اختصاص دالان عبور و مرور در قره‌باغ به منزله واگذاری اراضی نیست

«مهدی سمسار» در گفت و گو با خبرنگار سیاسی ایرنا درباره‌آتش بس میان باکو ایروان و مسکو و اینکه این آتش بس چقدر پایدار است، گفت: توافق آتش بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان به ظاهر یک توافق عادلانه است. براساس این توافق تمامی اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان به تدریج آزاد می‌شود و ارمنستان به مرزهای خود باز خواهد گشت اما در این توافق ابهامات زیادی وجود دارد که مهمترین آن موقعیت منطقه خود مختار قره باغ است.

وی افزود: وضعیت ارامنه مستقر در منطقه خود مختار قره باغ و اعلام استقلال آنها و در نهایت حمایت ارمنستان از این درخواست از دلایل اصلی شروع جنگ قره‌باغ بود که در این توافق هیچ اشاره‌ای به چگونگی حل این مشکل نشده است.

 این کارشناس مسائل قفقاز اظهار داشت: به نظر می‌رسد این جنگ یک برنده مشهود دارد که‌جمهوری آذربایجان است در عین حال روسیه برنده نامشهود آن است. جمهوری آذربایجان با تحمیل تقویم خروج نیروهای ارمنی از خاک خود برنده مشهود توافق است. مداخله کشورهای مختلف در این مناقشه و سکوت معنی‌دار روسیه در طول جنگ و تا زمان قطعی شدن پیروزی های جمهوری آذربایجان قابل تامل است.

سمسار اضافه کرد: این یک توافق آتش بس است که از همان روزهای اول اختلافاتی در نحوه اجرای آن مشاهده می‌شود. اصرار جمهوری آذربایجان بر حضور نیروهای ترکیه در قالب نیروهای ناظر بر آتش بس و مخالفت روسیه با این اقدام نشان می‌دهد اختلافاتی بین طرفین امضا کننده این توافق وجود دارد.

وی گفت: در مرحله اول در ترکیه و جمهوری آذربایجان گفته شد که ترکیه و روسیه همزمان و به صورت هم ردیف در این آتش‌بس نقش خواهند داشت اما روسیه اعلام کرد که حضور نیروهای ترکیه فقط در صورت تایید طرف ارمنی امکان پذیر است که این موضوع تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد و اخیرا گفته شده است که طرف ترکیه صرفا به عنوان ناظر -در محلی که در داخل اراضی جمهوری آذربایجان و خارج از منطقه قره باغ کوهستانی ایجاد خواهد شد- حضور خواهند داشت.

 این کارشناس مسائل بین الملل گفت: روسیه با اعزام نیروهای خود به منطقه عملا دست بالا را گرفته است و به نظر می‌رسد که این قرارداد با توجه به اعمال قدرت سیاسی و نظامی روسیه عملی خواهد شد.

سمسار در پاسخ به این سوال که تکلیف منطقه قره باغ در این توافق از نظر حقوقی چطور دیده شده است، گفت: به رغم اعلام آتش بس و توافق ارمنستان با خروج از اراضی جمهوری آذربایجان در این قرارداد هیچ گونه اشاره‌ای به موضوع ارامنه قره باغ و وضعیت سیاسی این منطقه خودمختار نشده است.

وی اضافه کرد: در حملات اخیر جمهوری آذریجان بخش‌هایی از این منطقه به ویژه شهر شوشا به تصرف نیروهای جمهوری آذربایجان درآمده است که در این قرارداد به عقب نشینی این نیروها نیز اشاره‌ای نشده و حتی تاکید شده است که جمهوری آذربایجان در مواضع کنونی خود خواهد ماند.

 این کارشناس مسائل بین افملل ادامه داد: البته امیدوارم این موضوع در مذاکرات بعدی حل شود اما بعید نیست که برخی نیروهای خارجی تلاش کنند از استمرار این اختلاف به عنوان اهرمی برای اعمال فشار به جمهوری آذربایجان و ارمنستان استفاده کنند.

سمسار در پاسخ به این سوال که ارتباط بین دو منطقه قره باغ و نخجوان از طریق دالان‌ها به چه شکل خواهد بود، گفت: اختصاص دالان بین ارمنستان و قره باغ به لحاظ سیاسی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. اگر چنین دلانی باز شود ارامنه قره باغ بدون دخالت جمهوری آذربایجان حق تردد بین این منطقه و ارمنستان را خواهند داشت.

سمسار یادآورشد: براساس این توافق دالانی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان ایجاد می شود که اهمیت آن بیش از آنکه سیاسی باشد، اقتصادی است چرا که باکو در شرایط کنونی هم از طریق ایران به جمهوری خودمختار نخجوان دسترسی دارد اما منطقه خود مختار قره باغ در خاک جمهوری آذربایجان محصور است.

وی خاطرنشان کرد: ایجاد این دالان‌ها بیشتر برای تامین خواسته‌های ارمنستان و ارامنه قره باغ در این قرارداد آمده و برای جمهوری آذربایجان نیز امتیازی داده شده است.

 این کارشناس مسائل قفقاز اظهارداشت: اختصاص این دالان‌ها برای تردد و یا فعالیت‌های حمل و نقل بین طرفین به منزله واگذاری اراضی یک کشور به دیگری نیست بلکه صرفا به عنوان یک امتیاز عبور و مرور خواهد بود و دولت‌هایی که دالان در اراضی آنها تعیین شده است مشکلی برای تردد اتباع کشور مقابل ایجاد نخواهند کرد.

سمسار ادامه داد: در صورت ایجاد این دالان‌ها به احتمال قوی به سایر کشورها برای عبور از این دالان‌ها امتیازی داده نخواهد شد اما اگر  کشورهای مذکور با سرمایه گذاری مناسب امکانات لازم برای رفت و آمد را فراهم کنند ممکن است در آینده به عنوان یکی از راه‌های اتصال غرب به شرق در منطقه قفقاز مطرح شوند. اما در هر صورت استفاده سایر کشورها از این دالان‌ها حتما موافقت کشوری که حاکمیت دالان را در دست دارد، باید اخذ شود.

وی در پاسخ به سوالی درخصوص استفاده ترکیه از دالان ارتباطی نخجوان به جمهوری آذربایجان هم گفت: ترکیه هم اکنون از طریق ایران به کشورهای آسیای میانه متصل است و در سال‌های اول استقلال جمهوری آذربایجان نیز تمامی ارتباطات بین این جمهوری با ترکیه از طریق ایران انجام می‌شد. منتهی مشکلاتی نظیر صف‌های طولانی در مرز ایران، بازرسی‌های متعدد در مرزهای ایران و در نهایت اخذ مبالغی تحت عنوان مابه التفاوت قیمت سوخت باعث شد رانندگان ترک برای سفر به جمهوری آذربایجان به جای مسیر ایران از مسیر گرجستان استفاده کنند.

 این کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه یادآوشد: در آن تاریخ وضعیت راه‌های گرجستان به هیچ وجه مناسب نبود اما به هر حال این مسیر شکل گرفت و اکنون بیشتر مبادلات کالا و مسافر بین جمهوری آذربایجان و ترکیه از طریق گرجستان انجام می‌شود.

سمسار با بیان اینکه اختصاص دالان‌های عبور و مرور نمی‌تواند به منزله واگذاری اراضی باشد ، تصریح کرد: حاکمیت مطلق این دالان‌ها در دست کشوری خواهد بود که در اراضی آن قرار دارد و فقط اتباع جمهوری آذربایجان و ارمنستان و جمهوری نخجوان و منطقه خود مختار قره باغ حق تردد آزاد از این مناطق را خواهند داشت.

وی در عین حال گفت: در جهان امروز تعیین مسیرهای عبور کالا و مسافر بیش از آنکه ماهیت سیاسی داشته باشد، مسئله ای اقتصادی است و هر کشوری بتواند امکانات بهتر و سهل‌تری را در این زمینه فراهم کند در مسیر قرار می گیرد و هرگونه تعلل در این زمینه می‌تواند منجر به شکل گیری مسیرهایی شود که در مراحل اولیه اصلا اقتصادی به نظر نمی‌رسیدند.

این کارشناس مسائل بین الملل در پاسخ به این سوال که نوع تعامل روسیه با ترکیه چگونه خواهد بود و آیا روسیه بازیگری ترکیه را در این منطقه خواهد پذیرفت، گفت: ترکیه با حمایت آشکار از جمهوری آذربایجان عملا یکی از بازیگران اصلی در طول جنگ اخیر بود اما نگاهی به مفاد قرارداد و مواضع روسیه نشان می‌دهد که مسکو تمایل چندانی به حضور قدرتمند ترکیه در روند اجرای توافق ندارد و در قبال اصرار جمهوری آذربایجان برای حضور نیروهای ترکیه در قره باغ فقط با حضور کارشناسان ترکیه به عنوان ناظر بر آتش بس به شرط استقرار قرارگاه در خارج از منطقه خود مختار قره باغ تاکید می‌کند.

سمسار یادآورشد: ترکیه به رهبری طیب اردوغان با حمایت جدی از جمهوری آذربایجان در جنگ اخیر عملا آثار دیدگاه‌های منفی که در دوران حمایت دولت‌های قبلی از دولت ایلچی‌بی و تلاش‌های کودتا علیه حیدر علی‌اف به جای مانده بود را تا حدود زیادی از بین برد. اما به نظر می‌رسد این حمایت‌ها در نهایت به گسترش روز افزون دیدگاه منفی ارمنستان نسبت به این کشور شود و فرایند عادی‌سازی روابط ارمنستان و ترکیه را سخت‌تر خواهد کرد.

وی در پاسخ به این سوال که ‌آیا آنطور که در برخی محافل رسانه ای گفته می‌شود، ایران بازنده این توافق بوده و مرز ایران و ارمنستان از بین رفته است وآیا توافق آتش بس منجر به تغییرات ژئوپلتیک در منطقه شده است؟گفت: این نظر با به هیچ وجه قبول ندارم. منافع ایران به وجود آمدن صلح پایدار در منطقه و حسن همجواری است که در این جنگ ایران با اعلام حمایت‌های سیاسی و معنوی و دفاع از حق حاکمیت جمهوری آذربایجان بر اراضی اشغالی و تلاش برای ایجاد صلح عادلانه عملا تقدیر مقامات جمهوری اذربایجان و ارمنستان را جلب کرد.

این کارشناس مسائل قفقاز تصریح کرد:  ایجاد دالان به منزله اختصاص سرزمین به کشور دیگر نیست لذا مرز ایران و ارمنستان به هیچ وجه از هم جدا نمی‌شود.

سمسار در پاسخ به این سوال که در این توافق چه فرصت‌هایی برای ایران وجود دارد که از دید تحلیلگران نادیده گرفته شده است؟ اظهارداشت: با ایجاد صلح در منطقه نه تنها منافع ایران تهدید نمی‌شود بلکه امکانات وسیع و بالقوه ای پش روی ایران باز می‌شود.

وی یادآورشد: قبل از مناقشه قره‌باغ مسیر ایران به ارمنستان و گرجستان و از آنجا به روسیه و دریای سیاه از مرز جلفا می‌گذشت و امکانات بسیار گسترده گمرکی در این مرز به خوبی رونق تجارت از طریق این مرز را در دوران قبل نشان می‌دهد. اکنون هم بازگشت ارمنستان به مرزهای قانونی امکان ایجاد صلح بین این کشور و جمهوری آذربایجان را فراهم می‌کند و انتظار می رود با بازگشایی مرزهای زمینی و ریلی از طریق جلفا امکان دسترسی آسان‌تر ایران به روسیه و دریای سیاه فراهم شود.

این کارشناس مسائل بین الملل اظهارداشت: برخی تحلیلگران سکوت روسیه تا زمان قطعی شدن پیروزی‌های جمهوری آذربایجان را معنی‌دار می‌دانند به عقیده آنها روسیه با این اقدام به دولت کنونی ارمنستان که تلاش داشت با تمایل به غرب خود را از دایره نفوذ روسیه جدا کند، عملا نشان داد که بدون حمایت روسیه نمی‌تواند ادامه حیات دهد.

سمسار همچنین در خصوص بازیگری رژیم صهیونیستی در منطقه قره باغ هم گفت: طی سال‌های اخیر رژیم صهیونیستی نیز برای گسترش نفوذ خود در جمهوری آذربایجان تلاش می‌کند و حتی خود را نیز یکی از بازیگران در این منطقه می‌دانست که به نظر می‌رسد با اعلام آتش بس با کمک روسیه و استقرار نیروهای این کشور به عنوان حافظ صلح  این نقش آفرینی رنگ باخته است.

وی یادآورشد: حمایت رژیم صهیونیستی از جمهوری آذربایجان با فروش سلاح‌هایی که نقش مهمی در پیروزی این جمهوری داشت، نیز خود اختلاف بین لابی ارامنه و صهیونیست‌ها را تشدید می‌کند و از طرفی جمهوری آذربایجان با رسیدن به اهداف خود در آزادسازی اراضی اشغالی نیاز چندانی به گسترش روابط نظامی با اسرائیل و یا هرکشور دیگری نخواهد داشت.