جمهوری اسلامی ایران که از طریق مرزهای آبی و خاکی در همسایگی ۱۵ کشور افغانستان، عراق، عمان، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قطر، کویت، امارات، بحرین، عربستان، قزاقستان و روسیه قرار دارد، از فرصت ویژه استراتژیک جهت پیشبرد اهداف اقتصادی بهره‌مند است و با در نظر گرفتن جمعیت بیش از ۶۰۰ میلیون نفری در حوزه کشورهای همسایه، بیش از پیش میتوان به به عمق این فرصت کم نظیر پی برد.
«مهدی میراشرفی» رئیس کل گمرک ایران گفت: ارزش کل تجارت خارجی کشور در هفت ماهه سال‌جاری به ۳۸ میلیارد و ۲۷۸ میلیون دلار رسید. وی همچنین میزان صادرات ایران به افغانستان را در مدت زمان مذکور یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار برآورد کرد.
جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۸ نیز بیشترین صادرات را به افغانستان داشت و توانست جایگاه پاکستان را بگیرد و برای نخستین بار از نظر صادرات از پاکستان پیشی بگیرد.
با توجه به اینکه بازارهای هدف کشورهای همسایه از جمله افغانستان کمتر مورد بازدید میدانی و واکاوی کارشناسانه قرار گرفته است، تجار ایرانی آشنایی کافی و لازم از این بازار ندارند و در صورت داشتن شناخت کافی از بازارهای هدف صادراتی، میتوان به توجه به نیازهای این بازارها به تولید کالا اقدام نکرد.
افغانستان و ایران در بخش‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر رابطه نزدیک و دوستانه ای دارند و دولت ایران طی ۱۹ سال گذشته در عرصه های مختلف با دولت افغانستان همکاری کرده است که مهمترین آن پروژه راه آهن هرات- خواف می باشد.
خط راه آهن خواف - هرات یکی از طرحهای مهم در سطح ملی و منطقه ای و بسترساز تقویت جایگاه ترانزیت و توسعه مراودات بین ایران و افغانستان است.
اتصال ریلی خواف به هرات در کنار ساخت راه‌آهن چابهار - زاهدان - مشهد در مسیر کریدور جنوب به شمال، نویدبخش توسعه و رونق اقتصادی منطقه است که بهره‌برداری از آن بستر مناسبی برای شکوفایی هرچه بیشتر ارتباطات بین‌المللی فراهم می‌کند.
اتصال به آبهای آزاد و تجارت از طریق منطقه آزاد چابهار از آرزوهای دیرینه افغانستان است که با تکمیل خط ریلی خواف به هرات و بهره‌گیری آن کشور از ظرفیتهای بندر چابهار بستر این مهم تحقق می یابد.
محصور بودن افغانستان در خشکی و فقدان دسترسی اش به آبهای آزاد محدودیت‌های زیادی در زمینه بازرگانی خارجی به‌ویژه در زمینه تامین مواد غذایی برای این کشور به دنبال داشته است و بهره برداری از خط ریلی خواف به هرات و تکمیل کریدور شرق، افغانستان را از طریق خط ریلی به آبهای آزاد خلیج فارس و بندرچابهار متصل می کند و شرکت‌های چینی و هندی از طریق خاک افغانستان می توانند به اقیانوس هند و غرب آسیا ارتباط برقرار کنند که این مساله انگیزه سرمایه گذاران برای بهره گیری بیشتر از ظرفیت حمل و نقل ریلی در این مسیر را افزایش می دهد.
راه‌آهن خواف در جنوب شرقی خراسان رضوی تا هرات در شمال غرب افغانستان از ضرورتهای گسترش مبادلات منطقه‌ای و بین‌المللی برای این بخش از قاره آسیا و همچنین نقطه عطفی در توسعه روابط ایران و افغانستان و تکمیل کننده اتصال ریلی چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران است و بر این اساس این طرح برای ایران و افغانستان بسیار مهم و حیاتی است.
کشور افغانستان از جایگاه و اهمیت خاصی اقتصادی و جغرافیایی در بین همسایگان ایران برخوردار است و با برخورداری از ۹۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشورمان بیشترین کالاها را بین کشورهای همسایه خود به ایران صادر می کند.
صنایع غذایی، ماشین‌آلات، مصالح ساختمانی، خدمات فنی، مهندسی و مخابراتی، حمل و نقل، لوازم خانگی، دکوراسیون، مبلمان و مصنوعات چوبی، مصنوعات پلاستیک، موکت و کفپوش، تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی، الیاف و منسوجات، پوشاک، پوست و چرم، محصولات آرایشی و بهداشتی، تابلوفرش و صنایع دستی، فرش دستباف و ماشینی، زیورآلات و نقره از جمله ظرفیتهای اصناف و بازرگانان برای حضور در بازار افغانستان است.
هفت پروژه ریلی اولویت‌دار با نام پروژه‌های ریلی جهش تولید به طول حدود سه هزار و ٤٠٠ کیلومتر تا پایان امسال و سال آینده با تلاش دولت دوازدهم در سطح کشور تکمیل و به بهره برداری می رسد که در میان آنها، پروژه خواف- هرات به مرحله راه‌اندازی رسیده و بقیه طرحها نیز پیشرفت بیش از ۵۰ درصد دارند.
تکمیل و توسعه مسیرهای ترانزیت کالا و سوخت در شرق ایران و رشد و توسعه محور شرق از اولویتهای اقتصادی کشور به ویژه در دولت دوازدهم بوده که در چارچوب آن راه‌آهن خواف - هرات به عنوان حلقه مکمل دارای اهمیت شایانی است و افغانستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی نیازی مبرم به دسترسی به آبهای آزاد دارد و بر این اساس اتصال ریلی به شبکه راه‌آهن ایران برای افغانستان اثرات اقتصادی بسیار به دنبال دارد که با اتصال شبکه ریلی از خواف به هرات این مهم محقق می‌شود.
ایران هم اکنون بزرگترین شریک تجاری افغانستان محسوب می‌شود و حتی در شرایط کرونایی نیز مرزهای جمهوری اسلامی ایران به روی مبادلات تجاری با افغانستان باز است و با تکمیل مسیر راه آهن خواف – هرات در سال جاری کشور افغانستان از طریق خطوط ریلی ایران به آبهای آزاد و دیگر کشورهای خاورمیانه متصل می‌شود.
ساخت راه آهن خواف - هرات سبب احیای جاده ابریشم از طریق ریلی و اتصال چین به ایران از طریق افغانستان می‌شود و در توسعه و پیشرفت منطقه و کشور افغانستان، تکمیل و توسعه شبکه ریلی کشورهای اکو و افزایش ترانزیت کالا از کشورهای آسیای میانه به اقیانوس هند و همچنین از طریق ایران به ترکیه و اروپا نقش بسیار دارد.
به طور میانگین سالانه ۱۸۰ هزار کامیون از مرز دوغارونِ ایران و افغانستان تردد می‌کنند که با بهره برداری از خط آهن خواف –هرات پیش بینی می‌شود تا حدود ۵۰ درصد از بار ترافیک در این مرز کاسته شود. ضمن آنکه انتظار می‌رود بهره‌برداری از این خط آهن میزان مبادلات اقتصادی بین این دو کشور را به نحو قابل توجهی افزایش دهد.
برقراری اتصال ریلی در مرز مشترک با همسایگان و تلاش حداکثری برای عمق‌بخشی به این اتصالات در شبکه ریلی این کشورها و فراتر از آن، اتصال با کشورهای ثالث از اهمیت بسیار زیادی برای ایران بر خوردار است و رونق و شکوفایی تجاری کشورمان در گرو فراهم‌سازی مؤثر امکان حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت ریلی است.
خط ریلی خواف - هرات به طول حدود ۲۲۰ کیلومتر در چهار قطعه اجرا می‌شود که ۷۷ کیلومتر آن در قالب دو قطعه در داخل خاک ایران و قطعه سوم از نقطه صفر مرزی تا ایستگاه روزنگ افغانستان به طول ۶۶ کیلومتر ادامه یافته و هم اکنون آماده بهره برداری است.