این نشست شورای همکاری خلیج فارس درحالی در عربستان برگزار شد که عدم حضور سران سه کشور امارات، عمان و بحرین در آن نشان از اختلافات عمیق در این شورا دارد، هرچند این سه کشور نمایندگان ارشد خود را راهی ریاض کردند، اما حاضر نبودن سران آنها و امضا کردن توافق‌نامه رفع تحریم‌های قطر از سوی مقامات پایین‌تر آنها، حکایت از تداوم مشکلات و اختلاف‌ها در شورای همکاری خلیج فارس دارد.
در چهل و یکمین نشست شورای همکاری خلیج فارس "محمد بن سلمان بن عبدالعزیز" ولیعهد سعودی، "سلمان بن حمد آل خلیفة" ولیعهد و نخست‌وزیر بحرین، "فهد بن محمود آل سعید" معاون نخست‌وزیر عُمان، "محمد بن راشد آل مکتوم" معاون رئیس دولت امارات و حاکم دبی، "نواف الأحمد الجابر الصباح" امیر کویت و "تمیم بن حمد آل ثانی" امیر قطر حضور داشتند، یعنی از سران شش کشور عربی حاشیه خلیج فارس فقط دو نفر حضور داشتند که خود گویای ماجرا است.
هرچند توافق‌نامه رفع تحریم‌های قطر میان سه کشور تحریم کننده این کشور یعنی عربستان، امارات و بحرین امضا شد، اما سایه درگیری‌ها و اختلافات میان طرف‌ها همچنان پابرجا است.
بحران روابط میان چهار کشور عربی عربستان، امارات، مصر و بحرین با قطر از ۱۵ خرداد ماه سال ۱۳۹۶ و به دلیل متن سخنرانی امیر قطر در یک رژه نظامی که وی پنجم خرداد ماه همان سال، جمهوری اسلامی ایران را «هژمونی» (قدرت برتر) منطقه و دو جنبش «حزب الله» و «حماس» را نیروهای مقاومت اسلامی و ضدصهیونیستی خوانده بود، آغاز شد.
این چهار کشور عربی از همان زمان با وارد کردن اتهامات فراوان به دوحه روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع و این کشور را به صورت زمینی، دریایی و هوایی تحت محاصره قرار دادند. دوحه نیز با رد اتهامات وارده از سوی همسایگان عرب خود و مصر، آنها را به تلاش برای دست‌اندازی به حاکمیت قطر و تسلط بر منابع آن متهم کرد.
کشورهای عربستان، مصر، بحرین و امارات پیش از آن ۱۳ شرط برای پایان دادن به تحریم قطر تعیین کرده بودند که از جمله آنها تعطیلی شبکه قطری «الجزیره»، بستن پایگاه نظامی ترکیه، قطع روابط با گروه «اخوان المسلمین» و کاهش سطح روابط با ایران بود، که هیچ یک از این شروط از سوی دوحه انجام نشد، ولی در عین حال توافق میان کشورهای یاد شده، امضا شد.
خبرگزاری «رویترز» به نقل از منابعی اعلام کرده که «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا (که دو هفته بیشتر از ریاست جمهوری اش باقی نمانده) کشورهای محاصره کننده قطر را برای امضای توافق آشتی تحت فشار گذاشته، هر چند برخی از این کشورها راضی به توافق با دوحه نبوده‌اند.
پس از امضای این توافق، "محمد بن عبدالرحمان آل ثانی" وزیر امور خارجه قطر در گفت وگو با روزنامه «فایننشنال تایمز» گفت که دوحه با عربستان سعودی و سه کشور دیگر توافق کرده تا به اختلاف میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پایان دهد و این تاثیری بر روابطش با سایر کشورها نخواهد گذاشت.
وی اعلام کرد که قطر با عربستان و سه کشور دیگر درخصوص مبارزه با تروریسم و همکاری‌های امنیتی چند ملیتی به توافق رسیده است، اما روابط دوجانبه ما بر اساس تصمیمات مستقل و منافع ملی کشور اتخاذ می‌شود.
وزیر امورخارجه قطر تاکید کرد که این توافقات بر روابط دوحه با هیچ کشوری، از جمله ایران و ترکیه تأثیر نخواهد داشت.
«محمد انور قرقاش» وزیر مشاور امارات در امور خارجه هم روز پنجشنبه در یک نشست خبری مجازی گفت که از سرگیری روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی با قطر به دلیل نیاز به بازسازی اعتماد میان کشورهای رقیب در حاشیه خلیج فارس، به زمان بیشتری نیاز دارد.
قرقاش با بیان اینکه شروع (آشتی) بسیار خوب بود، اما در زمینه اعتمادسازی مجدد با مشکلاتی روبرو هستیم. وی گفت که اصلاح برخی مسائل آسان‌تر است و برخی دیگر مدت بیشتری طول می‌کشد و کارگروه‌های دوجانبه برای پیشبرد امور تلاش خواهند کرد.
سخنان وزیر مشاور در امور خارجه امارات با واکنش دولت قطر مواجه شده و آن را غیرمسوولانه خوانده که این کنش و واکنشهای دو طرف نشان از پایداری اختلاف در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس دارد.
با رفع ظاهری تنش‌ها بلافاصله خطوط هوایی قطر تعدادی از پروازهای خود را از طریق حریم هوایی عربستان آغاز کرد و اولین پرواز با شماره QR۱۳۶۵ در ساعت ۲۰:۴۵ روز ۱۸ دی ماه از دوحه به ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی با عبور از آسمان عربستان انجام شد، اقدامی که در بیش از سه سال گذشته از مسیر هوایی ایران انجام می‌شد.
تلویزیون رسمی عربستان سعودی نیز روز پنجشنبه از بازگشایی رسمی و آغاز به کار گذرگاه زمینی «سلوی» این کشور با قطر خبر داد.
"خالد عبدالله بالهول" معاون وزیر خارجه امارات نیز اعلام کرد که کشورش از امروز (شنبه) گذرگاه‌های زمینی، هوایی و دریایی خود را بر روی قطر خواهد گشود.
این مقام اماراتی همچنین گفت که کشورش به همراه قطر در جهت "پایان دادن به تمامی مسائل لاینحل باقی مانده از راه انجام مذاکرات دوجانبه" گام برخواهد داشت.
هنوز مهر امضای اعضای شورای همکاری خلیج فارس خشک نشده که اختلافات پشت پرده میان آنها در حال نمایان شدن است.
روزنامه اماراتی «العرب» که وابسته به ابوظبی است و از جانب دولت این کشور تأمین مالی می‌شود، دو روز پیش در یادداشتی چندین بار به امیر کویت که تلاش‌های زیادی برای حل پرونده اختلاف با قطر انجام داد، اهانت کرد و در بخش‌هایی از آن تصریح کرد که این کشور (کویت) باید به جای حل بحران با قطر به بحران داخلی خود بپردازد.
این موضوع باعث ناراحتی مقامات کویت شد و وزارت خارجه این کشور اعلام کرد که به دنبال بی‌احترامی روزنامه یادشده به سمبل‌های کویت، این کشور ضمن رد عبارت‌های وارد شده در گزارش روزنامه العرب، نارضایتی خود را به وزارت خارجه امارات ابلاغ می‌کند.
اختلافات قطر با عربستان، امارات و بحرین موضوع یک مورد و یا دو مورد نیست و اختلافات این کشورها بسیار عمیق‌تر از موارد اعلامی در رسانه‌ها است.
در حالی که عربستان با امارات در تجاوز به یمن با هم همپیمان هستند، اما این دو کشور نیز در مسایل ارضی اختلافات شدید با هم دارند و این مساله میان امارات با عمان، قطر با امارات و قطر با عربستان نیز صادق است.
مهم‌ترین موضع اختلافی میان قطر با عربستان، امارات و بحرین دیدگاه و نگرش سیاست بین‌المللی می‌باشد؛ دوحه حامی تفکر اخوانی در منطقه است، اما ریاض، ابوظبی و منامه به شدت با گروه اخوان المسلمین و طرفداران آن همچون حماس مشکل اساسی دارند، به حدی که عربستان یکسال است که رییس دفتر جنبش حماس، فرزند وی و ۶۰ فلسطینی دیگر عضو این جنبش را بدون دلیل زندانی کرده است.
یکی دیگر از مشکلات اساسی میان سه کشور قطر، عربستان و امارات بحث هژمونی (قدرت برتر) در میان کشورهای عربی است؛ این سه کشور هر یک تلاش می‌کنند تا خود را به دلیل برخورداری از دلارهای کلان نفتی به عنوان قدرت برتر در بین کشورهای عربی مطرح کنند و برای رسیدن به این جایگاه از هیچ اقدامی فروگذار نیستند که یکی از دلایل تحریم بیش از سه سال قطر نیز بدین منظور بوده است.
نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که هرچند کشورهای عربی یاد شده در نشست العلا در عربستان توافق‌نامه رفع تنش را با هم امضا کردند، ولی اختلافات آنها زیر خاکستر باقی مانده و دوباره آماده اشتعال آن هم با کوچکترین جرقه است و با روی کار آمدن «جو بایدن» به عنوان رییس جمهوری جدید آمریکا باید منتظر تحولات اساسی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس باشیم.