«حسن بهشتی‌پور» در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا با اشاره به توافق سه‌جانبه مسکو، باکو و ایروان درخصوص مناقشه اخیر قره‌باغ گفت: جنگ اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان - برخلاف دفعات قبل - ۴۵ روز ادامه داشت. در درگیریهای گذشته، آتس بس بین طرفین معمولا پایدار نبود. در مقطع کنونی با آزادسازی چند منطقه اشغال شده توسط ارتش جمهوری آذربایجان، ارمنستان مجبور به پذیرش توافقی جدید برای تعیین تکلیف مناطق آزاد شده و قره‌باغ شد.
وی ادامه داد: جمهوری آذربایجان به دلیل حمایت‌های عملی ترکیه و تقویت بنیه دفاعی خود درسه سال اخیر تصور می‌کرد زمان آزادسازی سرزمین‌های اشغال شده‌اش فرارسیده است بنابراین عملیات نظامی خود را تاآزاد سازی این مناطق ادامه داد.
این کارشناس مسائل قفقاز با اشاره بازپس‌گیری شهر شوشا توسط ارتش جمهوری آذربایجان اظهار داشت: شوشا شهر و منطقه مهمی است که به نوعی کلید قره‌باغ محسوب می‌شود. با پس گرفتن این شهر توسط جمهوری آذربایجان، طرف ارمنی عملا به این نتیجه رسید که راهی جز توافق با طرف آذری ندارد و به همین خاطر، پیشنهاد روسیه را پذیرفت.
ایروان در مناقشه اخیر قره‌باغ، از حمایت‌های مسکو برخوردار نبود
بهشتی‌پور با بیان اینکه باکو عملیات‌های نظامی خود را عامل آزادسازی مناطق اشغال شده و پیروزی‌هایش می‌داند، تصریح کرد: هر چند برتری نظامی جمهوری آذربایجان نسبت ارمنستان موثر بود اما عامل مهمتر آن بود که ایروان برخلاف دفعات گذشته از حمایت‌های مسکو برخوردار نبود و درخواست‌های ارمنستان با پاسخ‌های منفی پی در پی روسیه روبه‌رو شد و با این کار روسیه می‌خواست ایروان را تنبیه کند.
وی با بیان اشاره به رویکرد نخست‌وزیر ارمنستان در عرصه بین‌المللی خاطرنشان کرد: پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان دارای گرایش‌هایی به کشورهای غربی بوده و همین مسئله موجب ناخرسندی روسیه از ارمنستان شده بود. باکو هم از ناخشنودی مسکو از ایروان آگاه بود و با علم به این موضوع، از فرصت به دست آمده استفاده کرد.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی افزود: روسای جمهور و سران پیشین ارمنستان، اصالتی قره‌باغی داشتند اما پاشینیان قره‌باغ‌تبار نبود و همین مسئله موجب بروز اختلافاتی بین قره‌باغ و ایروان شده بود. در واقع، باکو از فرصت قطع حمایت‌های مسکو از ایروان و اختلافات بین ارمنستان با قره‌باغ نهایت استفاده را کرد.
تردیدهای جدی نسبت به اجرای توافق آتش بس وجود دارد
بهشتی‌پور حمایت‌های عملی آنکارا از باکو را در موفقیت آذربایجان موثر ارزیابی کرد و ابراز داشت: ترکیه پیش از این فقط در لفظ و از نظر سیاسی از جمهوری آذربایجان در جنگ با ارمنستان حمایت می‌کرد اما در جنگ اخیر، حمایت‌های ترکیه از کلام به عمل رسید و حمایت‌های اطلاعاتی، تسلیحاتی و لجستیکی موجب شد تا ارتش جمهوری آذربایجان موفقیت‌های نظامی را به دست آورد و شوشا را بازپس بگیرد.
این کارشناس مسائل قفقاز اضافه کرد: اهمیت شوشا و لاچین آن است که ارتباط بین قره‌باغ و ارمنستان را برقرار می‌کند و آزادسازی شوشا از سوی ارتش جمهوری آذربایجان موجب قطع ارتباط زمینی بین قره‌باغ و ارمنستان شد.
وی رایزنی‌های مسکو و آنکارا در توافق را موثر برشمرد و بیان کرد: توافق ۹ ماده‌ای انجام شده، یک توافق صلح نیست بلکه یک توافق آتش‌بس برای دستیابی به یک توافق پایدار در موضوع قره‌باغ است. با این حال، تردیدهای جدی نسبت به تداوم آن وجود دارد چرا که یک طرف آن یعنی ارمنستان احساس خسران و شکست می‌کند و فشارهای زیادی بر دولت این کشور وجود دارد.
بهشتی‌پور اضافه کرد: این فشارها در حالی به دولت ارمنستان وارد می شود که توان جدی برای مقابله با حملات ارتش جمهوری آذربایجان را نداشت.
موضوع قره باغ فعلا مسکوت مانده است
این کارشناس مسائل قفقاز یادآورشد: براساس توافق مسکو، باکو و ایروان، مناطق اشغالی جمهوری آذربایجان آزاد می‌شود و فقط قره‌باغ باقی می‌ماند. در عین حال این امکان برای طرف آذری فراهم شده است از طریق زمین و خاک ارمنستان به نخجوان دسترسی پیدا کند و ارمنستان هم از طریق لاچین و شوشا به قره‌باغ دسترسی خواهد داشت.
وی با بیان اینکه در توافق مذکور پیش‌بینی و تفاهمی درباره قره‌باغ نشده است، عنوان کرد: از یک طرف، جمهوری آذربایجان می‌خواهد تمامیت ارضی‌اش حفظ شود و از طرف دیگر، ارمنستان هم می‌خواهد با توجه به اکثریت ارمنی قره‌باغ، این منطقه یا به ارمنستان پیوسته شده یا مستقل شود. با این حال، موضوع قره‌باغ فعلا مسکوت باقی گذاشته و مقرر شده سرزمین‌های اشغالی آزاد شوند.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با تاکید بر اینکه روسیه برنده اصلی توافق اخیر قره‌باغ است، گفت: روس‌ها حضور نظامی خود در منطقه را تثبیت کرده و هم دو طرف را به خود نیازمند کرده است. مسئله لاینحل، سرنوشت قره‌باغ است که مشخص نیست به شکل خودمختار یا کنفدرال، حیات خود را در کشور جمهوری آذربایجان ادامه می‌دهد یا جمهوری خودخوانده باقی می‌ماند که باکو با این مسئله موافقت نمی‌کند.
حضور ایران ضمانت اجرای توافق روسیه، آذربایجان و ارمنستان می‌شد
بهشتی‌پور اظهار داشت: توافق انجام شده بین روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان توافقی بدون حضور ایران است در حالی که حضور ایران در آن می توانست ضمانت اجرای این توافق باشد. در واقع حضور ایران به اجرای این توافق کمک و آن را تقویت می‌کرد.
وی با بیان اینکه ایران در مناقشات قره‌باغ بهترین سیاست را در پیش گرفت، تصریح کرد: سیاست اتخاذ شده از سوی ایران، بی‌طرفی فعال بود؛ یعنی هم از هیچ کدام یک از طرفین مناقشه حمایت نکرد و هم خنثی نبود و براساس حقوق بین‌المللی بر رفع اشغال سرزمین‌های اشغالی تاکید کرد که به سود باکو بود اما درعین حال، حقوق اقلیت‌ها را یادآوری می‌کرد و معتقد بود نباید حقوق آنها را نادیده گرفت.
این کارشناس مسائل قفقاز با بیان اینکه ایران جنگ و درگیری را به ضرر امنیت منطقه و بر علیه امنیت ملی خود در مرزهای شمالی می‌داند، خاطرنشان کرد: ایران برای آتش بس میان باکو و ایروان فعالیت می‌کرد و به همین خاطر، از توافق انجام شده استقبال کرد. با وجود آنکه میانجیگری تهران به نتیجه نرسید اما ایران هر کاری که می‌توانست انجام داد چراکه صلح و امنیت موجب افزایش ارتباطات، ثبات و توسعه منطقه‌ای می‌شود.
بند نهم توافق آتش بس برای ایران اهمیت دارد
بهشتی‌پور با اشاره به رویکرد ایران به منطقه قفقاز جنوبی ابراز داشت: ایران هم با جمهوری آذربایجان و هم با ارمنستان همسایه است و روابط حسنه‌ای با هر دو کشور دارد و هم تلاش می‌کند نظم موجود منطقه‌ای دستخوش تغییر نشود و برای حفظ معادله جغرافیای سیاسی منطقه تلاش می‌کند.
وی اضافه کرد: بند نهم توافق آتش بس برای ایران اهمیت دارد. اجرای این توافق باید به گونه‌ای باشد ارتباط زمینی بین ایران و ارمنستان حفظ شده و قطع نشود.
بر اساس بند۹ آتش بس کلیه ارتباطات اقتصادی و حمل و نقل در منطقه مسدود نمی‌شود. جمهوری ارمنستان به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و کالاها در هر دو جهت، بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان ارتباطات حمل و نقل برقرار می‌کند. کنترل حمل و نقل توسط نهادهای سرویس مرزی FSB روسیه اعمال می‌شود.