ساحل، بیابان، کویر، جنگل، اقلیم متنوع و جاذبه‌های طبیعی، ایران را به منطقه استثنایی برای مقصد گردشگری تبدیل کرده است؛ گردشگران جهان سرزمین ایران را نه فقط به فرهنگ و تاریخ کهن، آیین‌های باستانی و مفاخر و مشاهیرش، نه فقط به هنرهای سنتی و صنایع دستی آن، بلکه این کشور را با گنجینه رنگارنگ میراث‌طبیعی آن می‌شناسند. جنگل‌های شگفت‌انگیز هیرکانی با گونه‌های کم‌نظیر گیاهی و جانوری در حاشیه خزر در دامنه البرز شمالی، بیابان‌ها و کلوت‌های اسرارآمیز در مرکز و سواحل تاریخی و جزایر تماشایی خلیج فارس، ایران زمین را از دیر باز به کشوری رویایی برای سفر و کسب تجربه‌ای متفاوت، تبدیل کرده است.
میزبانی از گردشگران، رسمی دیرینه در سرزمین پهناور ایران است، اما اینکه تا چه اندازه گردشگران، میهمانانی باشند که وقتی به حریم‌ها و محوطه‌ها و زیست‌بوم‌های طبیعی و انسانی واردمی‌شوند مسئولانه رفتار می‌کنند، چه آثار مثبت و یا منفی در مقصد به جای می گذارند، با میزان آگاهی و تعهد آنها به منشورهای فرهنگی و اخلاقی مرسوم، رابطه مستقیم دارد. تخریب محیط‌زیست، برهم زدن آرامش طبیعت یا روستا یا شهر مقصدِ سفر، بی توجهی به آیین‌ها و اعتقادات محلی از سوی حتی گروهی کوچک از گردشگران، گاهی آثار غیر قابل جبران در افکار عمومی یک منطقه خواهد گذاشت.
گردشگری مسئولانه نوع خاصی از انواع گردشگری نیست، مسئولیتی فرهنگی - اجتماعی است که یک گردشگر برای ایجاد یک تأثیر مثبت و ماندگار بر روی محیط‌زیست، اقتصاد و فرهنگ جامعه میزبان تلاش می‌کند؛ هرچه گردشگری آگاهانه‌تر و مسئولانه‌تر، گردشگری پایدارتر خواهد شد تا جایی که حتی معایب و مشکلات ناشی توسعه‌نیافتگی در جامعه محلی به حداقل می‌رسد و به بهتر شدن محیط میزبان کمک می‌کند.
گردشگری مسئولانه با گردشگری پایدار یکسان نیست، گردشگری مسئولانه پذیرش مسئولیت در خصوص ایجاد توسعه پایدار و نحوه روبه‌رو شدن افراد با چالش‌هاست؛ موضوع اصلی گردشگری مسئولانه، ایجاد مکانی بهتر برای زندگی افراد و مکانی بهتر برای سفر و بازدید مردم است که از یک طرف همکاری تمام عوامل اجرایی و فعالان صنعت گردشگری، سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کلان، مسئولان و مردم در جوامع محلی را می‌طلبد و از طرف دیگر بینش و تلاش گردشگران به عنوان حلقه اصلی این زنجیره ارزش‌آفرین را ضروری می‌کند که البته هرکدام باید مسئولیت خود را در راستای پایداری صنعت گردشگری بپذیرند و به آن تعهد داشته باشند.
لیلا اژدری در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره گردشگری موضوعی و ضرورت آموزش و ترویج گردشگری مسئولانه، گفت: گردشگری‌ساحلی، گردشگری‌فرهنگی، گردشگری‌سلامت، گردشگری‌روستایی، گردشگری‌عشایری، گردشگری‌دریایی، گردشگری موضوعی نامیده می‌شوند که به نوعی از گردشگری اتلاق می‌شود که گردشگر با انگیزه تخصصی و هدف خاص - غیر از سفر و گذران اوقات فراغت- انجام می‌شود، مقصد خود را انتخاب می‌کند که یا دفاتر و موسسات خدماتی و یا خود گردشگر حرفه‌ای آنرا برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند.
اژدری با بیان اینکه گردشگری مسئولانه فقط نریختن زباله، ایجاد آلوگی برای آب، خاک، هوا و محیط زیست انسانی نیست، تصریح کرد: یک گردشگر علاوه بر این موارد باید نسبت به حفظ احترام به سنت‌ها و آداب و سنت‌های جوامع محلی که بازدید می‌کند احساس مسئولیت کنند.
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور عدم رعایت گردشگری مسئولانه در ایران را ناشی از ناآگاهی دانست و بیان کرد: اخلاق در فرهنگ ایرانیان نهادینه است، اما جای تعجب است که گاهی بی‌توجهی و بی‌احترامی به فرهنگ جوامع محلی دیده می‌شود که بیشتر در گردشگران داخلی که به صورت انفرادی و یا با تورهای غیرمجاز سفر می‌کنند، گزارش شده است.
اژدری افزود: آژانس‌های مسافرتی حرفه‌ای بر ضرورت رفتارهای مسئولانه گردشگران در طبیعت و به ویژه در زیست بوم‌هایی که زندگی مردم در آن همچنان در جریان است، بیشتر واقف هستند در مواجهه با رفتارهای غیرمسئولانه، تذکرات لازم را به گردشکر می‌دهند و راهنمایان در این زمینه به گردشگر توضیح می‌دهند و اگر غیر از این باشد، تخلف محسوب شده و قابل پیگرد قانونی است.
وی با تاکید بر ضرورت آموزش گردشگری مسئولانه برای علاقه‌مندان پیش از سفر و تذکر در حین سفر، گفت: رفتار مسئولانه در میان گردشگران خارجی که به ایران می‌آیند بیشتر دیده می‌شود، گردشگر خارجی قبل از سفر به ایران یک منشور را مطالعه می‌کند و برای نحوه سفر به ایران و حضور در جوامع محلی و سنت‌های قومی، فرهنگی و مذهبی و منطقه‌ای مردم در مناطق مختلف ایران مطالعه می‌کنند و آموزش می‌بیند.
ایران از سالیان طولانی مقصد گردشگری طبیعی است
اژدری گفت: طبیعت‌گردی با رویکرد اکوتوریسم یا همان بوم‌گردشگری، نوعی از گردشگری است که در محوطه‌ها، چشم‌اندازها و اماکن طبیعی اتفاق می‌افتد و گردشگر زندگی بومی و جغرافیا و طبیعت یک منطقه خاص را تجربه می‌کند؛ ایران سالیان زیادی است که مقصد گردشگران طبیعت است و همواره دفاتر خدمات سفر و تورگردانان برنامه‌ریزی گسترده‌ای در این حوزه انجام داده‌اند و راهنمایان گردشگری فراوانی در این گروه، هم آموزش دیده‌اند و هم فعال هستند، البته شیوع کرونا در این یکسال اخیر به این حوزه آسیب وارد کرد و دولت هم تلاش کرده است که این خسارات را جبران کند.
وی با بیان اینکه ایران از ۱۰ نقطه برتر جهان از نظر تنوع اقلیمی و جاذبه‌های طبیعی است، افزود: بوم‌گردشگری تقسیمات خاص خود را دارد که اکوتوریسم به مفهوم گردشگری مسئولانه یکی از شاخه‌های آن محسوب می‌شود که در دامنه طبیعت و محوطه‌های طبیعی صورت می‌گیرد.
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور بر ضرورت آموزش عمومی گردشگری مسئولانه تاکید کرد و افزود: در دوران کرونا که سفر کردن محدود شده است و مردم بیشتر در خانه هستند، رسانه‌ها با آموزش گردشگری مسئولانه، می‌توانند به ارتقای سطح فرهنگ عمومی نسبت به این منشور (گردشگری مسئولانه) به ویژه گردشگری در طبیعت، کمک کنند.
دیدن کوه‌های زباله در کوهستان رنج‌آور است
اژدری اظهار داشت: گاهی متاسفانه در دامنه کوهستان‌های زیبا، کوهی از زباله از مواد و وسایل مسافران و گردشگران باقی می‌ماند که رنج‌آور است؛ در دامن طبیعت در جنگل‌ها، سواحل دریاها و رودخانه‌ها در حاشیه روستاها، انبوهی از پسماند زباله دیده می‌شود که هم برای طبیعت و گونه‌های گیاهی و جانوری و منابع طبیعی بسیار مضر است و هم محیط‌زیست انسانی را با مخاطره و آسیب مواجه می‌کند؛ این تصاویر به فرهنگ و تمدن ایرانی که سرشار از پاکیزگی و احترام به محیط‌زیست و طبیعت زمین و آب خاک است، آسیب می‌زند و شایسته نیست که این گونه با طبیعت رفتار شود.
موقعیت اقلیمی و جایگاه فرهنگی ایران در منطقه و جهان استثنایی است
اژدری با بیان اینکه ایران نقاط مختلف جذاب از همه انواع اقلیم‌ها و ساختارهای طبیعی برای بوم‌گردشگری برخوردار است، گفت: نقطه نقطه ایران آنچنان جذاب است که نمی‌توان گفت کدام نوع گردشگری نسبت به دیگری جذابیت بیشتری دارد؛ ممکن است یک فرد حرفه‌ای مثلا شناگر خوب و یا قایقران خوبی باشد و بیشتر به گردشگری دریایی جذب شود و یا یک مستندساز محقق و پژوهشگر به زندگی و کوچ عشایر در طبیعت و زندگی روستایی علاقه‌مند باشند که گردشگری روستایی و کشاورزی و عشایر را انتخاب می‌کند.
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور با بیان اینکه هر کدام از موضوع‌های گردشگری به جای خود و در زمان خود جذاب است، تصریح کرد: ایران جزو معدود کشورهایی است که همه جاذبه‌های گردشگری را در یک منطقه محدود و مرز جغرافیایی واحد با فواصل کم و در تمام طول سال و همزمان دارد.
وی موقعیت جغرافیایی اقلیمی و فرهنگی ایران را در منطقه و جهان استثنایی دانست و افزود: بر اساس تحقیقات اعلام شده کارشناسان، در تمام جهان فقط دو کشور ایران و آمریکا چهار فصل را در قالب یک مرز جغرافیایی واحد بنام کشور دارند، اما ایران ویژگی‌های هر چهار فصل را در مسافت و زمان کمتر برای دسترسی گردشگران داراست، اما آمریکا این مزیت‌ها را در فاصله زیادتر و صرف زمان و هزینه بیشتر در اختیار دارد.
اژدری با اشاره به بررسی‌های متخصصان حوزه جغرافیای گردشگری بیان کرد: در آمریکا چهار فصل را فقط در برخی از ایام سال می‌توان آن هم با هزینه فراوان و شاید در یک روز تجربه کرد، اما در ایران می‌توان ویژگی‌های چهار فصل را در تمام طول سال آن هم با کمترین هزینه و کمترین فاصله زمانی، در کمتر از یک روز تجربه کرد که استثنایی است. این یک مزیت فوق‌العاده برای بوم‌گردشگری ایران است.
هر نوع گردشگری راهنمای خاص خود را لازم دارد
اژدری گفت: گردشگری دریایی در ایران با سایر مناطق دریایی جهان آن‌گونه که تبلیغ می‌شود متفاوت است، در ایران کشتی تفریحی کروز نداریم و بیشتر برنامه‌ها مبتنی بر گردشگری ساحلی است، البته تفریحات ساحلی هم در ایران مانند کشورهای دیگر نیست، با همه اینها ساحل همیشه مورد توجه گردشگران داخلی است.
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور با تاکید بر اینکه همه نوع گردشگری نیازمند آگاهی و مطالعه قبل از آغاز سفر است، اظهار داشت: به دلیل آنکه گردشگری سواحل سال‌های طولانی تبلیغ و ترویج شده است و به راحتی هم در دسترس اقشار مختلف مردم قرار دارد، از طرفی باور عمومی این گونه است که سفر به ساحل تخصص خاص، دفاتر خدماتی خاص و یا راهنمای تور خاص لازم ندارد، مردم به ساحل بیشتر اقبال نشان می‌دهند، که البته هر گونه تور گردشگری و سفر، به راهنمای حرفه‌ای خاص خود نیازمند است.
وی بیان کرد: مردم چون احساس می‌کنند بدون راهنما و تور و با ساده‌ترین وسایل می‌توانند روزهای پایان هفته را در ساحل بگذرانند، حتی اگر ساعت‌های طولانی را در ترافیک جاده‌ای سپری کنند، اولین مقصد سفر خود را ساحل دریا انتخاب می‌کنند، به همین دلیل تعداد گردشگر عمومی و انبوه در سواحل شمالی و جنوبی کشور بیشتر دیده می‌شود.
کویرهای ایران غریب و مظلوم هستند
اژدری، ناآشنایی مردم با جذابیت‌های بیابان را مهمترین عامل توسعه نیافتن گردشگری کویر دانست و افزود: ایران با بیابان‌های زیبا و شگفت‌انگیز و بی‌نظیر، دارای ظرفیت فوق‌العاده و جاذبه‌های گردشگری کویر است، اما بیشتر مردم از سفر به بیابان واهمه دارند، آنرا تخصصی می‌دانند، وقتی هم می‌شنوند گردشگری در کویر گم شده است کمی از آن حس تنهایی و وسعت کویر می‌ترسند.
وی افزود: البته خطر غرق‌شدن در دریا هم وجود دارد، اما ناشناختگی نسب به کویر و بیابان علیرغم جذابیتی که دارد، باعث می‌شود گردشگران انبوه و غیرحرفه‌ای کمتر به بیابان توجه کنند که نشان می‌دهد کویرهای ایران غریب و مظلوم هستند.
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور، گفت: ناشناختگی بیابان، تخصصی بودن و محدود بودن تعداد دفاتر خدماتی حرفه‌ای و البته احساس خطر در سفرهای انفرادی از سوی مردم، مهمترین عامل اقبال اندک به گردشگری کویر است، اما باز هم دلیل نمی‌شود که گردشگری کویر جذابیت کمتری داشته باشد و یا دلیل نمی‌شود که مردم بدون توجه به ضرورت آگاهی از مقصد، بدون حضور راهنمای تور در گردش در طبیعت به ساحل، کوه و جنگل بروند.
در دوران کرونا بیش از ۸هزار گردشگر سلامت به ایران آمد
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری با بیان اینکه در دو دهه اخیر گردشگری سلامت در ایران رونق گرفته است، افزود: حتی در دوران کرونا بیش از ۸هزار نفر با هدف گردشگری سلامت مانند: جراحی‌های زیبایی، کاشت مو و یا درمان‌های تخصصی باروری از کشورهای همسایه به ایران سفر کرده‌اند که تهران، شیراز، مشهد و اردبیل بر اساس نزدیکی جغرافیایی و مرزی و کاهش هزینه سفر، مهمترین مقاصد سفر این گروه گردشگران انتخاب شده است.