کودکانی که بدون هویت متولد شده و سال ها سال مهر بی هویتی را بردوش می کشیدند، حال دیگر نگران روزهای بی هویتی خود نیستند که به حکم داشتن پدری خارجی از بسیاری از امتیازات محروم باشند و از این پس می توانند با هویت ایرانی از تمام مزایای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برخوردار شوند و به خود ببالند که مادری ایرانی دارند.
قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی تصویب و در دولت تدبیر و امید ابلاغ شد و سرانجام بعد از کش و قوس های فراوان برای این فرزندان شناسنامه ایرانی صادر می شود.
فراز و نشیب های تصویب قانونی ماندگار
بحث اولیه در مورد اعطای تابعیت به فرزندان دارای مادر ایرانی و پدر غیر ایرانی به سال ۸۵ و مجلس هفتم باز می‌گردد. این طرح در دوره‌های هشتم و نهم مجلس تغییراتی پیدا کرد و در نهایت توسط شورای نگهبان رد شد. در سال ۹۷ دولت دوازدهم لایحه‌ای را به مجلس فرستاد تا به‌موجب آن فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی بتوانند شناسنامه ایرانی دریافت کنند. این لایحه موافقان و مخالفانی داشت و هر کدام استدلال‌های خاص خود را داشتند تا آنکه سرانجام شورای نگهبان آن را در مهرماه سال ۹۸ تصویب کرد و هم اکنون نیز وارد فاز اجرایی شده است.
معاون اول رییس‌جمهوری۱۳ خرداد ماه امسال آیین‌نامه اعطای تابعیت ایران به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی را برای اجرا به وزارتخانه‌های کشور، اطلاعات و امورخارجه و معاونت حقوقی رییس‌جمهوری ابلاغ کرد و بعد از آن هیات وزیران در اجرای قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، آیین‌نامه اجرایی نحوه اعطای تابعیت به افراد مشمول این قانون را تصویب کرد.
براساس این آیین‌نامه، هر زن ایرانی که با مرد غیرایرانی ازدواج کرده و در نتیجه این ازدواج، دارای فرزند زیر ۱۸ سال باشد و هر فردی که از مادر ایرانی و پدر غیرایرانی متولد شده و بیش از ۱۸ سال تمام داشته باشد می‌تواند متقاضی اعطای تابعیت برای فرزندش باشد.
همچنین، فوت مادر، پدر یا فرزند و حجر این افراد، مانع از درخواست اعلام تابعیت ایرانی برای فرزند، نمی‌شود و در صورت فوت مادر و نرسیدن فرزند به ۱۸سالگی، دادستان شهرستان محل اقامت فرزند، پس از انجام تحقیقات و گردآوری مستندات و ادله، درخواست مورد نظر را به استانداری ارائه می‌کند.
تعلق فرزند مشمول این قانون به مادر ایرانی، به موجب گواهی معتبر بیمارستان یا گواهی هریک از مراکز بهداشتی و درمانی ایرانی که فرزند در آن جا متولد شده و در صورت نبودن هریک از این گواهی‌ها یا تولد طفل در خارج از کشور، به موجب رأی مرجع قضایی (داخلی یا خارجی)، احراز می‌شود.
صدور پروانه اقامت برای پدر غیرایرانی فرد مشمول قانون در صورت نداشتن مشکل امنیتی، مشروط به تأیید و اعلام تابعیت ایرانی فرزند و درخواست کتبی وی برای اقامت در ایران، براساس قوانین و مقررات مربوط صورت می‌گیرد.
این توضیح لازم است که تابعیت عموما مبتنی بر دو سیستم خون و خاک است و در ایران تابعیت به طور عمده بر سیستم خون متکی است، البته در مواردی از سیستم خاک برای کسب تابعیت استفاده شده است، با توجه به قانون مدنی ایران، فردی که از پدر ایرانی در ایران یا بیرون از کشور متولد شود، ایرانی به شمار می رود هر چند که مادرش غیرایرانی باشد.
اشتغال در برخی از کارها و دستیابی به‌شماری از مقامات دولتی نیازمند داشتن تابعیت ایرانی است براین اساس تصویب قانون اعطای تابعیت به فرزندان دارای مادران ایرانی و پدران خارجی لازم و ضروری بود چرا که در چند دهه اخیر با مهاجرت افرادی از کشورهای همسایه بخصوص افغانستان و عراق شاهد تولد فرزندانی از مردان خارجی با زنان ایرانی بودیم در حالی که سال ها بود این فرزندان به دلیل نداشتن اسناد هویتی از بسیاری از امکات رفاهی مانند آموزش محروم بودند تا اینکه بالاخره بعد سال ها کار کارشناسی این گره به دست دولت مردان و قانوگذران باز شد.
۵۰ هزار کودک مادران ایرانی شناسنامه ندارند
معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری آبان ماه ۱۳۹۷ در گفت وگو با ایرنا اظهار داشت: براساس آمار وزارت کار، حدود ۵۰ هزار کودک بدون شناسامه در کشور هستند که با تصویب لایحه دولت در مجلس شناسامه می گیرند البته آمار غیررسمی بیش از این است و بسیاری از کودکان بازمانده از تحصیل نیز این مشکل را دارند. مشکل کودکان بدون شناسنامه و بی هویت، با تصویب اعطای تابعیت به فرزندان دارای مادر ایرانی و پدر خارجی حل می شود.
این در حالی است که به تازگی ابتکار در صفحه توییتری خود با بیان اینکه تلاش‌ها به حاصل نشست و قانون اجرایی شد، از صدور اولین شناسنامه برای فرزند مادر ایرانی و پدر خارجی خبر داد و افزود: این مطالبه مادران ایرانی با تلاش‌های مجلس دهم و دولت دوازدهم محقق شد.
همچنین منصور حاجی مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران اعلام کرد: نخستین شناسنامه فرزند حاصل ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی طبق مصوبه سال ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی ایران، صادر و تحویل شد. در اجرای قانون تابعیت مصوبه مجلس شورای اسلامی ایران، ۱۸هزار و ۳۰۰ نفر از افراد متقاضی این قانون در سایت اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران و وزارت کشور ثبت نام کردند که اولین شناسنامه ایرانی در کشور توسط اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران صادر و تحویل متقاضی شد.
مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران ادامه داد: از تعداد افرادی که در سایت یادشده ثبت نام کرده اند، یکهزار و ۵۱ پرونده برای صدور شناسنامه ایرانی تشکیل و در حال انجام مراحل اجرایی بوده و یک هزار و ۴۰۰ پرونده نیز در دست اقدام است.
به گفته حاجی، این اداره کل در راستای تحقق کامل مصوبه مجلس شورای اسلامی ضمن پاسخگویی به مراجعین و فرزندان مشمول قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، جهت اجرای دقیق این قانون با تمامی امکانات اقدامات لازم را انجام خواهد داد.
صدور شناسنامه ایرانی در استان های اصفهان، سیستان و بلوچستان و تهران
سیف الله ابوترابی سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور درگفت و گویی با خبرنگار ایرنا افزود: بعد از تصویب و ابلاغ قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، در این سازمان به صورت ویژه دستور کاری صادر و به استان های مختلف مرتبط با این موضوع ابلاغ شد و در سه استان اصفهان، سیستان و بلوچستان و تهران برای فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی شناسنامه صادر شد و به تدریج در دیگر استان های ذیربط نیز صدور شناسنامه برای فرزندان حاصل از ازدواج مادر ایرانی با پدر خارجی که تمام مراحل قانونی و اداری را طی کرده اند انجام خواهد شد.
متقاضیان به استانداری و کنسولگری‌ها مراجعه کنند
سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور گفت: متقاضیان دریافت تابعیت ایرانی حاصل از ازدواج مادر ایرانی و پدر خارجی برای جلوگیری از هرگونه سوء استفاده در داخل کشور به استانداری‌ها و در خارج از کشور به کنسولگری‌های ایران مراجعه کنند.
ابوترابی افزود: هرگونه ثبت نام برای ارائه اطلاعات مشمولان قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی برای دریافت شناسنامه، فقط از طریق استانداری‌ها و کنسولگری ها خواهد بود، بنابراین سایر اقدامات از طریق جایگاه‌های غیر تعریف شده مثل کافی نت‌ها و غیره مورد تایید نیست.
وی با بیان اینکه سازمان ثبت احوال کشور در فرآیند اجرای قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی در پایان راه قرار دارد، گف: متقاضیان دریافت تابعیت ایرانی زیر ۱۸ سال، بر اساس قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، توسط مادر و متقاضیان بالای ۱۸ سال خودشان می‌توانند اقدام کنند.
سخنگوی سازمان ثبت احوال اعلام کرد: در ثبت احوال سند هویتی مادر بررسی و احراز می شود و بعد از تایید و تصویب کمیسیون اتباع که به ما اعلام می شود و برای صدور تابعیت مراحل انجام خواهد شد.
ابوترابی افزود: مصوبه «اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» ۱۳ خرداد سال جاری ابلاغ شد و لازم الاجر است و ساز و کار اجرایی این قانون به استانداری‌ها ابلاغ شده و ثبت احوال هم جلسات کارشناسی خود را در این خصوص آغاز کرده است.
شرایط صدور شناسنامه
سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور گفت: در اجرای این قانون مادر حتما باید ایرانی باشد و از طریق اسناد سجلی این موضوع اثبات و از سازمان ثبت احوال نیز احراز هویت شود.
ابوترابی با بیان اینکه ملاک اجرای این قانون ایرانی بودن مادر است، افزود: ازدواج مادر ایرانی با پدر خارجی باید به تایید معتبر مراجع قانونی با رای قضایی در داخل یا خارج از کشور رسیده باشد. اما برای فرزندانی که پس از این قانون متولد می شوند ملاک فقط ثبت ازدواج در دفاتر ثبت ازدواج است و ازدواج این افراد تابع ثبت ازدواج براساس قوانین ثبت احوال است.
وی افزود: مشمولان قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، مبنی بر تعیین تکلیف فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، ابتدا با مراجعه به اداره کل امور اتباع خارجی استان محل سکونت و ارائه مدارک مورد نیاز اقدام به تشکیل پرونده می کنند. پرونده پس از بررسی های اولیه درصورت تایید و کافی بودن مدارک، عینا به اداره تابعیت و امور پناهندگان و مهاجران وزارت امور خارجه ارسال می شود.
به گفته ابوترابی این اداره پس از صدور سند تابعیت، رونوشتی از سند مذکور را طی نامه ای که مشخصات مشمول ماده واحده و شماره ملی مادر ایرانی در آن درج شده است را به اداره کل امور هویتی ایرانیان خارج از کشور ارسال و این اداره کل نیز پس از بررسی های اولیه طی نامه ای عین رونوشت سند تابعیت مشمول ماده واحده و سایر مدارک و دوقطعه عکس را به اداره کل محل سکونت متقاضیان ارسال تا وفق مقررات و برابر مشخصات اعلامی اداره تابعیت و امور پناهندگان و مهاجرین وزارت امور خارجه، سند هویتی تنظیم و شناسنامه صادر و تسلیم کند.
وی گفت: به استناد ماده ۹ آیین نامه اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که در خرداد ماه سال ۱۳۹۹ ابلاغ شده است، مشمولان ماده قانونی مذکور موظفند اطلاعات کامل و مستندات خود را به استانداری محل تولد یا محل اقامت مادر ایرانی ارائه دهند تا مراتب بررسی و اعلام نظر شود. متقاضیان ایرانی مشمول قانون مذکور که ساکن در خارج از کشور هستند نیز به استناد ماده ۱۵ آیین نامه، جهت ارائه درخواست اعلام تابعیت و تشکیل پرونده به نمایندگی سیاسی و کنسولی جمهوری اسلامی ایران در کشور محل سکونت مادر ایرانی مراجعه و تشکیل پرونده کنند.
صدور شناسنامه اتباع ایرانی
در ماده ۱۲ قانون ثبت احوال کشور در خصوص ثبت ولادت آمده است: ولادت هر طفل در ایران اعم از اینکه پدر و مادر طفل ایرانی یا خارجی باشند باید به نماینده یا مأمور ثبت احوال اعلام شود و ولادت اطفال ایرانیان مقیم خارج از کشور به مأمور کنسولی ایران در محل اقامت و اگر نباشد به نزدیکترین مامور کنسولی و یا سازمان ثبت احوال کشور اعلام می شود، هر یک از اشخاص زیر می توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به اعلام ولادت و اخذ شناسنامه نوزاد اقدام کنند.
پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه، مادر در صورتی که ازدواج او قانونا به ثبت رسیده باشد، وصی یا قیم یا امین با ارائه مدارک ذیربط، متصدی یا نماینده موسسه ای که طفل به آنجا سپرده شده است و صاحب واقعه که سن او ۱۸ سال تمام به بالا باشد.
بر اساس اعلام نتایج آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ از سوی مرکز آمار کشور ۲.۱ درصد جمعیت را اتباع تشکیل می‌دهند که از این میزان، ۹۷.۸ درصد اتباع افغانستان هستند واستان تهران، خراسان رضوی، اصفهان، کرمان و قم بیشترین تعداد اتباع را در کشور دارند.
اکنون بسیاری از مادران ایرانی از تصویب این قانون ارزشمند خرسند هستند که فرزندان شان با صدور شناسنامه ایرانی هویت واقعی می یابند و می توانند پله های ترقی را یکی پس از دیگری همچون سایر فرزندان این مرز و بوم طی کنند.
از: ناهید حاجی خانی