حفظ هویت روستا ضامن منافع اقتصادی جوامع محلی است

سفر به روستا و دهکده، تجربه‌ای متفاوت از زندگی محلی است؛ گردشگری که روستا را به عنوان مقصد سفر انتخاب می‌کند، در جست‌وجوی هویت بکر، ثبت خاطره‌ای از دنیای جدا از هیاهوی شهرنشینی است؛ او می‌داند زندگی با مردم روستا و اقامت در خانه‌های خشتی و گلی اگر چه فقط چند ساعت و چند روز، قدم‌زدن در میان کوچه‌باغ‌های تودرتو حتی برای چند دقیقه، آشنایی و همراه شدن با مردمانی از جنس اصالت و طبیعت را در هیچ کدام از انواع گردشگری جز  گردشگری روستایی نمی‌تواند لمس کند.

ایجاد درآمد برای اهالی روستا از کشاورز، دامدار و تولیدکننده صنایع‌دستی، تا خرده‌فروشی‌های محصولات باغی و دامی و گیاهان دارویی، می‌تواند چرخه اقتصاد و زندگی روستایی را متحول کند، روستاییان با فروش مستقیم محصولات خود به گردشگران می‌توانند علاوه بر کسب درآمد بیشتر، با احساسی که از ارزش‌آفرینی و رونق در زنجیره صنعت گردشگری، به حفظ میراث فرهنگی و هویت روستایی خود ترغیب می‌شوند.

گردشگری روستایی اگر چه اکنون سهم کوچکی در بازار و صنعت گردشگری جهان دارد، تا سال ۲۰۳۰ با جهش تقاضای فزاینده مواجه خواهد شد و سفر به روستا در صدر گردشگری پرمخاطب جهان قرار خواهد گرفت؛ این نوع گردشگری به‌رغم اینکه در اقتصاد روستا و رونق کسب‌وکار و زندگی روستاییان می‌تواند نقش و سهم بسزایی داشته باشد، اگر به ضرورت‌ها و تهدیدهای آن توجه شود، نه تنها هویت و زیست ‌فرهنگی و اجتماعی جامعه محلی را با چالش روبه‌رو می‌کند، بلکه آثار منفی اقتصادی جبران‌ناپذیری خواهد داشت.

لیلا اژدری در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار داشت: با بیان اینکه بشر امروز از زندگی مدرن در هم تنیده و تسلط فناوری در تمام شئونات زندگی او به ستوه آمده است. مردم امروز احساس می‌کنند از اصل و ریشه خود دور شده اند و تمایل دارند اگر قرار است برای تعطیلات به سفر برود به سمت طبیعت و جاهای بکرتر و عاری از فناوری و مکان‌هایی که از آسمان‌خراش‌، سیمان و فولاد و ماشین خبری نیست، بروند. 

مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور با اشاره به تعامل سازنده میان انسان و طبیعت در محیط روستایی گفت: بر اساس یافته‌های مختلف جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و اقتصادی، تمایل به گردشگری روستایی نه‌تنها در ایران بلکه در همه جهان رو به افزایش است؛ جاده‌های شلوغ شمال نیز در تمام فصول سال بیان می‌کند مردم شهرنشین دوست دارند تعطیلات خود را در دامن طبیعت و در دل روستاها بگذارنند. از سال۱۳۹۳ که اولین مجوزهای اقامتگاه‌های بومگردی یا اکولاژها در میراث فرهنگی‌وگردشگری (سازمان وقت) صادر شد، توجه به گردشگری روستایی افزایش پیدا کرده است.

گردشگری روستایی زیرگروه بوم‌گردشگری است. در بوم‌گردشگری‌ها روستاییان با توجه به شرایط اقلیمی و اجتماعی سبک زندگی خود را با محیط طبیعی تطبیق می‌دهند، در روستاهایی مانند کندوان آذربایجان شرقی و منطقه اورامان در کردستان و کرمانشاه و ماسوله گیلان، به خوبی دیده می‌شود.

گردشگری شمشیر دولبه است

اژدری با اشاره چالش‌های فرهنگی و محیط‌زیستی توسعه روستایی، افزود: در سال‌های اخیر پدیده خرید خانه دوم و ساختن خانه‌های ویلایی ناهمگون با بافت فرهنگی و طبیعی، در روستاها و بخش‌های ییلاقی شتاب گرفته است که باید برای مدیریت این پدیده، برنامه‌ریزی زیرساختی و فرهنگی منطبق با بوم منطقه انجام شود و پیوست‌های فرهنگی و محیطزیستی و معماری در اولویت برنامه‌های توسعه در روستا قرار گیرد.

مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور بیان کرد: اصولا گردشگری یک شمشیر دولبه است، همان‌طور که می‌تواند اثرهای مثبت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی داشته باشد، به همان نسبت هم می‌تواند اثرهای منفی داشته باشد که به رویکرد سیاستگذاران و برنامه‌ریزان این صنعت بستگی دارد؛ اگر مدیران اثرهای را قبل از وقوع پیش‌بینی و برای جلوگیری از آسیب‌های آن برنامه‌ریزی کنند،‌ آثار منفی توسعه کاهش می‌یابد، اما مهمتر آگاه‌سازی جامعه محلی است که بداند آنچه اهمیت دارد حفظ هویت روستا است.

اژدری گفت: اگر روستا و روستایی ساکن ابیانه، شبیه شهر و شهروند تهرانی و اصفهانی شد دیگر جذابیت برای علاقه‌مندان و گردشگران نخواهد داشت، جاذبه فرهنگی،تاریخی و طبیعی آن به زودی نابود خواهد شد؛ همان حفظ هویت است که برای مردم یک روستا می‌تواند جذابیت و آورده اقتصادی داشته باشد، اما اگر از فرهنگ و سبک زندگی شهری و یا گردشگر خارجی تاثیر بگیرند، آن جذابیت را از دست خواهند داد.

منافع اقتصادی توسعه باید در جیب جامعه محلی برود

اژدری اظهار داشت: باید فعالیت اصنافی که از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مجوز می‌گیرند توسط کارگزاران استانی و بخش‌های زیرمجموعه وزارتخانه مرتب رصد شود، تا در روند توسعه پایدار گردشگری مشکلی ایجاد نشود، البته آثار مثبت یا منفی اقتصادی توسعه منطقه‌ای باید در سیاست‌های کلان بررسی شود و به گونه‌ای تدوین شود که منافع اقتصادی توسعه روستایی و گردشگری روستایی در جیب جامعه محلی برود.

اگر آثار و منافع اقتصادی در جیب جوامع محلی نرود،‌ توسعه گردشگری با مقاومت روبه‌رو می‌شود؛ گردشگرپذیری از بین می‌رود و اهالی روستا گردشگران را حتی با برخورد فیزیکی از منطقه خود ترد می‌کنند.

مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری بیان کرد: جوامع محلی وقتی از سوی گردشگر سود اقتصادی دریافت نکند و از آن طرف احساس کند بافت هویتی و فرهنگی منطقه زندگی‌اش در خطر است، و جامعه او با مشکلات محیط‌زیستی و اجتماعی مواجه است، مانع اصلی توسعه اقتصادی و حتی گردشگری می‌شود.

وقتی موج شهرشدن و شهری‌شدن راه می‌افتد و به آینده و بافت جذاب روستا برای توسعه گردشگری توجه نمی‌شود، آن منطقه کمتر از یک دهه هویت و بافت فرهنگی، تاریخی و اجتماعی و عنوان مقصد گردشگری روستایی خود را را از دست می‌دهد.وی افزود: جامعه محلی اگر احساس کند در حال صنعتی شدن و شهری شدن است و نرخ تورم کالاهای اساسی و اقتصادی منطقه سکونت او، مانند شهر تصاعدی شده، از توسعه رویگردان می‌شود، البته برای مدیریت و جلوگیری از این فرایند خطا، فقط وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری  متولی و مسئول نیست.

اژدری بر تدوین و ابلاغ مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها، شیوه‌نامه‌ها و ضوابط برای گردشگری روستایی تاکید کرد و افزود: باید حواسمان باشد سایر فعالیت‌ها چه در حوزه گردشگری و چه در امور توسعه، طبق این ضوابط باشد و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از ستاد تا صف از مرکز تا دورترین نقطه کشور باید بر اجرای این مقررات و ضوابط، نظارت کند.

وی به آثار و تبعات تقسیمات کشوری بر روستاهای مقصد گردشگری اشاره کرد و گفت: قرار بر این است زیرساخت به روستاها برود، امکانات رفاهی در روستاها ایجاد شود، اما وقتی موج شهرشدن و شهری‌شدن راه می‌افتد و به آینده و بافت جذاب روستا برای توسعه گردشگری توجه نمی‌شود، آن منطقه کمتر از یک دهه هویت و بافت فرهنگی، تاریخی و اجتماعی و عنوان مقصد گردشگری روستایی خود را از دست می‌دهد.

اجرای نادرست طرح هادی ( تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی) بسیاری بافت‌های روستایی را از میان می‌برد و آنها را به شهر تبدیل می‌کند. از همین جا تغییر هویت روستا آغاز می‌شود که از چالش‌های مهم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با دستگاه‌های مرتبط با توسعه روستایی است.

وی بیان کرد: در کشور۵۰۰ روستای هدف گردشگری داریم که از دهه ۸۰ قرار شد برنامه توسعه گردشگری روستایی در آنها اجرا و زیرساخت‌های آنها مهیا شود، اما اکنون وقتی بررسی می‌کنیم بسیاری از این نقاط دیگر شهر شده‌اند و از این فهرست خارج شده‌اند.

اژدری با اشاره به ناآگاهی عمومی نسبت به داشته‌های روستا و میزان می‌تواند منافع و آورده اقتصادی آن برای روستا، گفت: برخی کشورها با کپی‌برداری از نام و عنوان آثار، هنرها، مفاخر و محصولات کشورهای دیگر و تبلیغ روی آثاری که قدمت زیادی هم ندارد، درآمدهای میلیارد دلاری کسب می‌کنند، اما در برخی مناطق ایران متاسفانه بدون دوراندیشی و آینده‌نگری، اصالت‌های فرهنگی، قدمت تاریخی و باستانی، آثار فاخر و چشم اندازهای زیبا، تنوع فرهنگی و سبک‌های زندگی خارق‌العاده در روستاها و مناطق بکر، قربانی سودهای گذرا و مقطعی می‌شود.

اژدری درباره چالش‌های فرهنگی و اقتصادی توسعه گردشگری روستایی گفت: برخی روستاییان که زمین‌ها و باغ‌های خود را به ویلاسازها می‌فروشند، آگاهی ندارند گنجینه‌های خود منابع ثروت‌ساز خود را می‌فروشند، این افراد باید آموزش ببینند و آگاه شوند که هیچکس منبع تولید ثروت و چاه نفت خود را نمی‌فروشد.

استقبال از همکاری سایر قوا در سند راهبردی گردشگری

اژدری تنوع و تعدد دستگاه‌های اجرایی متولی روستا را از چالش‌های دیگر توسعه گردشگری روستایی عنوان کرد و گفت: یکی از آسیب‌های این حوزه فقدان مدیریت متمرکز و یکپارچه است و برخی ناهماهنگی‌ها، موازی‌کاری‌ها و گاهی تعارض‌های منافع سازمانی، منجر به هدررفت بودجه‌ و سرمایه‌های فرهنگی می‌شود که امیدواریم با تشکیل شورای‌عالی عشایر و توسعه روستایی این ناهماهنگی‌ها رفع شود.

برخی روستاییان از ناآگاهی زمین‌های خود گنجینه‌های ثروت‌ساز خود را می‌فروشند، این افراد باید آموزش ببینند و آگاه شوند که هیچکس منبع تولید ثروت و چاه نفت خود را نمی‌فروشد.مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور ادامه داد: در وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری تلاش کردیم با ایجاد کمیته‌های ملی و کارگروه‌های تخصصی مشترک با سایر دستگاه‌ها این مشکلات را به حداقل برسانیم که در برخی موارد موفق بودیم، البته برخی مواقع خود قوانین و مقررات هم مانع تعامل می‌شوند و دستگاه مربوطه علیرغم میل درونی با اینکه می‌خواهند کمک کنند، ملزم هستند قانون را رعایت کنند و دست ما خالی می‌ماند.

مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور با اشاره به تصویب سند راهبردی گردشگری در دولت دوازدهم افزود: با ابلاغ و اجرای این سند به عنوان یک سند بالادستی ارزشمند، امیدواریم چالش‌های میان‌بخشی را حل کنیم که البته اکنون این سند در دستگاه‌های دولتی جاری است، بهره‌مندی از مشارکت و کمک سایر قوا و نهادها را پیگیری می‌کنیم.

کرمانشاه و کردستان میزبان اجلاس جهانی گردشگری

اژدری با اشاره به اینکه سازمان ملل متحد سال ۲۰۲۰ را سال توسعه روستا نام‌گذاری کرد، گفت: سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO) هم امسال را سال توسعه گردشگری روستایی  نام نهاده است. این شعار از روزجهانی گردشگری (۲۷ سپتامبر۲۰۲۰- ۵ مهر ۱۳۹۹) آغاز شده و تا مهرماه سال آینده(۱۴۰۰-۲۰۲۱) فرصت داریم تا بتوانیم در این زمینه برنامه‌های ویژه انجام دهیم.
مدیرکل همکاری و توافق‌های ملی گردشگری کشور با تشکر از تلاش‌های استانداران کرمانشاه و کردستان، گفت: قرار بود با موضوع توسعه گردشگری روستایی، میزبان اجلاس جهانی سازمان جهانی گردشگری در کرمانشاه و کردستان باشیم که به دلیل شیوع بیماری کرونا در کشور این برنامه متوقف شد. اگر شرایط مهیا شود این اجلاس را در ایران برگزار خواهیم کرد.