«ولی کالجی» در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا، درباره توافق سه‌جانبه مسکو، باکو و ایروان درخصوص مناقشه اخیر قره‌باغ گفت: جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به غیر از دوران ابتدایی آن که از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ به مدت شش سال طول کشید، همواره بین سه تا پنج روز به درازا کشیده می‌شد و بیشتر تنش‌های مرزی بود اما در نوبت اخیر، جنگ میان دو کشور بنا به دلایل متعددی۴۵ روز ادامه یافت.
وی افزود: فضا و محیط بین‌المللی در زمان وقوع این مناقشه موجب شد تا طرف آذری بتواند راحت‌تر از گذشته خواسته خود را پیگیری کند. این جنگ یک ماه قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا آغاز شد و ایالات متحده در اوج رقابت‌های انتخاباتی نمی‌توانست واکنش چندانی از خود نشان دهد.
این کارشناس مسائل قفقاز ادامه داد: درگیری روسیه و گرجستان درباره آبخازیای جنوبی هم دقیقا صبح افتتاحیه المپیک پکن در سال ۲۰۰۸ آغاز شد، که نشان از هدفمند بودن زمان آغاز درگیری است.
روسیه جناح غربگرای ارمنستان را تنبیه کرد
کالجی با اشاره به چندین توافق ناموفق میان باکو و ایروان در دوره درگیریهای اخیر گفت: با وجود آنکه پمپئو وزرای امور خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان را به واشنگتن کشاند و توافق آتش بسی هم میان طرفین امضا شد اما آن توافق موقت بود و فقط یک روز به طول کشید.
وی با اشاره به تحولات منطقه غرب آسیا خاطرنشان کرد: در شرایطی که رقابت میان ترکیه و روسیه هم در سوریه و هم در لیبی وجود داشت، این رقابت جبهه سومی هم پیدا کرد و به قفقاز کشیده شد. از سوی دیگر، تنش میان ترکیه با یونان در مدیترانه شرقی اوج گرفت که آنکارا در این مناقشه تنها ماند و فرانسوی‌ها در حمایت از یونان واکنش شدیدی نشان دادند.
کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری با بیان اینکه روس‌ها به صورت غیرعلنی از عملکرد دولت پاشینیان ناراضی بودند، ابراز داشت: روس‌ها این نارضایتی را در درگیری اخیر قره‌باغ میان باکو و ایروان نشان دادند. در واقع مسکو به دلیل روابطی که ایروان با بلوک غرب برقرار کرده بود، از رویکرد دولت کنونی ارمنستان ناراضی بود و به همین خاطر، تمایل داشت با عدم حمایت عملی، جناح غربگرای ارمنستان را تنبیه کرده و نشان دهد که ایروان تا چه اندازه به مسکو نیازمند است.
تفسیر پوتین از معاهده امنیت دسته‌جمعی چراغ سبز به باکو بود
کالجی با اشاره به پاسخ روسیه به درخواست ارمنستان برای حضور نظامی در برابر جمهوری آذربایجان بیان کرد: پوتین با تفسیری که معاهده امنیت دسته‌جمعی ارائه کرد، عملا چراغ سبزی به باکو نشان داد تا وقتی جنگ در قره‌باغ و هفت شهر اشغالی پیرامون آن ادامه دارد، روسیه در این جنگ مداخله‌ای انجام نخواهد داد و این موضوع موجب پیشروی ارتش جمهوری آذربایجان شد.
وی استراتژی ارتش جمهوری آذربایجان را پیچیده و راهبردی قلمداد کرد و یادآور شد: ارتش جمهوری آذربایجان در این جبهه فقط از ناحیه شمال که قره‌باغ کوهستانی قرار دارد، وارد نشد بلکه از مناطق جنوبی که دشت است، ورود کرد و تجهیزات و پهپادهایی هم که در این عملیات از آنها استفاده کرد، در پیشروی آنها موثر بود.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی اضافه کرد: مجموع این شرایط موجب طولانی‌تر شدن جنگ و پیروزی محسوس طرف آذری شد به طوری که توانست ۷۰ درصد مناطق اشغالی را از طریق نظامی بازپس بگیرد و ۳۰ درصد مناطق درگیر را براساس توافق در اختیار خود قرار دهد.
تقویت سیستم پهپادی و موشکی نقطه قوت ارتش جمهوری آذربایجان شد
کالجی با تشریح استراتژی نظامی ارتش جمهوری آذربایجان عنوان کرد: جمهوری آذربایجان در ابتدای استقلال از نظر سیاسی و امنیتی دچار بی‌ثباتی شدیدی بود و همین مسئله موجب پیشروی ارمنستان و از دست دادن قره‌باغ و هفت شهر پیرامونی آن در سال ۱۹۹۴ شد اما از اواخر دهه ۹۰ میلادی که خاندان علی‌اف قدرت را در باکو در اختیار گرفت، شرایط عوض شد و باکو توانست با فروش نفت و گاز از چین، روسیه، اوکراین، اسرائیل و پاکستان تسلیحات خریداری کند.
وی با بیان اینکه اروپا و آمریکا به دلیل نفوذ لابی ارامنه به جمهوری آذربایجان سلاح نمی‌فروشند، اظهار داشت: قره‌باغ یک منطقه کوهستانی است و در آنجا نیروهای ارامنه تسلط دارند اما هفت شهر پیرامونی قره‌باغ در دشت و جلگه قرار دارد. جنگ‌های قبلی قره‌باغ نیز همیشه زمینی بود و همین مسئله موجب می‌شد تا طرف آذری نتواند پیشروی چندانی داشته باشد.
این کارشناس مسائل قفقاز با بیان اینکه طرف آذری برای جبران ضعف خود در تسلط بر مناطق کوهستانی، به تقویت سیستم هوایی، موشکی و پهپادی روی آورد، تصریح کرد: در جنگ اخیر قره‌باغ ارتش جمهوری آذربایجان بیشتر بر حملات پهپادی و موشکی متمرکز شد. علاوه بر این نیروهای ارتش ارمنستان هم اندک بودند و جمهوری آذربایجان برای جلوگیری از تمرکز آنها، جبهه وسیعی از شمال تا جنوب ایجاد کرد تا نیروهای ارمنی پخش شده و از تمرکز نیروهای آنها جلوگیری کرد.
آتش بس قره‌باغ برای جلوگیری از افزایش نفوذ ترکیه بود
کالجی با بیان اینکه ارمنستان پس از ارائه تفسیر پوتین از مکانیسم امنیت دسته‌جمعی شروع به حملات موشکی به شهرهای جمهوری آذربایجان کرد، خاطرنشان کرد: هدف ایروان بود که باکو با این حملات، دست به اقدام متقابل بزند تا حرف پوتین جنبه علمی پیدا کند اما جمهوری آذربایجان نیت ارمنستان را فهمید و حملات خود را بر قره‌باغ و هفت شهر پیرامونی آن متمرکز کرد.
وی با اشاره به نقش ترکیه در جنگ اخیر قره‌باغ هم ابراز داشت: اردوغان جنگ اخیر قره‌باغ را فرصت مناسبی برای ترمیم هژمونی تضعیف شده داخلی خود قلمداد کرد. حمایت تمامی جناح‌های ترکیه از باکو، سرخوردگی از تنش در مدیترانه شرقی و رقابت با روس‌ها موجب شد تا آنکارا بیش از هر زمان دیگری بخواهد در بحران اخیر مداخله کند. در واقع، ترکیه این جنگ را فرصت خوبی برای تقویت نفوذ خود در قفقاز می‌دانست.
به گفته این کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، روسیه با ادامه جنگ می‌خواست جناح غربگرای ارمنستان را تنبیه و مجازات کند اما علت ورود روسیه برای آتش بس، جلوگیری از افزایش نفوذ ترکیه در قفقاز جنوبی بود و به همین خاطر نیز باکو و ایروان را مجاب کرد با یکدیگر توافق کنند.
پرونده قره‌باغ همچنان باز است
کالجی با بیان اینکه روسیه نمی‌خواهد موازنه قدرت در قفقاز بهم بخورد، عنوان کرد: روس‌ها می‌خواهند همچنان مدیریت مناسبات و معادلات در قفقاز در دست خودشان باشد و برنده اصلی مناقشه اخیر هم آنها بودند. مدت توافق هم پنج ساله کرده‌اند که به معنای آن است که تا پنج سال آینده هر دولتی که خلاف منافع مسکو عمل کند، شرایط ممکن است به ضرر او تغییر کند. در واقع، پرونده قره‌باغ با این توافق بسته نشده و همچنان باز است.
وی با تاکید بر اینکه روس‌ها نه فقط ایران بلکه ترکیه و گروه مینسک را هم بازی ندادند، یادآور شد: توافق سه‌جانبه مسکو، باکو و ایروان نشان داد روس‌ها در موضوع قره‌باغ و قفقاز نمی‌خواهند دیگران را بازی دهند. اما اگر توافق پایداری می‌خواهد در قفقاز ایجاد شود باید مکانیزم ۲+۳ باید تشکیل شود یعنی علاوه بر مسکو، باکو و ایروان باید تهران و آنکارا هم باید اضافه شوند.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی ادامه داد: هم ایران، هم روسیه و هم ترکیه، همسایه قفقاز هستند و هر سه کشور در این منطقه نفوذ داشته و دغدغه‌های امنیتی و اقتصادی دارند بنابراین لازم است که برای صلح پایدار، علاوه بر روس‌ها، ایران و ترکیه نیز به مرکز کنترل آتش بس اضافه شوند.
ایران باید دغدغه‌هایش را مشخص و دقیق مطرح کند
کالجی با اشاره به توافق آستانه درباره سوریه با وجود چالش‌ها و تضادهای گسترده بیان کرد: ترکیه عملا شش سال در مقابل ایران در بحران سوریه قرار داشت اما فرایند آستانه موجب شد تا تهران، مسکو و آنکارا در کنار هم قرار گیرند و جلوی اقدامات تخریبی بیشتر گرفته شود.
وی با اشاره به دغدغه‌های ایران نسبت به توافق سه‌جانبه مسکو، باکو و ایروان گفت: کریدور ایجاد شده از جمهوری آذربایجان تا نخجوان نباید ممانعتی برای صادرات کالا از ایران به ارمنستان و رفت و آمد شهروندان دو کشور ایجاد کند. از طرف دیگر باید مشخص شود در مناطق جنوبی قره‌باغ که اکنون آزاد شده، جمعیت بومی قبلی بازمی‌گردند یا آنکه جمعیت مهاجر جدیدی ساکن آن مناطق می‌شوند.
این کارشناس مسائل قفقاز با طرح این سوال که وقتی ایران بیشترین لطمه را بعد از جمهوری آذربایجان و ارمنستان از جنگ اخیر دید، چرا ایران نباید در مرکز کنترل آتش بس حضور داشته باشد، اظهار داشت: ایران باید مطالبات و دغدغه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی خود را به صورت بسیار مشخص و دقیق مطرح کند و یادآور شود که ایران هم با جمهوری آذربایجان و هم ارمنستان همسایه است و مرزهایش در معرض تنش و تهدید بوده است.