همزمان با تشدید آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور و طرح مسائلی چون مازوت‌سوزی به عنوان یکی از دلایل آلودگی، اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در میزگردی تخصصی به بررسی دلایل این پدیده پرداخت. در این میزگرد مجازی که با حضور «آرش حسینی میلانی» رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران و «داریوش گلعلی زاده» معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، ابعاد مختلف موضوع آلودگی هوا در سال های اخیر در کنار راهکارهای متخصصان در این زمینه بررسی شد.
گفتنی است از مدیران شرکت پخش و پالایش فرآورده های نفتی و شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی هم برای حضور در این وبینار دعوت شده بود که متاسفانه از شرکت در این بحث خودداری کردند.
در ادامه، بخش نخست این میزگرد تخصصی در باره آلودگی هوا ارائه شده است:
ایرنا: امسال برخلاف سال گذشته در بحث آلودگی هوا، دو مشکل کرونا و احتمال مازوت‌سوزی به متهمان آلودگی اضافه شد. علاوه بر عوامل همیشگی آلودگی هوا، در خصوص تفاوت آلودگی امسال با سال‌های گذشته توضیح دهید و سپس درباره نقش این دو عامل در آلودگی هوا نظرتان را بفرمایید.
میلانی: در ابتدا باید به یکی از مباحث مغفول در میان موضوعات زیست محیطی یعنی «ظرفیت تهویه طبیعی شهر تهران» اشاره کنم؛ موضوعی که از نظرها دور مانده و توجه کمی به آن می‌شود. برای نمونه بحث «توان طبیعی سفره های آب زیرزمینی شهر تهران» نیز همواره از موضوعات مهم شهری در کلانشهر تهران به شمار می آید، اما به جهت ملموس بودن توجه و اهتمام بیشتری نسبت به موضوع آلودگی هوا و ظرفیت تهویه طبیعی شهر شهر تهران به آن می شود. بنابر آمارهای شرکت کنترل کیفیت، در آذر ماه امسال ۷ روز پایدار جوی داشتیم که در مقایسه با سال گذشته که فقط یک روز پایدار اعلام شده بود، رشد ۷ برابری را تجربه کردیم. پایداری جو و افت دما باعث به وجود آمدن شرایط وارونگی هوا می شود و این اتفاق ظرفیت تهویه هوا را دو سوم تا ۵۰ درصد کاهش می دهد در این شرایط که به «شرایط اضطراری» نیز مرسوم است، می بایست فعالیت‌ها و ترددهای شهری به طور محسوسی کاهش یابد تا بتوان بر شرایط جوی حاکم در شهر تهران غلبه کرد.
ظرفیت اکولوژیک تهران تنها ظرفیت تنفس ۴ میلیون نفر را دارد
کاهش ظرفیت اقلیمی اشاره شده بیش از هرچیز ناشی از دو عامل جغرافیایی و ساختاری است؛ عامل جغرافیایی به احاطه شهر تهران با کوه‌های پیرامون مربوط است که مانع از تهویه همه‌جانبه هوا می‌شود. عامل ساختاری نیز به ظرفیت اکولوژیک شهر تهران اشاره دارد که برای تنفس تنها ظرفیت ۴ میلیون جمعیت را دارد. وقتی یک شهر ۱۰ میلیونی را در اینجا جای می‌دهیم، طبیعی است که دچار مشکل می‌شویم و قویترین برنامه های کنترل آلودگی هوا و مجهزترین سیستم های حمل و نقل شهری و اتمام مترو نیز در صورت تهویه‌نشدن درست هوا، نمی‌توانند با این میزان جمعیت مانع پدیده آلودگی هوا شوند.
نکته دیگر تاثیر تغییرات اقلیمی بر ظرفیت تهویه طبیعی شهر تهران است. این تغییرات اقلیمی در منطقه نیمه خشک، خشکسالی و کاهش بارندگی و جریان هوا را به دنبال خواهد داشت که طبق برآورد سازمان هواشناسی تا ۵۰ سال آینده، ۷، ۸ درصد در فلات مرکزی ما با «پدیده خشکسالی» مواجهیم که بر تهران تاثیرگذار است؛ از این رو هوشیاری و آمادگی کلیه دستگاه ها و مردم برای جلوگیری از پیامدها و مشکلات زیست محیطی ناشی از این اتفاق از از اولویت بسیار زیادی برخوردار است.
محیط زیست کتبا اعلام کرد تا آخر آذر اثری از مازوت‌سوزی در جنوب تهران نبوده است
تفاوت دوم و حایز اهمیت در خصوص موضوع آلودگی هوا در سال جاری نسبت به سال گذشته، طرح مساله احتمال مازوت سوزی در صنایع و نیروگاه‌های شهر تهران بود.چون سال ۹۸، در یک بازه زمانی ۱۵ تا ۲۰ روزه، در برخی صنایع جنوب تهران مازوت سوزی رخ داده بود، شورای شهر تهران به منظور مراقبت از تکرار این موضوع، رصد میزان آلودگی هوا در مناطق مختلف تهران را انجام داد. طبق این واکاوی که با همکاری شرکت کنترل کیفیت هوا انجام شد،درصد گاز دی اکسید گوگرد نسبت به مقطع مشابه سال گذشته در آذر ماه، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش را در مناطق جنوبی ۱۶، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ نشان می‌داد و تراکم آلودگی ناشی از گوگرد در این مناطق، ۳ تا ۵ روز ادامه داشت، اما در سایر مناطق شهر تهران آلودگی دی اکسید گوگرد مشاهده نشد. شورای شهر با هشدار و اطلاع‌رسانی در این مورد، از سازمان حفاظت از محیط زیست خواست دیده‌بانی دقیق‌تری نسبت به آن داشته باشد.در نهایت اداره‌کل محیط زیست تهران، به طور رسمی و کتبی به ما اعلام کرد در نیروگاه‌ها و صنایع جنوب تهران تا آخر آذر ماه امسال، هیچ اثری از مازوت‌سوزی مشاهده نشده و همه آنها از گاز استفاده کرده‌اند.
پس از آن، مکاتبه‌ای میان شورای شهر تهران و سازمان محیط زیست صورت نگرفت، اما همچنان شورا نگران افزایش میزان دی اکسید گوگرد در فضای شهر تهران است. البته تاکید می‌کنم دلیل اصلی آلودگی هوای تهران در روزها و هفته‌های اخیر نه دی اکسید گوگرد، بلکه ذرات زیر ۲.۵ میکرون معلق در هوا است. این موضوع بیش از هر چیز نشانگر آن است که باید میزان آلایندگی صنایع و منابع ثابت آلاینده در حریم یا مجاور شهر تهران مورد رصد و وارسی دقیق قرار گیرد.در سال‌های قبل تنها بر کنترل آلودگی در داخل شهر تمرکز می‌شد اما به نظر می‌رسد در شرایط کنونی رصد دقیق میزان آلایندگی در منطقه شهری تهران و حریم آن نیز باید در دستور کار قرار گیرد.
جنس ۷۰ درصد آلودگی هوا، دوده است
ایرنا: جناب گلعلی زاده شما هم نظر خود را درباره عوامل آلودگی هوا و همین طور تفاوت آلودگی امسال با سال‌های گذشته بفرمایید.
گلعلی زاده: نکته ای اساسی در سخنان مهندس میلانی بود و آن این که تهران بیش از ظرفیت تهویه طبیعی، بارگذاری شده و اگر خودرو و سوخت استاندارد نداشته باشیم، در زمان پدیده وارونگی، هیچ تضمینی نیست که انباشت آلاینده ها را نداشته باشیم. اما در همین وضعیت برای کاهش آلاینده ها چه باید کرد؟ بررسی های دقیق و کارشناسی و فهرست انتشار تهیه شده برای تهران و ۸ کلانشهر دیگر، سهم هر یک از آلاینده ها را نشان داده است. مهمترین عامل آلودگی هوا «ذرات» هستند که به طور مثال در شهر تهران ۶۱% از ذرات منتشره به منابع متحرک و خودروهای دیزلی اختصاص دارد. این خودروها به دلیل فرسودگی و نداشتن فیلترهای جاذب دوده از اصلی ترین عوامل آلودگی شهر تهران به شمار می آیند. از سوی دیگر جنس ۷۰ درصد آلودگی هوا، دوده است که منابع آن مشخص است.
در سال گذشته تعداد روزهای ناسالم تهران ۶۶ روز بود که ۶۱ روز آن مربوط به گروه های حساس و ۵ روز مربوط به تمام گروه ها اعلام شد. امسال ۸۶ روز ناسالم داشتیم که از این میان ۸ روز به عنوان روزهای ناسالم برای تمام گروه ها اعلام شد. از سوی دیگر در تابستان سال گذشته ۱۶ روز شاخص آلودگی هوا متاثر از «ازون» بوده در حالی که امسال ۳۸ روز در تابستان شاخص آلودگی هوا تحت تاثیر ازون قرار گرفته است. با این حال تعداد روزهای ناسالم و همچنین مقایسه شاخص های ازون در سال گذشته و امسال را نمی‌توان معیار خوبی برای تعیین آلودگی هوا به حساب آورد. شرایط جوی و وزش باد بیش از هر عامل دیگری در تعیین میزان آلودگی هوا و انباشت آلاینده ها حائز اهمیت است. به طور کلی بارگذاری هر صنعت و فعالیتی که در شرف شکل گیری است،با اثر آن بر تهویه هوا سنجیده می شود. امسال در مقایسه با سال گذشته تعداد روز های پایدار افزایش یافت و اگر این شرایط تداوم یابد در سال آینده با شرایط بحرانی مواجه خواهیم بود.
از سوی دیگر برخی عامل طبیعی باد را از که از عوامل بسیار مهم در تهویه و تخلیه انباشت های آلاینده به شمار می‌آیند نادیده گرفته و از آن به عنوان «مدیریت باد» نام می‌برند در حالی که بررسی های زیست محیطی از اهمیت عوامل طبیعی همچون باد در تعیین آلودگی و میزان انباشت آلاینده ها حکایت دارد.
ناکس، دومین عامل موثر در آلودگی هوای تهران
برخی آلودگی امسال را به مازوت مرتبط دانستند. اما من قاطعانه می گویم به هیچ وجه مازوت در نیروگاه‌های تهران سوزانده نمی‌شود، یک «نیروگاه بعثت» در منطقه ۱۶ تهران است که به جز مصرف گاز اجازه استفاده از هیچ سوختی را ندارد؛ چنانچه قاضی محترم شعبه ۲ دادسرای ناحیه ۱۹ جناب آقای حسینی استفاده از هر سوختی به جز گاز را در این نیروگاه ممنوع کرد.در نیروگاه «طرشت» و «ری» نیز سوخت مصرفی گاز و در صورت نیاز گازوئیل است و به طور کلی مازوت بجز نیروگاه های حرارتی بخاری درهیچ نیروگاه دیگری قابل استفاده نیست.در خصوص نیروگاه های اطراف تهران نیز نیروگاه دماوند پاکدشت تا الان تنها گاز و نفت و گاز مصرف می کرده و در نمونه گیری که همین امروز توسط همکاران من در محیط زیست از خروجی این نیروگاه ها استخراج شده، میزان دی اکسید گوگرد در حد استاندارد و میزان «ناکس» کمی بالاتر از استاندارد بوده است. در خصوص آلاینده های ناکس نیز باید این نکته را مد نظر قرار داد که پس از ذرات، ناکس دومین عامل موثر در آلودگی هوای تهران محسوب می شود که آن هم در شرایط قابل قبول است، اما عددش حدود ۹۰ و نگران کننده است.
حال سوال پیش می آید که منابع اصلی تولید ناکس در کلان شهرها چیست؟ بنا بر بررسی های به عمل آمده منابع متحرک همچون خودروهای فرسوده از جمله مهمترین منابع تولید آلاینده ناکس محسوب می شوند اما سهم عمده تولید آلاینده ناکس به مصرف گاز خانگی و تجاری مربوط می شود که این میزان به طور قابل ملاحظه‌ای با فرا رسیدن فصل سرما و کاهش دمای هوا، افزایش می یابد. میزان مصرف گاز خانگی و تجاری ما در شرایط عادی، ۴۸۰ تا ۴۹۰ میلیون متر مکعب در روز است. در فصل سرمای امسال این رقم رکورد ۶۰۲ میلیون متر مکعب را ثبت کرده است. بنابراین می توان گفت که مصرف خانگی و تجاری که پیامد آن تولید آلاینده ناکس را موجب می شود یکی از مهمترین و اصلی ترین منابع آلودگی هوا در فصل سرما به شمار می آیند.
از سوی دیگر پیامد منفی دیگری که مصرف زیاد گاز در در بخش خانگی و تجاری در چرخه تولید و مصرف گاز ایجاد می کند، این است که تولید گاز سقف و میزان مشخصی دارد که حدود ۸۲۸ میلیون متر مکعب در سال در نظر گرفته شده است که می بایست گازرسانی به ۴ مصرف کننده اصلی یعنی بخش تجاری و خانگی، صنعت، نیروگاه ها و همچنین سوخت سی ان جی اتومبیل ها را تامین نماید و ۸۰۳ میلیون متر مکعب توانستند وارد شبکه کنند. از این رو مصرف بالای گاز خانگی که باعث کاهش گاز رسانی به سایر منابع می شود. چراکه گازرسانی به بخش خانگی و تجاری در اولویت قرار دارد از این رو نیروگاه ها و بخش های صنعتی ناچار به استفاده از گاز مایع و نفت گاز هستند که خود آلودگی‌های محیط زیستی دارد و بعد از آن مازوت. در حالیکه با کاهش و صرفه‌جویی در مصرف گاز خانگی تا حد زیادی می توان تمام منابع مصرفی گاز را تامین و از آلودگی بخش زیادی از هوا جلوگیری به عمل آورد.
در اصفهان هم ما یک نیروگاه یک به نام اسلام آباد داریم و یک نیروگاه هم در شاهین شهر. امسال و سال گذشته این نیروگاه‌ها تنها گاز مصرف کرده اند.
مراکز دارای دی اکسید گوگرد بالا در پایتخت
طبق بررسی های دقیق به عمل آمده در روی نقشه های آلایندگی شهر تهران، مهمترین مراکزی که درصد بالای دی اکسید گوگرد را نشان می دهند، مناطق نزدیک به بزرگراه‌های پیرامون شهر تهران مانند بزرگراه آزادگان، امام علی(ع)، امام رضا(ع) و جاده مخصوص کرج بوده اند که با تردد خودروهای سنگین و فرسوده مواجهند و به هیچ وجه مراکز سنجش بخش‌های مرکزی و داخل شهر تهران از افزایش دی اکسید گوگرد گزارش نداده اند. دلیل آلودگی این خودروها نیز می‌تواند دو مورد باشد؛ نخست اینکه مراکز ارائه سوخت در حومه شهر بعضا استاندارد یورو ۴ را ندارند و میزان گوگرد این سوخت ها گاه بالای ۵۰ ppm است و همین سوخت نامناسب و غیر استاندارد، اصلی‌ترین دلیل آلایندگی خودروهای سنگین و فرسوده به شمار می آید. دلیل دوم به فرسودگی و غیراستاندارد بودن خودروها باز می گردد چرا که این خودروها فاقد فیلتر جاذب دوده هستند و بدین خاطر آلودگی بیشتری نسبت به خوروهای مشابه و استاندارد ایجاد می کنند. حال فرض کنید این خودروهای سنگین و فرسوده در این شرایط وارونگی هوا و سکون آب و هوایی، وارد مناطق شهری شوند و با انباشت و تجمع آلاینده های خود تا حد زیادی فضای شهری را با چالش آلودگی مواجه سازند.از سوی دیگر در روز، باد از جنوب تهران به شمال تهران همه آلودگی ها را از سمت شهر ری به سمت شمال تهران حمل می کند و در آنجا نیز در برخورد با کوه های البرز در مناطق شمالی گیر می افتد و گاهی این آلودگی تا لواسان نیز امتداد می یابد؛ به طوری که شاخص آلودگی در لواسات نیز گاهی تا ۱۹۰ افزایش می‌یابد.
مازوت‌سوزی نیروگاه قزوین آسیبی به تهران و البرز نمی‌زند
نیروگاه شهید رجایی قزوین سوخت مازوت می سوزاند، اما آسیبی به شهر تهران و البرز نمی زند و مسیر باد اگرچه از غرب به شرق و به سمت تهران است، اما این آلودگی ها در شهرهایی چون اشتهارد و محمدشهر تخلیه می شود. البته این توضیح لازم است که سازمان محیط زیست نسبت به آلودگی این شهرها نیز حساسیت زیادی دارد اما به دلیل تهویه سریع هوا در این دو شهر و با توجه به اینکه مراکز آلودگی صنعتی در این دو شهر وجود ندارد، جای نگرانی برای انباشت آلودگی در این دو شهر و به طور کلی استان تهران و البرز، از سمت نیروگاه قزوین وجود ندارد.
یکی از مسائلی که مشکل ایجاد می‌کند، ارائه اطلاعات نادرست به مردم است. اگر اطلاعات درست از سوی سازمان محیط زیست یا دیگر سازمان‌ها در اختیار افکار عمومی قرار نگیرد، داده‌های نادرست جای آنها را می‌گیرد و مردم را دچار تشویش می‌کند. به دلیل دود سیاهی که هنگام سوختن مازوت به هوا می‌رود و می‌ماند، هر شخصی متوجه آن می‌شود و اساسا نمی‌توان استفاده از این سوخت را مخفی کرد. فیلم‌های پخش شده در فضای مجازی مربوط به نیروگاه شازند اراک و رامین اهواز است. من آمار مصرف سوخت نیروگاه‌های کشور را دارم و همکارانمان روزانه پایش می‌کنند، اما مصرف مازوت را هر کسی با چشم می تواند تشخیص دهد. من به عنوان یک محیط زیستی می گویم که عامل آلودگی اخیر تهران مازوت نیست و چون سازمان محیط زیست موضوع را رصد می‌کند، اگر جایی مازوت بسوزاند، اولین جایی که جلوی آنها را می‌گیرد، سازمان محیط زیست است.
ایرنا: ارائه اطلاعات درست بسیار مهم است. اما برخی اطلاعات نظیر تاثیر مازوت در آلودگی هوا را ریاست محترم سازمان محیط زیست مطرح کردند.
گلعلی زاده: صحبتی که در ابتدا از قول دکتر کلانتری مطرح شد، بازنشر مصاحبه سال گذشته ایشان بود. سال گذشته به دلیل شرایط تحریمی صادرات مازوت دچار مشکل شد و جا برای نگهداری مازوت نبود، اما همان سال گذشته مشکل صادرات حل شد و امسال همه مازوت‌ها را می‌توان صادر کرد. امسال مشکل مازوت مازاد نداریم و مشکل امسال افزایش مصرف خانگی گاز است. ما روزانه ۶۲ میلیون لیتر تولید مازوت داریم که آخرین محصول برج تقطیر پالایشگاه هاست و ۳ تا ۳.۵ درصد حجمی آن گوگرد دارد.
منابع آلاینده ثابت و متحرک همچنان اصلی ترین دلایل آلودگی هوا در شهرهای ما به شمار می آیند و تولید ناکس که توسط این منابع و نیروگاه ها تولید می شوند، باعث آلودگی هوا می شود، باید توجه داشت نیروگاه‌ها در صورت استفاده از سوخت گاز نیز آلودگی ناکس تولید می کنند و این فرآیند اجتناب ناپذیر است. اما میزان گاز دی اکسید گوگرد همواره در شرایط پاک بوده و در صورت افزایش تا میزان ۷۰ یا ۸۰ نیز هرگز از حد قابل قبول بالاتر نرفته است.
ادامه دارد....