امروزه بشریت در شرایط بسیار سخت و خطرناکی به‌سر می‌برد، شرایطی که از آن می‌توان به‌عنوان جنگ‌جهانی علیه ویروس کوچکی به‌نام کرونا کووید-۱۹ یاد کرد، جنگی که در کوتاه‌ترین مدت موجب قرنطینه و حبس خانگی بیش از نصف جمعیت جهان، ورشکستگی اقتصاد جهانی و توقف بسیاری موارد و عرصه ها و فعالیت ها شده است.
عرصه رسانه و ارتباطات نیز خالی از اثرات شیوع این ویروس کوچک و شرایط پیش آمده نبوده و نیست، در دنیای معاصر انواع گوناگون رسانه‌ها به‌عنوان یکی از مهمترین زیربناهای ساختار ارتباطی و اطلاعاتی برای کسب آگاهی بیشتر انسان در زمینه‌های مختلف، نقش مهمی در بسط و گسترش آگاهی و روشنگری در جوامع مختلف بشری ایفا می‌کنند.
بر این اساس، ضرورت و لزوم اطلاع‌رسانی مناسب ازسوی رسانه‌ها هنگام بروز بحران‌ها، دوچندان احساس می‌شود چراکه معمولا در چنین زمان‌هایی مردم برای کسب آگاهی و اطلاعات بیشتر، بیش از هر زمان دیگری به رسانه‌ها مراجعه می‌کنند.
معمولا از جمله وظایف رسانه‌ها هنگام بروز بحران‌های مختلف آگاهی، خبررسانی، مقابله با شایعات و... است؛ اما در بحران کنونی واکنش های مختلفی از سوی صاحبنظران در مورد عملکرد رسانه ها مشاهده می شود.
برخی معتقدند رسانه ها نقش خود را به خوبی ایفا کرده و برخی نیز می گویند رسانه‌ها در این زمینه عملکرد و کارکرد خوب و مطلوبی از خود نشان ندادند. چنانکه مثلا در برخی کشورها نقش رسانه‌ای موثری درخصوص نحوه مواجهه با این ویروس دیده نمی‌شود و شاهد شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی‌هایی در این زمینه بوده‌ایم و اینکه با بزرگ‌نمایی و برجسته‌سازی خبری به پیچیده‌تر شدن بحران کمک کردند و یا اینکه در برخی کانال‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای از با ارائه اطلاعات غلط درخصوص تعداد مبتلایان و آمار فوتی‌ها در برخی کشورها، عامدانه سعی در گمراه‌سازی و تحریف واقعیت‌ها کرده‌اند.
تفاوت در ساختار سیاسی، ساختار اجتماعی و فرهنگی و همچنین تنوع جامعه نخبگان را می توان از مهمترین عوامل تفاوت در تجربه رسانه ای کشورهای مختلف در پوشش اخبار کرونا عنوان کرد.
در این زمینه با هادی البرزی دعوتی پژوهشگر حوزه ارتباطات گفتگو کرده ایم.
این دکترای مدیریت رسانه به خبرنگار ایرنا گفت: زمانی که کرونا آمد رئیس سازمان بهداشت جهانی گفت علاوه بر همه‌گیری یا عالم‌گیری (اپیدمی یا پاندمی بیماری جهانی) با یک اینفودمیک مواجهیم یعنی گسترش تولید اطلاعات و پخش آن، که این فضا اگر درست مدیریت نشود ممکن است اخبار جعلی هم بسیار تولید شود.
اینفودمیک (Infodemic) به شرایطی اطلاق می شود که اطلاعات وسیعی در مورد یک مشکل ایجاد شود و این وسعت اطلاعات، پیدا کردن راه حل را دشوار می سازد و انتشار اطلاعات نادرست و شایعات مانع پاسخگویی راهکارهای موثر سلامتی شده و باعث ایجاد نوعی سردرگمی و عدم اطمینان در بین مردم می‌شود.
وی افزود: در روزهای اول شیوع کرونا دیدیم که اخبار جعلی در مورد علائم کرونا و موارد دیگر تولید می‌شد که با حضور رسانه‌های رسمی و به دست گرفتن جریان توانستند این اخبار جعلی را کاهش دهند.
البرزی ادامه داد: کرونا به عنوان یک موضوع ناگهانی رسانه ها را برای تولید محتوا با محدودیت هایی مواجه کرد چون بخشی از فعالیت های رسانه با اختلال مواجه شد و محدودیت های کنونی همانند سایر صنایع روی آنها هم تأثیرگذار بود اما رسانه‌ها با توجه به اهمیت حضورشان در جامعه و حتی نیاز به آنها بیشتر از قبل، سعی کردند این محدودیت‌ها را به نوعی کنار بزنند و جریان اطلاع‌رسانی را ادامه دهند تا میزان اخبار جعلی کمتر شود.
این پژوهشگر ارتباطات گفت: هرچه رسانه‌ها بهتر کار کنند جریان تولید اخبار جعلی و غیرقابل وثوق کمتر می‌شود و البته در فضای رسانه ای کشور شاهدیم رسانه ها هم مثل کادر درمان همپای آنها فداکارانه کار کردند و حضور داشتند و توانستند واسطه بین کادر سلامت و مردم شوند.
البرزی گفت: اگر رسانه ها نبودند خدمات و تلاش های کادر درمان را هم نمی‌توانستیم به جامعه منعکس کنیم، رسانه ها توانستند ارتباطات سلامت را محقق کنند، مقوله ای که به صورت مصداقی قبلا محقق نشده بود. ارتباطات سلامت یعنی بحث پیوند بین سلامت و رسانه که در آینده یکی از حوزه هایی است که بیشترین تحقیقات و پایان نامه ها در این حوزه انجام می‌شود و یک شکوفایی در حوزه ارتباطات سلامت در ایران و همه دنیا اتفاق می‌افتد و تجارب این دوران بسیار مثمر ثمر خواهد بود و همه باید ثبت بشود تا آیندگان بتوانند استفاده کنند، چون در دنیا، این بیماری نه اولی خواهد بود و نه آخری.
دکترای مدیریت رسانه افزود: باید از تجارب موجود استفاده کنیم و به خوبی آنها را در تحقیقات و پژوهش‌های مان لحاظ کنیم تا بتوانیم در آینده از اینها استفاده مطلوب کنیم و آینده‌پژوهی می‌گوید روندهای رسانه ای رخ داده در دوران کرونا چگونه می تواند جامعه را اقناع کند که شیوه‌نامه‌ها و محدودیت ها را رعایت و به بهبود اوضاع کمک کنند.
رسانه ها از فرصت تحولات استفاده کنند
البرزی همچنین به تحولات و تغییرات کلی دنیای رسانه و تشریح روندهای رسانه ها براساس ویژگی های آنها پرداخت و تعاملی شدن اخبار یعنی دوسویه شدن اخبار و کامنت های مخاطب را از جمله مهمترین آنها برشمرد.
ویژگی های جدید پیام های خبری، کوتاه بودن، ساده بودن و سریع و جذاب بودن از دیگر مواردی بود که این پژوهشگر ارتباطات به آن اشاره کرد و گفت: تغییراتی که در حوزه شیوه های سنتی جمع اوری اخبار رخ داده و بحث شهروند خبرنگار، همگرایی بین رسانه ها، تحول ویدئو آنلاین در خبرگزاری ها و سرعت بالا در اطلاع رسانی از جمله تغییرات این حوزه در دنیای ارتباطات جدید است.
البرزی گفت: در گذشته سرعت، صحت و دقت در حیطه خبر مطرح می شد اما امروز در شبکه ها اجتماعی سرعت در ارائه باعث ایجاد شایعه و اخبار جعلی شده، تولیدات غیرحرفه ای کاربران و نقش انها در گردش اخبار، مصرف خبری مخاطبان که ۲۴ ساعته شده و تولید و درمعرض ناگهانی خبر قرار گرفتن از دیگر مواردی است که در تحولات رسانه ای امروز مشهود است.
این استاد مدیریت رسانه گفت: البته تغییر و تحولات رسانه‌ای در دنیا یک امر رایج است و با رشد فناوری این اتفاق می افتد، نکته مهم این است که رسانه‌ها بتوانند از فرصت‌های این عرصه در قالب فرصت نه تهدید استفاده کنند.
وی افزود: باید بیشتر روی فرصت ها تمرکز و آنها را رصد کنیم و مطابق با روندها تصمیم بگیریم تا بتوانیم خوب عمل کنیم، رسانه های مختلف باید روند های مختلف و جریان ارتباطات را مطالعه کنند، باید بدانند فناوری ها عوض می شود اما ماهیت خبر تغییر نمی‌کند .
البرزی گفت: همچنین رسانه ها نباید از این نکته مهم نیز غافل شوند که مخاطب امروز نقش بیشتری در تولید خبر دارد و در واقع امروز مخاطب منفعل کم داریم یا اصلا نداریم، مخاطب امروز ما کاربر است و خودش هم در تولید محتوا مشارکت می‌کند، خبری هم که امروز تولید می شود به لحظه تکمیل می شود و تمام نمی شود بنابراین رسانه‌ها هم باید بتوانند از این ظرفیت‌ها استفاده کنند تا کار را بتواند جلو ببرد.