آینده‌پژوهی رسانه با شناخت روندهای خبری و تغییرات آنها

به گزارش ایرنا، با توجه به نقش سازنده‌ای که رسانه‌ها در شکل‌گیری و جهت‌دهی به افکارعمومی دارند می‌توان از آن‌هابه‌ عنوان ابزاری برای بهینه‌سازی امور کلی جوامع در عرصه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی استفاده کرد. نگاه به علم ارتباطات با زاویه آینده‌پژوهی کمک می‌کند تا با گذر دادن رسانه از فضای‌سنتی به دنیای مدرن، هم آینده این رسانه‌ها را شناخت و هم ظهور رسانه‌های جدید و تاثیر آن را بر آینده مورد ارزیابی قرار داد.

شناخت‌آینده کمک خواهد کرد با آنچه که در حال وقوع است، هماهنگ شویم یا با بهره‌گیری از فرصت‌ها و دوری از تهدیدها بخواهیم مسیر خود را تعیین کنیم. هرچند آینده بسیار وسیع ‎تر از رسانه ‎هاست رسانه‌ها عامل کوچکی نیستند و یکی از بازیگران تعیین‎کننده آینده هستند که در ساخت فردای ما نقش دارند، همه بخش‎های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... در حال حاضر و آینده به رسانه متکی هستند، پس به مانند حال، در آینده نیز رسانه‎ها نقش دارند و به نوعی شناخت آینده بدون شناخت‌ نقش‌ رسانه‌ها، ممکن نیست.

 یکی از محتوای رسانه‌ای که اهمیت زیادی در شکل‌دهی به افکار عمومی دارد، خبر است که با ظهور رسانه‌های جدید به لحاظ تولید، مصرف و توزیع با شرایط جدیدی در حال حاضر مواجه شده‌است که حکایت از آینده‌ای‌ پیچیده و متفاوت دارد.

در کتاب آینده خبر (مفاهیم و سناریوها) تالیف دکتر اکبر نصراللهی و دکتر هادی البرزی دعوتی سعی شده از زاویه این رشته به خبر نگریسته شود و پیش‌روی خوانندگان قرار گیرد.

دانش آینده‌پژوهی، اکوسیستم‌ جدید خبری، تحلیل نظریه‌های‌ ارتباطات با توجه به تغییر ماهیت مخاطب‌ خبر به کاربر، روندهای ‌تاثیرگذار بر آینده ‌خبر، آینده‌پژوهی محتوای‌خبر و نمونه پژوهش‌های آینده‌پژوهی‌خبر و رسانه، فصول ۶گانه این کتاب کاربردی است.

آینده پژوهی سخت اما ممکن است

دکتر اکبر نصرالهی نویسنده این کتاب در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: آینده پژوهی در حوزه ارتباطات، رسانه‌ها و به ویژه در حوزه خبر با توجه به کثرت عوامل اثرگذار و پیشران های مختلف و متغیرهای بسیار زیاد اثرگذار، کاری سخت اما ممکن است.

همه چیز به ویژه در یک دهه گذشته تغییر پیدا کرده یا به عبارتی تغییرات ملموس و محسوس و شتاب تغییرات در چند سال گذشته  زیاد بوده است و در واقع هر روز و هر هفته می توان گفت تغییرات بسیار مهمی را در حوزه رسانه و ارتباطات شاهدیم واین تغییرات را نه تنها متخصصان بلکه مردم عادی هم متوجه هستند و در حال استفاده مثبت یا منفی، مسئولانه و غیرمسئولانه از این تغییرات هستند.

به گفته وب این تغییرات در چند حوزه است یک در حوزه فناوری و دیگری فناوری ارتباطات و تغییرات در حوزه فناوری ارتباطی باعث تغییرات در مخاطبان و پنج محصول نتیجه تغییرات ارتباطی شامل ۵ e می شود و به عبارتی ( هر فردی، هر پیامی را به هر زبانی با هر ابزاری به هر مکانی ) که بخواهد تولید و منتشر کند.

حوزه خبر دیگر انحصاری نیست

نصرالهی گفت: بنابراین این تغییرات در حوزه فناوری، تغییرات در حوزه مخاطبان را گریزناپذیر کرده و باعث شده که با قاطعیت بگوییم تغییرات در حوزه تولید، توزیع و مصرف خبر و رابطه بین تولیدکنندگان و توزیع کنندگان رخ داده است. قبلا تولید خبر در انحصار خبرگزاری ها بود و مطبوعات و رادیوها و تلویزیون در زمین خبرگزاری ها بازی می کردند و توزیع کننده بودند. بنابراین در صورت عدم تولید از سوی خبرگزاری، مطبوعات رادیو و تلویزیون هم از آن غافل می شدند.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه افزود: حتی در کشور ما نیز اگر به قبل برگردیم می بینیم صداو سیما تنها به تلکس ایرنا و واحد مرکزی خبر و برخی رسانه های خارجی نیز با پرداخت حق اشتراک دسترسی داشت، بعدها مطبوعات و رادیو و تلویزیون به موازات شکست انحصار تولید خبرگزاری ها خود بخشی از تولید را برعهده گرفتند.

بهترین تولید رسانه در صورت غفلت از توزیع هوشمندانه فرصت سوزی است

با پیشرفت فناوری‌های ارتباطی امکان تولید و توزیع به مخاطب نیز داده شد، الان همه تولیدکننده، توزیع کننده و مصرف کننده هستند. این رابطه بین تولید و توزیع و مصرف در حال حاضر دیگر تعاملی است نه از شمال به جنوب یا غرب به مرکز. الان در حوزه خبر انحصار نیست و چیزی را نمی شود مخفی کرد. در جریان اخیر ترور شهید فخری زاده شبکه خبر به عنوان رسانه رسمی حتی در انتشار زیرنویس سه ساعت تاخیر داشت، یا در انتشار تصویر حدود هشت ساعت تاخیر داشت اما این خبر توسط شهروندخبرنگاران و اولین بار توسط یک سایت و کانال محلی منتشر شد.

نصرالهی گفت: در حالی که در غیبت و کار غیرمسولانه و عقب ماندن رسانه های رسمی و صدا وسیما شبکه های رقیب و دشمن مثل اینترنشنال و بی بی سی زنده خبر داشتند و این نشان دهنده این است که رابطه تولیدکننده و توزیع و مصرف کننده تغییر پیدا کرده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت اگر رسانه ای بهترین تولید خبر را داشته باشد اما از توزیع هوشمندانه و هنرمندانه و به موقع غفلت کند باعث می شود کاربران و مصرف کنندگان خبر به رسانه های دیگر مراجعه و یا خود تولید خبر داشته باشند.

مولف کتاب راهنمای پوشش خبری گفت: در این کتاب سعی داریم توجه عوامل رسانه ای، استادان، دانشجویان، علاقمندان و کنشگران حاکمیتی را به مطالعه و تغییر و توجه به آینده پژوهی در حوزه رسانه و تحولات راهبردی و اساسی در این حوزه جلب کنیم و شروعی برای کارهای بعدی باشد تا تمامی کنشگران مختلف سیاسی، علمی، اجتماعی و مذهبی حواسشان باشد تولید و انتشار و نیاز مخاطبان مثل قبل نیست و مخاطبان هم می توانند تولیدکننده، توزیع کننده و مصرف کننده باشند.

غفلت از آینده باعث بازندگی در جنگ روایت‌هاست

وی افزود: در داخل کشور می توانیم به جرات بگوییم با پدیده ای به نام ارتباط جمعی شخصی مواجهیم و نظریه ای با عنوان تاثیر فضای مجازی را می توانیم مطرح کنیم. فضای مجازی بیشتر الان در اختیار مردم است و نقش آنها می تواند برجسته ساز، بازدارنده و شتاب زا باشد. سعی کرده ایم در این کتاب موارد و محورهای اساسی مربوط به تغییرات و روندهای گذشته و جاری و توجه در تکنولوژی های ارتباطی آینده رسانه ها را پیش بینی و به آن توجه کنیم و یا حداقل از آن غافل نشویم و فکر کنیم به آن.

نصرالهی گفت: ما چاره ای جز دیدن گذشته و توجه به حال و نگاه به آینده نداریم و اگر این سه بعد را در نظر داشته باشیم می توانیم در حوزه رسانه ها اثرگذار باشیم و رسانه های ما اعتبار و قدرت خود را افزایش دهند وگرنه قدرت و اعتبار خود را از دست داده و فرصت سوز خواهند شد. غفلت از گذشته و تحولات جاری باعث غفلت از آینده و انفعال و فرصت سوزی و واگذاری عرصه و میدان و روایت ها به دیگران و رقبا و دشمنان خواهیم شد.

نویسنده کتاب مدیریت پوشش خبری بحران در رسانه های حرفه ای تاکید کرد: اگر ما به آینده خبر و رسانه توجه داشته باشیم می توانیم خودمان روایت گر باشیم و اگر از این تحولات و نگاه به آینده پژوهی و تحولات غفلت کنیم در جنگ روایت ها بازنده هستیم و وقتی ما روایت نکنیم دیگران روایت می کنند.

 آینده پژوهی به سرنخ‌های تغییر توجه می‌کند

دکتر هادی البرزی دعوتی دکترای مدیریت رسانه نیز در زمینه تالیف این کتاب به خبرنگار ایرنا گفت: دانش آینده‌پژوهی به معنی نگاه آینده نگرانه و روبه جلو که به دنبال کشف روندها و رویدادها و سناریوهای محتمل در آینده است، به همه رشته ها وارد شده است. این کتاب نگاه مختصر و مروری بر روند استفاده از علم آینده‌پژوهی در حوزه ارتباطات و خبر دارد، یعنی اینکه از این دانش چگونه می توان در حوزه ارتباطات استفاده کرد.
 این استاد ارتباطات خاطرنشان کرد: رسانه ها نیز مثل بقیه اجزاء جامعه در حال تغییر و تحول اند، یعنی به لحاظ فناوری تغییر می کنند و این تغییرات باعث ایجاد تغییرات دیگری می شود، به ویژه ورود اینترنت و شبکه های ماهواره های روندهایی را در رسانه‌ها ایجاد و تغییراتی رقم زده است، مثلاً اتفاقی که برای روزنامه ها افتاده و سایت‌ها و خبرگزاری‌ها جایشان را دارند می گیرند، روزنامه تمام نشده اما همه به نوعی در فضای وب هم صفحه دارند و تولید محتوا می کنند.

البرزی افزود: در حوزه خبر هم با رشد فناوری هایی مواجهیم، در شبکه‌های اجتماعی، نوع تولید و توزیع و انتشار اخبار تغییراتی کرده و در واقع این تغییرات را در حوزه خبر می‌بینیم و در شبکه های اجتماعی انتشار اخبار و حتی همه برنامه ها مختصات جدیدی پیدا کرده است. خبر هم یکی از ژانرهای رسانه‌ای است که این اتفاق برایش افتاده است.

وی ادامه داد: این کتاب نگاه آینده نگرانه ای را در حوزه ارتباطات ایجاد می‌کند، همان گونه که به وضعیت حال نگاه می کنیم یا نگاه به وضعیت گذشته که با مرور تاریخ و کمک این علم میسر می شود.

البرزی تاکید کرد: در صددیم کمک کنیم در حوزه ارتباطات این آینده نگری ایجاد شود تا کارشناسان و دانشجویان ارتباطات بتوانند با نگاهی رو به آینده به موضوعات ارتباطی نگاه کنند و ببیند با تغییراتی که در سه عنصر ارتباطات شامل فناوری، مخاطب و پیام‌های رسانه‌ای ایجاد می شود به عنوان مولفه های ارتباطی با رشد و توسعه رسانه ها چه تحولی پیدا می کنند.

تبدیل مخاطب به کاربر

وی ادامه داد: امروزه اندیشمندان ارتباطات معتقدند مخاطب تبدیل به کاربر شده است، یکی از راه هایی که آینده پژوهی به ما کمک می‌کند این است که به روندها نگاه کنیم، روندها سرنخ هایی هستند که دیده می‌شوند و حاکی از تغییراتی هستند؛ مثلاً میزان استفاده از رسانه های مختلف و مصرف رسانه‌ای؛ این روند شروع شده و در حال ادامه و حاکی از تغییراتی در آینده هستند.

مولف کتاب آینده خبر (مفاهیم و سناریوها) گفت: این کتاب در ابتدا به شناخت این روندهایی که ممکن است در آینده روی رسانه و شیوه ارائه محصولات رسانه‌ای تاثیر بگذارد، تمرکز می کند.

فصل اول کتاب در مورد دانش آینده‌پژوهی است، بحث دوم وارد بحث هایی در اکوسیستم جدید خبری و تغییرات آن می شود ، در فصل سوم نظریه های جدید ارتباطات را مرور کرده نظریه هایی که در حوزه جدید رسانه و از سال ۲۰۰۰ مطرح شده است، فصل های بعدی هم به نمونه‌ای از مطالعات آینده پژوهی پرداخته است. هدف این بوده که قدم کوچکی در جهت ارتباط بین دو رشته آینده پژوهی و ارتباطات بردارد.

به گفته وی در این کتاب ویژگی های رسانه های جدید ذکر شده است و نیز یکی از روندهایی که در حال حاضر شاهد آن هستیم از جمله تعاملی شدن اخبار به معنی دوسویه شدن اخبار و کامنت های مخاطب که در فضای جدید رسانه ای با آن مواجه شده ایم. بحث دیگر ویژگی های جدید پیام های خبری است که معمولا از ویژگی کوتاه بودن، ساده بودن، سریع بودن و جذاب بودن پیروی می‌کند یعنی مخاطب الان حوصله اخبار بلند را ندارد و سریع می‌خواهد متوجه بشود چه اتفاقی افتاده است.

 وی افزود: روندهای بی شمار حوزه خبر از جمله تغییراتی که در حوزه شیوه های جمع آوری اخبار اتفاق افتاده و از حالت سنتی تغییراتی کرده، بحث حضور شهروند خبرنگاران، همگرایی بین رسانه‌ها ، مصرف خبری مخاطبان ، تولید اخبار ناگهانی و بحث هایی مثل حباب فیلتر موضوعات جدیدی است که اتفاق افتاده است.

به گفته وی این تحولات باعث می‌شود که دانشجویان و کارشناسان ارتباطات این روندها به را به عنوان سرنخ مطالعه کنند، آنچه در زمان حال داریم جستجوی روندها و تغییرات آن است تا با این روندها آینده را شناسایی کنیم یعنی با نگاهی به این روندها و اکتشاف آنها و کنار هم قراردادن اینها مجموعه ای می شود تا بتوانیم آینده را شناسایی کنیم.

البرزی افزود: در کنار روندها پیشران ها را نیز داریم. پیشران ها در واقع نیروهایی هستند که بر محیط وارد می‌شوند، اینها هم می‌توانند تغییرات ایجاد کنند، در کنار تولید اخبار از پیشران ها هم غافل نشویم و به اینها هم توجه کنیم.

این دکترای مدیریت رسانه افزود: با این وضعیت آینده پژوهی رسانه تا حدودی سخت تر از بقیه موضوعات است، چون محیط رسانه به شدت متغیر و در حال تغییر است. اما باید این نگاه را در دانشجویان داشته باشیم و تحقیقاتی در این خصوص در آینده انجام شود، همان گونه که در غرب هم آینده پژوهی رسانه ایجاد شده است. نگاه آینده نگرانه به موضوعات رسانه‌ای یکی از اهدافی بوده که در این کتاب داشتیم.