روزنامه ایران یکشنبه ۳۰ آذر در این مطلب، یادداشت هایی را از مسوولان، ورزشکاران، ادیبان و ... منتشر کرده است که در ادامه متن آن را می خوانیم:
برگزاری مجازی شب یلدا هم شیرین است
علی مطهری استاد دانشگاه: این شب از دیرباز تاکنون مورد توجه و اهمیت مردم بوده است. جشن‌ها و شب‌نشینی‌هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود، یک سنت دیرینه محسوب می‌شود. از نظر من همین رفت و آمد و دیدن بزرگترها موجب شده تا یلدا برای ایرانیان مهم باشد. صله ارحام موجب الفت و دوستی بین خانواده‌ها می‌شود و این سنت بسیار نیک و پسندیده است.
البته این را هم باید تأکید کنم که این شب بلندترین شب سال است و به نوعی توجه به خلقت و آفرینش هم در آن وجود دارد. بنابراین برای ما یلدا از این جهات بسیار مهم است. اما امسال به خاطر شرایط کرونا امکان برگزاری این مراسم وجود ندارد و فکر می‌کنم همه باید رعایت کنیم تا جان انسان‌ها به خطر نیفتد.
ما هم در خانه می‌مانیم. خودم به فرزندانم هم تأکید کردم که این مراسم را مجازی برگزار می‌کنیم و فکر می‌کنم تنوع برگزاری مجازیش هم شیرین باشد. فکر می‌کنم فرصت برای برگزاری این آیین‌ها در سال‌های بعد هم وجود دارد و می‌توانیم با مراقبت از جان خود و عزیزانمان در سال‌های بعد در کنار هم باشیم. بویژه اینکه در شب یلدا به دیدار بزرگان خانواده و پدران و مادران‌مان می‌رویم و همانطور که مردم می‌دانند، کرونا برای سالمندان بسیار خطرناک است پس بیاییم امسال را تحمل کنیم تا آسیبی به کسی نرسد که این قابل جبران نیست.
در تدارک یلدایی بدون همنشین و تنقلات
سید محمد بهشتی پژوهشگر فرهنگی: امسال شب یلدا چه کنیم؟ کجا برویم؟ ستاد ملی مبارزه با کرونا که ما را از معاشرت پرهیز می‌دهد. اوامر هم همه را تشویق یا وادار می‌کنند از ساعت ۱۸ به بعد به خانه‌های خود بروند. منع آمد و شد دل و دماغ جایی رفتن برای کسی نمی‌گذارد. نگرانی از احتمال سرایت بیماری به عزیزان هم دل خوشی باقی نمی‌گذارد برای معاشرت و نقل و تفأل و تنقل و درازترین شب سال را سپری کردن. دیدن خاموشی آن همه برنامه و سخنرانی و گردهمایی و کافه‌نشینی و حرف و حدیث و شور و نشاط سال‌های پیش هم مزید بر علت این دغدغه که آیا امسال یلدا تعطیل است؟ و آیا اگر اوضاع به همین منوال ادامه یابد، یلدا به فراموشی سپرده خواهد شد؟
سعدی در فرازی از موعظات غزلین [مواعظ] خود می‌گوید:
نه صورتیست مزخرف عبارت سعدی/ چنانکه بر در گرمابه می‌کند نقاش
سخن سعدی آن گفتار زیبا نیست که نگارگر بر کاشی سر در حمام نقش می‌کند تا همه پند گیرند اما بس که هر روز جلوی چشمشان آمده حتی اگر می‌خوانندش هم دیگر نمی‌خوانندش؛
که برقعیست مرصع به لعل و مروارید / فرو گذاشته برروی شاهد جماش
بلکه عبارات مزین به جواهر او به سان روپوشی بر چهره اشارات حقیقت انداخته شده تا نامحرم از افسونش در امان بماند و به مثال چشمه خورشید برای دیده خفاش مضر نباشد.
در واقع این دو بیت در تکمیل نصیحتی آمده که کمی پیش‌تر گفته:
اگر ز مغز حقیقت به پوست خرسندی / تو نیز جامه ازرق بپوش و سر بتراش
در مسیر حقیقت اگر می‌خواهی فقط به‌ظاهر اکتفا کنی، پوشیدن خرقه صوفیان و تراشیدن سر کفایتت می‌کند اما:
مراد اهل طریقت لباس ظاهر نیست / کمر به‌خدمت سلطان ببند و صوفی باش
کامروایی با پوشیدن لباس ظاهر به‌دست نمی‌آید. برو آنی شو که حضرت حق دوست می‌دارد.
تعطیلی یا رونق یلدا هم بستگی دارد به اینکه کام ما از یلدا چه جوید: مجالست و همنشینی برای وقت‌کشی در شب‌های کش‌دار و سرد؟ خوردن انار و هندوانه‌ای که به قیمت دولا پهنا حساب شده؟ روخوانی مغلق غزلیات حافظ؟ جشن گرفتن برای رفتن پاییز و سررسیدن زمستان یا گرامیداشت طولانی‌ترین شب سال؟ گفتن و شنفتن دوباره از شب چله در انقلاب شتوی و خرم‌روز در التفهیم بیرونی و میلاد سریانی مهر و میترائیسم در تقابل کریسمس و پیروزی نور برظلمت و...؟
یا این همه را باید لباسی سرخ و سبز و سپید دانست برای باطنی در پس آن که هر سال ناخودآگاه به سال بعد منتقلش کرده‌ایم؟ واقعش این است: همانقدر که ظاهر یلدا ضامن نشانه‌هایی برای رازگشایی از باطن آن است اگر اقدام به رازگشایی نکنیم، حجابی می‌شود که نمی‌گذارد باطن آن معلوم گردد؛ همچو نقش شعر سعدی بر در گرمابه یا جعبه جواهری که حراستش می‌کنیم زیرا می‌دانیم درون آن گوهری گرانبها قرار دارد اما آن قدر باز نشده که فراموش کرده‌ایم گوهر چرا گرانبهاست.
نه فقط یلدا که ارزش هر چیز به محض افتادن در دام تکرار به تاق نسیان سپرده می‌شود. همین فراموشکاری هم هست که برخی را اجازه داده به ناحق آداب و رسوم و آیین‌ها را هنجارهایی بی‌معنی و شایسته دور افکندن بشمارند. البته که جشن گرفتن برای سررسیدن ظلمت و تاریکی مناسبت و معنا ندارد، اما این اعتراض برای کسی پذیرفته است که از بیرون به لباس ظاهر می‌نگرد زیرا باطن یلدا درست برعکس ظاهر آن است. همچون وقتی که در لباس خود از درون بباشیم و آن را پشت و رو دریابیم.
ما در طولانی‌ترین شب سال، میلاد مهر را جشن می‌گیریم؛ دعوتیم به منصرف نشدن از طلوع مهر در اوج ظلمت و تاریکی و تذکر این حقیقت که در تاریک‌ترین زمانه و آن هنگام که احساس می‌کنیم اوضاع از این بدتر نمی‌شود هم تولد یک پرتو نحیف روشن تومار تاریکی را در هم خواهد پیچاند.
یلدا اگر قرار بود در هر موقعیت بحرانی مثل امسال در سرزمینی که صدها بحران طبیعی و اجتماعی و ده‌ها بحران بزرگ را از سر گذرانده، تعطیل شود که چند هزار سال دوام نمی‌آورد. از قضا اصلاً یلدا در چنین سرزمین بیقراری است که برای اشاعه مهر برمی‌خیزد. اما کدام مهر؟ خورشید؟ یا ایزد مهر؟ یا مهری که در واژه «مهربانی» هم ملحوظ است و با مفاهیم تأمل‌برانگیزی چون گرما، روشنی، دوستی، عطوفت و از همه مهمتر «بر سر پیمان بودن» و «بر قرار استوار ایستادن» نسبت دارد. جز «مهر» چه چیز دیگری است که بتوان با آن، شب را به روز رساند و برودت را به محبت سپرد؟
به این ترتیب یلدا تعطیل‌بردار نیست. چه بسا هر وقفه و تعلیقی که در پرداختن به ظاهر یلدا رخ دهد، فرصت را برای راه بردن به کنه آن هموار می‌کند. پس نکند خلوت امسال بهترین مجال باشد برای رفتن به سر چشمه و نوشیدن از گوارا آب آن!
دورهمی‌ها را کلاً متوقف کنیم
مصطفی معین پزشک: شب یلدا بهانه‌ای است برای بازدید و صله ارحام. اما این موضوع در شرایط کرونا اصلاً به صلاح مردم نیست و فکر می‌کنم مردم خودشان هم می‌دانند که باید این شب یلدا را به صورت مجازی برگزار کنند. ما می‌توانیم با استفاده از ارتباط تصویری با فرزندان و فامیل خود ارتباط برقرار کنیم. به عنوان یک پزشک می‌گویم که دورهمی و تجمع موجب گسترش بیماری می‌شود بر اساس مقاله علمی که در مجله نیچر منتشر شده است اولین و مهم‌ترین راه انتقال ویروس کرونا، دورهمی و تجمع بوده است.
این مقاله این موضوع را بررسی کرده بود که توقف دورهمی و نبود تجمعات در قطع چرخه انتقال ویروس به دیگران در جامعه مؤثرتر بوده است. ده‌ها عامل برای این سؤال مطرح شده بود که در رأس آن توقف دورهمی‌ها بوده است. دورهمی‌ها بالاترین نقش را در انتقال ویروس دارد. این مهم‌ترین عامل در انتقال ویروس است.
اگر مردم بی توجه به این موضوع باشند و شب یلدا را برگزار کنند، دوباره ما شاهد افزایش مرگ و میرها خواهیم بود چرا که در میهمانی‌ها، افراد ساعت‌ها در یک فضای کوچک دور هم می‌نشینند و این بالاترین خطر در انتقال ویروس است. کشور ما هنوز هم در شرایط خطرناکی است و البته زمستان را هم در پیش داریم و ممکن است وضعیت تغییر کند. بنابراین اخلاق حکم می‌کند مراقب یکدیگر باشیم.
یلدای ما مجازی است
محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران: خانواده ما، امسال هم مثل سال‌های پیش یلدا را برگزار می‌کند اما شب یلدای امسال، شب یلدای مجازی است. وضعیت کشور به خاطر کرونا به گونه‌ای نیست که بتوانیم دورهمی برگزار کنیم و ما هم مثل بقیه هموطنان شب یلدای امسال را در فضای مجازی برگزار می‌کنیم. خوشبختانه همه گوشی هوشمند دارند و این گوشی‌ها روی تلویزیون هم وصل می‌شود. من، همسرم و پسرم در خانه هستیم و از طریق تماس تصویری با مادر، خواهر و برادرانم ارتباط برقرار می‌کنم. مردم عزیزمان باید بدانند که یکی از مهم‌ترین علل ابتلای افراد به ویروس کرونا از دورهمی‌های خانوادگی ناشی می‌شود و مهمتر اینکه وضعیت تهران نارنجی است.
اگر به این وضعیت بی توجه باشیم، دوباره شاهد افزایش مرگ و میر بین هموطنانمان خواهیم بود علاوه بر این در شب یلدا همه خانه پدربزرگ و مادربزرگ و بزرگترها جمع می‌شوند و همین تجمع ممکن است برای سالمندان خطرناک باشد. پس به خاطر بزرگترهایمان رعایت کنیم.
حرمت سوگواران را نگه داریم
سعید معدنی جامعه‌شناس: شب یلدا شبی مخصوص ایرانیان است و برای جامعه ایرانی هیچ فرقی با عید نوروز ندارد. این شب آنقدر محبوبیت دارد که برخی از مردم در کشورهای دیگر هم آن را برگزار می‌کنند. با این همه امسال این آیین باید متفاوت‌تر از سال‌های قبل برگزار شود. چرا که امسال بخشی از هموطنانمان سوگوار عزیزان‌شان هستند که به خاطر کرونا آنها را از دست داده‌اند.
در سال‌های گذشته، اگر یک فردی از یک طایفه‌ای فوت می‌کرد اقوام آن طایفه شادی را تعطیل می‌کردند، می‌دانم مدت‌هاست که از آن زندگی طایفه‌ای فاصله گرفته‌ایم، اما نکته اینجاست که مردم با یک مصیبت بزرگ ملی و جهانی مواجه شده‌اند و برخی از مردم، فرزندان، پدر و مادر و خواهر و برادر خود را به خاطر ویروس کرونا از دست داده‌اند، آنها در سوگ هستند و نتوانستند بخوبی برای عزیزان‌شان عزاداری کنند.
اخلاق حکم می‌کند از جشن فاصله بگیریم و در جشنی شرکت نکنیم. این‌چنین هم حرمت سوگواران را نگه داشته‌ایم و هم می‌توانیم از جان خودمان مراقبت کنیم. ما اگر در این مراسم شرکت کنیم شاید ناقلان بدون علامت باشیم که باعث امضای مرگ دیگران شویم از مردم می‌خواهم امسال را حداقل به احترام سوگواران
در خانه بمانند.
شیرینی شب یلدا را تلخ نکنیم
مسعود مردانی پزشک: شب یلدا یک سنت دیرینه و قدیمی ایرانی است. ایرانیان علاقه ویژه‌ای به برگزاری این سنت دارند و هر سال هم باشکوه‌تر از سال‌های قبل برگزار می‌شود. شاید این برگزاری به خاطر جذابیت شب یلدا باشد. ما هم مثل بقیه هموطنان این شب را برگزار می‌کنیم اما امسال خبری از دورهمی‌های شب یلدا در خانواده ما نیست. چند ماهی است که کادر درمان درگیر ویروس کرونا شده‌اند و مسئولان ستاد مقابله با کرونا هم در این ماه‌ها از مردم خواسته‌اند که فاصله اجتماعی را رعایت کنند.
برگزاری شب یلدا و در کنار هم بودن ممکن است شیرین باشد و ما چند ساعتی هم خوش بگذرانیم اما مردم باید بدانند که همین شیرینی در چند روز بعدش به تلخی سنگینی تبدیل خواهد شد. به عنوان یک پزشک و عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا از مردم می‌خواهم در خانه بمانند و اعضای خانواده را به صورت ویدئوکال ببینند.
اجازه دهند تا کادر درمان نفس بکشند و خودشان را برای موج بعدی کرونا که گفته می‌شود ممکن است در زمستان ایجاد شود، آماده کنند. مردم می‌دانند کادر درمان چند ماهی درگیر کرونا بوده است و حالا دو هفته‌ای است که وضعیت بهتر از روزهای قبل شده است. اگر چند ماه دیگر هم تحمل کنند و فاصله اجتماعی را رعایت کنند ما می‌توانیم کرونا را مهار کنیم و موارد این بیماری کاهش پیدا می‌کند. سال آینده واکسن کرونا می‌آید و ما می‌توانیم از جان مردم مراقبت کنیم.
مردم بدانند که این میهمانی‌ها را بعد از مهار کرونا هم می‌توانند برپا کنند و اگر کسی از میهمانان ناقل بدون علامت باشد و به میهمانی برود جان سالمندان آن خانه را به خطر می‌اندازد. از همان ابتدای این بیماری گفته‌ایم که دورهمی‌ها موجب افزایش بیماری می‌شود. اگر خیلی دلتنگ خانواده هستید، از طریق فضای مجازی یکدیگر را ببینید. به روزهای پایانی کرونا نزدیک شده‌ایم و در این روزها جان‌تان را به خطر نیندازید.
هدیه یلدایی چکناواریان
لوریس چکناواریان چهره شناخته‌شده موسیقی ضمن دعوت از مردم برای برپایی جشن یلدا در خانه از طریق فضای مجازی، از ارائه قطعه‌ای عاشقانه با تم یلدا در حساب کاربری اینستاگرام خود به عنوان هدیه‌ای برای ایرانیان خبر داد. این هنرمند با تأکید بر ماندن مردم در خانه به ایرنا گفت: «در مقامی نیستم که توصیه‌ای برای مردم فرهنگ‌مدار ایرانی داشته باشم اما از آنها دعوت می‌کنم در این ایام که هر روز شاهد اخبار تلخ ابتلای هزاران نفر از هموطنان و فقدان چندصد نفر آنها به دلیل ویروس کرونا هستیم، در خانه بمانند و شب یلدایی متفاوت را برای خود و تمام افردی که آنها را دوست می‌دارند رقم بزنند.»
خالق نوای ماندگار اپرای جهانی رستم و سهراب به ایرنا گفت: «با وجود تمام مشغله‌ها در مسیر کاری‌ام برای انجام رسالت و دین خود به‌عنوان یک شهروند تلاش کرده‌ام حتی از کارهای روزمره‌ام بگذرم و ماه‌هاست که در منزل هستم. در این مدت تلاش کردم کارهایم را بیشتر از طریق فضای مجازی انجام دهم.»
چکناواریان در ادامه در مورد هدیه شب یلدا گفت: «مدت‌ها اینستاگرام من فعال نبود و شب یلدا آن را دوباره فعال خواهم کرد. برای ادای دین، رسالت و وظیفه‌ام به عنوان هنرمندی که عاشق مردم ایران است و همواره از آنها شور و انرژی برای فعالیت‌هایش گرفته در این شب با راه‌اندازی مجدد اینستاگرامم بخشی از قطعات عاشقانه (love songs) خود را که تمی یلدایی دارد به عنوان هدیه‌ای کوچک ارائه می‌کنم.» او درباره این قطعات گفت: «این آهنگ‌ها که به شکل ارکسترال ضبط شده از ساخته‌های پیشین من است که این بار آنها را به‌عنوان هدیه‌ای از طرف لوریس چکناواریان با افتخار به تمام ملت ایران که تمام جهان آنها را به‌عنوان مردمانی عاشق، مهربان و دوستدار انسان و انسانیت می‌شناسند تقدیم می‌کنم.»
حفظ جان آدم ها واجب تر از برگزاری سنت تاریخی
خداداد عزیزی پیشکسوت فوتبال: یلدا مثل نوروز ریشه در فرهنگ و تاریخ ما دارد. سنت و آیین شب یلدا، آن دورهمی‌ها و با خانواده بودن یکی از علاقه‌مندی‌های من است. یلدا تنها شبی است که این چنین همه خانواده در کنار هم هستند و آن خوراکی‌های قرمز خوشمزه را می‌خورند.
همه خانواده هم می دانند من انار ترش با نمک را چقدر دوست دارم. با این حال این یلدا با آن یلداها بسیار فرق دارد. در سال‌های گذشته من به‌همراه خانواده‌ام به خانه پدر همسرم می‌رفتیم و آنجا دور هم جمع می‌شدیم. همه بچه‌ها و نوه‌ها شب یلدا آنجا بودیم. اما امسال به‌خاطر کرونا با فرزندانم در خانه می‌مانم. این هم فقط و فقط به‌خاطر مراقبت از عزیزانم است که سن و سال بالایی دارند و به هیچ عنوان هم راضی نیستم به‌خاطر یک شب دورهمی سلامت آنها را به‌خطر بیندازم. امسال را مراعات می‌کنم چرا که جان آدم‌ها واجب‌تر از برگزاری یک سنت است.
اگر یک شب یلدا، یک ماه یا یک سال همدیگر را نبینیم و مراسم برگزار نکنیم و از جان خودمان و عزیزانمان مراقبت کنیم، می‌توانیم در سال‌های دیگر در کنار خانواده مراسم‌های مختلف برگزار کنیم و البته مردم هم بخوبی این را می دانند که دورهمی و تجمع باعث انتقال این ویروس می‌شود. اگر یلدای سال‌هایی را با ٢٠ یا ٣٠نفر برگزار می‌کردیم امسال با خانواده ٣یا ٤ نفری خودمان باشیم تا بتوانیم مراقب سلامت عزیزانمان باشیم. البته آن دسته از افرادی که می‌خواهند یلدا پدر و مادرشان را ببینند می‌توانند صبح روز یلدا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به خانه پدر و مادرشان بروند و چند دقیقه‌ای آنها را ببینند اما شب را در خانه باشند.
شب یلدا تنها جشن می‌گیرم
الهه منصوریان قهرمان ووشو جهان: امسال اولین سالی است که من بعداز چند سال در ایران هستم. چون همیشه درگیر مسابقاتی بوده‌ام که در چین بوده و برای همین شب یلدا در سال‌های اخیر را تنها در چین گذرانده‌ام. خیلی دوست دارم که کنار خانواده باشم ولی مادرم در سمیرم زندگی می‌کند و من در تهران هستم تا تمریناتم را ادامه دهم و اول ژانویه یا همان ۱۲ دی به چین برگردم و نمی‌توانم به شهرم بروم.
ما قبلاً که در سمیرم بودیم، تعداد زیادی از فامیل که حدود ۷۰-۶۰ نفر می‌شدند، دور هم جمع می‌شدیم و این شب را جشن می‌گرفتیم ولی حالا و با شرایطی که وجود دارد، باید تنها باشم و یلدا را سپری کنم. این کار به‌نظرم منطقی‌تر می‌تواند باشد. شب یلدا مورد علاقه من است. چراکه جمع شدن خانواده در آغاز فصل زمستان برایم جذابیت زیادی دارد. خصوصاً در سمیرم که برف زیادی می‌آمد، شب یلداهای خوبی داشتیم اما باید توجه داشت که کرونا به ما خیلی نزدیک است.
من سال گذشته و زمانی که این ویروس شیوع پیدا کرد، در چین بودم و با ترس و وحشت زیادی به ایران برگشتم و از همان موقع هم سعی کرده‌ام که نکات بهداشتی را رعایت کنم ولی خیلی‌ها هنوز این ترس را حس نکرده‌اند ولی باید رعایت کرد. همانطور که ما دوست داریم شب یلدا کنار خانواده‌مان باشیم، کادر درمان هم دوست دارند کنار خانواده‌شان باشند و فرزند کوچک‌شان را در آغوش بگیرند. پس وقتی آنها و بیماران از این حس محروم هستند، ما هم باید میهمانی و دورهمی را کنسل کنیم و تنها در خانه‌های خود بمانیم و به‌صورت مجازی جشن بگیریم تا کرونا بزودی ریشه کن شود.
دور (از) همی
بیژن یاور استاد دانشگاه و صاحبنظر در حوزه مدیریت بحران، ریسک و پدافند غیرعامل: شب یلدا یا شب چله، طولانی‌ترین شب سال و یکی از کهن‌ترین جشن‌های ما ایرانیان می‌باشد که طبق آداب و رسوم برجای مانده از گذشته، گرامی داشته می‌شود. یلدا به زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روزپاییز) تاطلوع آفتاب دریکم دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه آنها، هندوانه و انار را مهیا و دورهم میل می‌نمایند.
پس‌از سرو تنقلات، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگراعضای فامیل و همچنین تفال به دیوان حافظ رایج است. تقارن زیبای روز ولادت با سعادت حضرت زینب سلام‌الله علیها، روز پرستار و شب یلدا نکته‌ای ارزشمند را به همه ما یادآور می‌شود که امسال شب یلدا، شبی متفاوت است! این تفاوت می‌تواند خوشایند یا ناخوشایند باشد. اگر دورهمی باشد، نامطلوب، پرمخاطره، با ریسک بالای ابتلا به بیماری ناشی از ویروس کرونا خصوصاً برای عزیزانی است که دارای بیماری زمینه‌ای هستند بوده و در صورت دور (از) همی و ابتکاری برگزار شدن آن به‌طور مثال دید و بازدیدهای مجازی نه تنها می‌تواند به شبی خاطره انگیز بدل گردد بلکه می‌تواند ضمن احترام به کادر پرستاری و قدردانی عملی از زحمات آنان علاقه‌مندی واقعی ما را به بستگانمان نشان دهد. پس این مورد کاملاً به ما بستگی دارد.
جالب است بدانیم که طبق یکی از جدیدترین تحقیقات دانشمندان که در نشریه علمی نیچر و پایگاه اطلاع‌رسانی Nature Human Behavior منتشر شده است از عوامل مؤثر بر پیشگیری از بیماری ناشی از ویروس کرونا، می‌توان لغو دورهمی‌های کوچک و به‌عبارتی دورهمی‌های خانوادگی با احتمال ۸۳ درصد را برشمرد. براستی این درصد، بیانگر احتمال بالایی است و شوخی بردار نبوده و بسیار جدی است. با توجه به شرایط روز جامعه می‌توان گفت که با دور (از) همی‌های شب یلدای امسال نه فقط قدردان زحمات پرستاران زحمتکش خواهیم بود بلکه تابلویی فراموش ناشدنی و منحصر به فرد را در این روزگار به تجربه خواهیم نشست.
در این شب خاطره انگیز و فراموش ناشدنی درکنار خانواده با خود عهد کنیم تا در روزگار اپیدمی و پاندمی بیماری ناشی از ویروس کرونا به گونه‌ای رفتار نماییم تا نه تنها به طورشفاهی و واکنشی به فکر کادر درمانی و مدافعان سلامت باشیم بلکه عملاً و به‌طور کنشی و هوشمندانه در این راستا به فکر تغییر نگرش منجر به تغییر رفتار از مدیریت صرف مقابله در فاز پاسخ به مدیریت شرایط اضطراری (حوادث، سوانح، بلایا، بحران‌ها و فجایع) و انفعالی عمل نمودن و غافلگیر شدن به‌سمت برنامه‌ریزی برای شناخت بهتر انواع مخاطرات، مدیریت جامع خطرپذیری یا ریسک، ایجاد تاب آوری و کسب آمادگی لازم در برابر تهدیدات و به‌طور کلی عدم قطعیت‌ها گام برداریم. دور (از) همی‌های شب یلدا، بوته‌ای برای آزمایش است! این فرصت را از دست ندهیم! متفاوت بیندیشیم!
دور از همیِ با نشاط و مجازی
شهیندخت مولاوردی حقوقدان: یلدا از دیرباز بهانه‌ای بوده برای دورهمی‌ها، سر زدن به بزرگترها و تازه کردن دیدارها. اما امسال یلدایی دیگر در راه است؛ هم در آستانه شب یلدایی دیگر قرار داریم و هم امسال یلدایی متفاوت و دیگری را تجربه می‌کنیم. امسال با وجود همه‌گیری جهانی ویروس کرونا باید شیوه‌های جدیدی را برای پاسداشت این سنت کهن بیازماییم؛ درست مشابه رسومی که در طول سال گذشته شکل و شمایل دیگری یافتند: از عید دیدنی‌هایمان گرفته تا سیزده به‌در و جشن‌های عروسی و مراسم ختم و... با زنده نگاه داشتن این سنت باستانی‌مان با سبک و سیاقی نو، می‌توانیم سلامت خود و دیگران را به خطر نینداخته و نگرانی‌هایی را که این روزها در مورد خطر بر باد رفتن دستاوردهای اخیر مبارزه با کرونا به اوج خود رسیده است به حداقل برسانیم.
از سوی دیگر بی توجهی و جدی نگرفتن توصیه‌ها و پروتکل‌های بهداشتی در این شب می‌تواند براحتی یک «دورِهمی ساده» را به «دوراز همیِ همیشگی» تبدیل کند، حال آنکه با یک «دور از همیِ با نشاط و مجازی» می‌توانیم سلامتی خود و بزرگترهایمان را که در معرض بیشترین آسیب هستند تضمین کنیم. مبادا تک‌تک ما با ندانم کاری و سهل‌انگاری طولانی‌ترین شب سال را به سیاه‌ترین روزهای کرونایی پیوند بزنیم. مسئولیت مشترک مردم و دولت در افول و زوال زمستان کرونایی است؛ همانطور که در فردای یلدا جهان و کائنات دل در گرو غلبه روشنی بر ظلمت دارد.
یلدای امسال در خانه می‌مانیم و دورِهم جمع نمی‌شویم تا کم شویم. به قول ماتیاس هورکس، آینده‌پژوه آلمانی در دوران کرونا دنیایی که خیال می‌کردیم آن را می‌شناسیم فرو ریخته است. این دیدگاه بی‌شباهت به حرف یورگن هابرماس سرشناس‌ترین فیلسوف در قید حیات آلمان نیست. او گفته: «کرونا باعث شد ما بفهمیم چقدر نمی‌فهمیم.» هورکس می‌افزاید: «پشت ریزش جهانی که خیال می‌کردیم می‌شناسیم، جهان دیگری در حال جوش خوردن است.»
ما در جهان پساکرونا تعجب خواهیم کرد محدودیت‌های اجتماعی که ناگزیر به رعایت آنها شدیم کمتر باعث تنهایی ما شدند، بلکه برعکس بعد از نخستین شوک، خیلی‌ها حتی احساس راحتی می‌کردند که بسیاری از دوندگی‌ها و حرافی‌ها ناگهان متوقف شد و احترام اجتماعی که تا پیش از کرونا کاهش یافته بود، بازگشت. ما تعجب خواهیم کرد که چگونه تکنولوژی فرهنگ دیجیتال در عمل جا باز کرده است... و ما بیش از پیش توجه خود را بار دیگر به پرسش‌های انسانی معطوف می‌کنیم: انسان چیست؟ ما برای یکدیگر چه معنایی داریم؟ پس از کرونا، ما به پشت سر نگاه می‌کنیم و به یاد می‌آوریم که در روزهای ویروس واقعاً چقدر انسانیت وجود داشت.
سلامتی عزیزانمان را فدای دورهم نشینی‌ها نکنیم
اسماعیل آذر شاعر، استاد دانشگاه و مجری برنامه‌های ادبی: گفته‌اند که روزی ابوسعید ابوالخیر در حجره خویش نشسته بود به تنها. یکی از یاران اندر آمد. پرسید: «شیخ تنهایی؟» شیخ گفت: «نی. اکنون که تو آمدی تنها شدم.» این یکی- دو سطر حکایت بعضی از ما آدم هاست؛ گاهی درون برخی آنقدر بزرگ است که گویی فراتر از یک نفر، بلکه هزار نفر است.
آنهایی که اندرونی مملو از عشق و آرامش دارند بنا به ضرورت زمانه‌شان می‌توانند گاهی به دور از جمع، اما به یاد عزیزان خود باشند؛ اگرچه در جمع بودن هم بخشی از ضروریات زندگی است اما نه آنقدر حیاتی که بابتش جان‌مان را به خطر بیندازیم. بنابراین می‌توان به تنهایی شب یلدا را برگزار کرد. به نوبه خود معتقدم اگر این شب یلدا یا نوروز آینده دور هم جمع نشویم هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد؛ جان و سلامتی عزیزانمان اهمیتی فراتر از دلتنگی‌های موقت و فقدان دورهمی‌های این ماه‌ها را دارد. حالا بماند که تکنولوژی‌های ارتباطی هم به یاری‌مان آمده‌اند و می‌توانیم براحتی حتی امشب، شب یلدا، دیداری تصویری یا حتی گفت و شنودی تلفنی با بستگانمان داشته باشیم و بخشی از این دلتنگی‌ها را جبران کنیم.
دور هم جمع شدن‌ها حال خوبی به ارمغان می‌آورد اما نه آنقدری که خودمان یا اعضای خانواده‌مان اسیر رفت و آمد به بیمارستان شویم یا از آن بدتر اینکه داغدار عزیزانمان شویم. اما یکی از آیین‌های زیبای یلدا که حتی امکان برپایی اش به تنهایی یا با همان جمع چند نفره خانواده‌مان هم هست تفأل زدن به دیوان حافظ است. البته تفأل زدن در روزگار قدیم تنها خاص دیوان حافظ نبوده و تاریخچه دیرینه‌ای دارد.
به‌عنوان مثال اهالی روستایی در خوی رسم جالبی برای تفأل زدن دارند؛ رخت‌های شسته‌شان را روی طناب پهن می‌کنند و صبر می‌کنند تا روز بعد. اگر صبح بیدار شوند و ببینند که یکی از رخت‌ها زمین افتاده مبنا را بر این می‌گذارند که سالی سرد و همراه با یخبندان در پیش دارند. بعضی از همدانی‌ها شیوه دیگری برای تفأل دارند؛ خانواده که کنار هم جمع می‌شوند پارچه می‌آورند؛ هر کسی نیت کرده و سوزنی به پارچه می‌زند. بعد هم یکی از حاضران شعری می‌خواند و آنها که نیت کرده‌اند شعر مذکور را با توجه به نیت خود معنی می‌کنند.
روزهای نوروز هم شکل دیگری از تفأل زدن باب بوده، مردم سر راهی فال گوش می‌نشستند و به صدای اولین رهگذران گوش می‌دادند و شنیده‌ها را خوب یا بد تفأل خود می‌دانستند. تفأل زدن برخاسته از کنجکاوی انسان‌ها و میل آنان به اطلاع از آینده است؛ حالا کاری به درستی یا نادرستی اش ندارم. پیش از آن، ایرانیان مراسم شب یلدا را با برپایی دو سفره برگزار می‌کردند؛ یکی از این دو سفره «میزد» بوده، سفره‌ای مملو از انواع خشکبار. فراهم کردن تنقلات آن کار راحتی هم به حساب نمی‌آمده چراکه به‌عنوان نمونه جمع‌آوری مقداری انجیر خشک نیازمند صرف زمان زیادی بوده است.
سفره دیگر «زو» نام داشته که دربردارنده انواع و اقسام شربت‌ها برای پذیرانی از میهمانان شب یلدا بوده است. آنان دور هم جمع می‌شدند و قصه می‌گفتند تا شب یلدا را بگذرانند و از نحسی اش در امان بمانند. البته آن زمان هنوز بحث تفأل به حافظ در میان نبوده و تفأل زدن به دیوان حافظ متعلق به ۶۰۰ سال اخیر و بعد از اسلام است؛ رسمی که هم تحت تأثیر شخصیت خود حافظ و هم اشعار او که اغلب ماهیتی دینی دارند شکل گرفته است. غزل‌های حافظ به گونه‌ای است که می‌توان معنی‌های مختلفی از آن برداشت کرد و همین مسأله مخاطب را بیشتر به تفأل زدن ترغیب می‌کند، چراکه می‌تواند شعرهای دیوان او را متناسب با نیت خود معنی کند.
یلدای امسال دل بدهیم به قصه جانفشانی پرستاران
هارون یشایایی تهیه‌کننده سینما: خانواده پرجمعیتی بودیم؛ ۶ پسر و سه دختر. پدر فوت کرده بود و به همراه مادر جمعی ۱۰ نفره می‌شدیم. خودمان لشکری بودیم برای عبور از شب بلند سال. آن روزها هر کداممان مشغول کاری بودیم و دور هم جمع کردن خانواده کار پرزحمتی بود. مادر که سرپرست و بزرگ و مورد احترام همه بود میدان دار بود. به هر سختی تن می‌داد تا دور هم جمع شویم، انار دانه می‌کرد، هندوانه می‌خرید و سعی می‌کرد شب یلدایمان بی‌رونق نباشد.
از خصوصیات بارز مادر همین تلاش برای حفظ دورهمی در چند شب سال از جمله شب نوروز و اعیاد خودمان و شب یلدا بود. یکی از سنت‌های شب چله فرهنگ قصه‌گویی و شعرخوانی است. صادقانه بگویم آن روزها هیچ کداممان سواد چندانی نداشتیم. مادر کتابخوانی بلد نبود اما قصه‌هایی را که به صورت شفاهی شنیده بود برایمان تعریف می‌کرد. با قصه‌هایی از تورات، داستان نوح، یوسف، موسی، خروج از مصر و... ما را سرگرم می‌کرد. تلاش او برای دور هم جمع کردن اعضای خانواده حالا به ما به ارث رسیده است.
الان هم با دختر و پسر و چهار نوه‌ام جمع‌مان جور است. حافظ خوانی به راه است و پسرم کیارش که با ادبیات انس و الفت دارد چند سالی است که علاوه بر تفأل بر حافظ برایمان شاهنامه‌خوانی می‌کند. در میان قصه‌ها اما پرطرفدارترین داستان، زندگی خودم است. نوه‌هایم سرنوشت و داستان زندگی پدربزرگ‌شان را بیشتر از هر قصه‌ای دوست دارند. من زندگی پرماجرایی داشتم و علاقه آنها به شنیدن باعث می‌شود گذشته‌ام را مرور کنم. نقل خاطره می‌کنم از فعالیت‌های اجتماعی و کارهایی که برای جامعه یهودیان انجام دادم و آنها با علاقه گوش می‌کنند. شب یلدای امسال اما متفاوت از هر سال است.
قرار است با دوری، هوای هم را داشته باشیم. با وجود همه نوستالژی و علاقه‌ای که به کنار هم بودن داریم باید از بیماری کرونا عبور کنیم. این شب‌ها تکرار می‌شود و باید زنده بمانیم تا تکرار یلدا و کنار هم بودن را دوباره تجربه کنیم. پس اولویت اولمان سلامتی است تا سال آینده جای عزیزی خالی نماند. به فکر عزیزانمان باشیم و حداقل به مناسبت روز پرستار با تیم درمانی که این روزها برای نجات هموطنانمان از جان مایه گذاشتند، همدلی کنیم. امسال به قصه جانفشانی پرستاران دل بدهیم که البته داستانی تاریخی است.
۳۰ سال مدیرعامل بیمارستان دکتر سپیر (بیمارستان خیریه کلیمیان) بودم و شاهد بوده‌ام که پرستارها همیشه کنار مردم بوده‌اند. یک نمونه‌اش ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷ است. سر چهارراه سرچشمه تظاهرات مردمی برپا شد. افراد زیادی زخمی شدند. بیمارستان ما که نزدیکترین مرکز درمانی بود پر شد از زخمی‌ها. لباس تمام پرستارها غرق به خون بود. رئیس پرستارها زنده‌یاد خانم حصیدیم که مورد احترام همه بود طوری مدیریت کرد که کسی بیرون در نماند. پس از درمان بچه‌ها را از در کوچه بیمارستان فراری می‌داد تا اسیر گارد امنیتی نشوند.
نسل آن پرستارها مثل ما رو به پایان است اما نسل جدید پرستاران در همین ایام کرونا ثابت کردند شاگردان و جانشینان خوبی برای این نسل فداکار هستند. آسایش و جان خودشان را برای نجات ما به خطر انداختند. ما هم به فکر جان عزیز آنها باشیم که قابل احترامند و در عین حال در تنگنا. برای قدردانی همین قدر از ما بر می‌آید که مراقب خودمان باشیم و بگوییم «مخلص‌تان هستیم». کاش آنهایی که کاری از دست شان برمی‌آید جور دیگر از آنها قدردانی کنند، از پرستارانی که هیچ وقت حقوق‌شان برابر زحمات شان نبوده است.
صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود
هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران: شب یلدا یکی از آیین‌های باستانی زیبا وماندگار ایران زمین است که در فرهنگ مردم ایران «شب چله» هم عنوان می‌گردد به این دلیل که از فردای آن روز، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود.
البته برخی شاعران چون سعدی، حافظ و مولانا در اشعار خود بیشتر به نام «یلدا» تأکید داشته‌اند به این سبب که تاریخ دیرینه «یلدا» را فراموش نکنیم و بدانیم این آیین به لحاظ باستان‌شناسی از دیرباز در کشورما جاری بوده است، چنان که سعدی می‌گوید: «باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود» در واقع در تاریخ ایران باستان «یلدا» را شب زایش مهر و خورشید هم می‌نامند، به این معنا که روز اول زمستان خورشید از دل تاریکی بیرون می‌آید و زاییده می‌شود و در گذشته و در ایران کهن این زادروز را در چهار روز جشن می‌گرفتند؛ اول، هشتم، پانزدهم و ۲۳ دی ماه، که نام ماه با نام روز یکی بود و این سه روز آخر را «دی» می‌نامیدند و هر روز آن را جشن می‌گرفتند اما امروزه تنها روز اول زمستان را جشن می‌گیریم که یلدا نامگذاری شده است.
«یلدا» یک واژه سریانی است که به فرهنگ ایران وارد شده و همانطور که پیش‌تر اشاره شد به معنای ولادت خورشید یا میترا است. در باور پیشینیان شب را به نوعی اهریمنی می‌دانستند و برای اینکه کمک کنند نور پیروز شود شب اول زمستان را کمی بیشتر از شب‌های گذشته بیدار می‌ماندند و به جشن و پایکوبی می‌پرداختند تا همزمان در کنار آنها خورشید از دل تاریکی بیرون شود. البته زایش خورشید و آغاز دی، فرهنگ‌های دیگری را هم در برگرفته است به‌طور مثال در قرن چهارم میلادی در احتساب سال کبیسه اشتباهی رخ داد و باعث شد ٢١ دسامبر به ٢٥ دسامبر منتقل شود، در واقع ۲۱ دسامبر روز تولد میترا است و این روز را کریسمس و روز تولد حضرت عیسی(ع) اعلام کردند؛ همان‌طورکه حکیم سنایی می‌گوید: «به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی‌جویی / که از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا» نکته دیگر در آیین بلندترین شب سال، اقلام خوراکی مرسومی است که استفاده می‌شود.
در واقع اول زمستان پایان برداشت محصولات زمینی و صیفی‌جات و آغاز فصل استراحت در جامعه کشاورزی است. لازم به یادآوری است کشاورزان در گذشته چهار جشن برگزار می‌کردند؛ نخست «جشن نوروز» و آمدن بهار و فصل کار و تلاش، دوم «جشن تیرگان» که در تابستان است و این روز را به‌خاطر حاصل شدن و رسیدن بخشی از نعمت‌های خداوند مانند گندم، جو و برداشت میوه‌های درختی جشن می‌گرفتند و دیگر «مهرگان» است و جشن برداشت تمامی نعمت‌های بزرگ خداوند و در آخر شب‌چله که همه محصول صیفی برداشت می‌شود و فصل استراحت کشاورزان است
البته جشن شب‌چله چون نزدیک به اسفند ماه و روز «سپندارمزد» بوده، ارتباطی بین این دو مناسبت قرار گرفته است که روز دوستی نامیده‌اند به این علت که باغداران و کشاورزان در اسفند ماه به همیاری یکدیگر می‌روند اما متأسفانه غربی‌ها این روز را از ما اقتباس و در واقع دزدی کرده‌اند و ولنتاین نامگذاری شده است و متأسفانه نهادهای متولی میراث فرهنگی تا به امروز کار جدی در این زمینه انجام نداده، در حالی که اساس این دوستی‌ها در ایران‌زمین شکل گرفته است.
ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه اشاره داشته در روز نخست دی ماه که پایان برداشت محصولات کشاورزی است، پادشاه یا فرمانروایان با دهقانان و برزگران مجالست می‌کنند و هم غذا می‌شوند و به تعریف آنها می‌پردازند که کارهای بزرگ شما کشاورزان موجب قوام دنیا شده است. جشن شب یلدا در همه اقوام ایران وجود دارد و خوراکی‌های متنوع و بازی‌های خاصی برای آن تعریف شده است. در واقع اغلب این اقلام خوراکی محصولات باغداران و کشاورزان بوده است که بر سر سفره خود می‌گذاشتند مانند سیب، انار، گلابی، پرتقال، هندوانه و... غذای شب هم به روند تغذیه خانواده‌ها بستگی داشت، اگر دامدار بودند بیشتر از خوراک‌هایی استفاده می‌کردند که از شیر درست می‌شد و آش‌های مختلف با حبوباتی از محصولات خود و سبزی‌های خشک شده پخت می‌گردید. و در کنار آن «شب چَره» می‌گرفتند و باز هم از محصولات خود چون تخمه خربزه، طالبی یا هندوانه یا بادام، پسته، فندق، انجیر و توت خشک استفاده می‌کردند و در آن شب از نعمت‌هایی که خداوند به آنها اعطا کرده شکرگزاری می‌شد و مهم‌ترین مسأله ذکر نیایش و ستایش خداوند بود.
اما از جمله بازی‌ها یا سرگرمی‌های خاصی که به این شب اختصاص داشت گرفتن فال حافظ، فال کوزه، دوبیتی خوانی و منظومه‌خوانی و قصه تعریف کردن مادربزرگ و پدربزرگ‌ها برای فرزندان خود بود. و البته نکته مهمی که مربوط به پیش از اسلام بوده و بعدها وارد اسلام شده انفاق کردن است. در گذشته مردم در شب یلدا یک مقدار آجیل تهیه می‌کردند و در کنار آن شمع یا چراغی روش می‌شد و مبلغی پول یا یک وسیله یا یک لباس کنار می‌گذاشتند و بعد از دعا و شکرگزاری صبح روز بعد، آن آجیل با همان مبلغ پول یا لباس سهم اولین فقیری بود که به در منزل آنها می‌رفت.
البته دراین سال‌ها دگرگونی‌های بسیاری در شب یلدا ایجاد شده و آنچه از آیین این شب باقی مانده بیشتر رو به تجمل‌گرایی بوده است نه آن فضای همدلی و مأنوس بودن در کنار یکدیگر و مسأله مهمتر این است که واژه‌سازی‌های ترکیبی و بی‌معنا و نادرستی از نام یلدا انجام گرفته است بخصوص در این ۴۰ سال اخیر و مسئولان فرهنگی نسبت به این موضوع توجهی نشان نداده‌اند، در واقع ضمن برگزاری و پاسداشت این آیین باستانی باید حافظ این نام بزرگ هم باشیم.