از آرای واقعی مردم در لیبی است و تا رسیدن به این هدف راه درازی پیش رو قرار دارد.
براین اساس به نظر می رسد تلاش هایی که با هدف بازگشت صلح و آرامش به لیبی صورت می‌گیرد گرچه امید می رود بتواند از دامنه بحران بکاهد ولی به منزله "چشم توفانی" ژئوپلتیک در این منطقه است که ظاهری آرام دارد اما در واقع کانون یک بحران عظیم است.