به گزارش ایرنا، حمایت ترکیه از اخوان المسلمین که از دیدگاه عربستان، امارات و بحرین گروه تروریستی به شمار می رود و از سوی دیگر افزایش تحرکات ترکیه در منطقه به ویژه نزدیکی به قطر، جبهه متحد عربستان را به شدت نگران کرده است و بنابراین این سه کشور همواره در جبهه مقابل ترک ها ایستاده اند.
بر خلاف عربستان، امارات و بحرین سه کشور حوزه خلیج فارس، قطر روابط گسترده سیاسی، امنیتی و ایدئولوژیک با ترکیه دارد و همپای آنکارا از اخوان المسلمین حمایت می کند، گروهی که جبهه مقابل ترکیه و قطر آن را تروریستی می داند و فعالیت هایش را ممنوع و غیر قانونی اعلام کرده است.
از منظر ایدئولوژیک، عربستان به عنوان پدرخوانده شیخ نشین های امارات متحده عربی و بحرین نماد «وهابیسم» و در جبهه مقابل ترکیه الگوی «اخوانیسم» است، دو مکتبی که در تقابل با هم قرار دارند، مساله ای محوری که بر طبل اختلافات میان آنها بیشتر نواخته و روابط دو محور را با چالش‌های اساسی رو به رو کرده است.
سعودی ها و جبهه همسو با آن که از خیزش اخوانیسم هراس دارد با توجه به نفوذ سیاسی و معنوی در میان کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به ویژه بحرین و امارات متحده عربی در سال های اخیر تلاش کرده با ایجاد ائتلاف منطقه ای با تمرکز بر وهابیسم به نوعی این شیخ نشین های کوچک را با رویکردهای منطقه ای و سیاسی و امنیتی خود همسو و همگام کند. در جبهه مقابل، ترکیه از سال ۲۰۱۱ و شکل گیری بهار عربی به عنوان نماینده اخوانیسم کوشیده الگوی تازه ای از اسلام میانه رو در غرب آسیا و شمال آفریقا عرضه کند.
البته تنش میان دو جبهه ریاض و آنکارا به همین ختم نمی شود و مقوله های مهم و گسترده تری را نیز در برمی گیرد، از جمله حوزه تجارت منطقه ای و انرژی و نیز رقابت بر سر حضور در آفریقا، کودتای نظامی علیه اردوغان، بحران قطر، کودتای نظامی علیه «محمد مرسی» در مصر، بحران سوریه و درگیری های لیبی و یمن نیز از جمله پرونده های مفتوح در روابط عربستان، امارات و بحرین از یک سو و ترکیه در جبهه مقابل این کشورها است.
کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ علیه اردوغان نیز در این سال ها مساله ای مهم و از عوامل اساسی تنش در روابط آنکارا با ریاض و ابوظبی بوده است، آن گونه که مقام های امنیتی ترکیه اعلام کردند برخی مقامات اماراتی و سعودی و سازمان‌های امنیتی آنها در کودتا دست داشته اند، همچنین قتل «جمال خاشقچی»، روزنامه‌نگار مخالف بن سلمان در استانبول ترکیه هم به این اخلافات افزود.
مقام های سعودی که اختلاف و تنش با آنکارا را به تحریم کالاهای ساخت این کشور با هدف ضربه ۲۰ میلیارد دلاری به اقتصاد ترکیه نیز کشانده بود، اکنون در چرخشی آشکار متمایل به بهبود روابط با دشمن پیشین خود شده است .
بدون شک پیروزی «جو بایدن» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و تغییر در سیاست های منطقه ای ایالات متحده در جهت گیری جدید سیاست خارجی سعودی ها و ترکیه بی تاثیر نبوده است، بر خلاف ترامپ جو بایدن و تیم دموکرات آن به دنبال نظم جدیدی در روابط با ترکیه و عربستان است و به باور تحلیلگران رئیس جمهوری جدید آمریکا بر خلاف سلف خود در حوزه های مختلف از جمله حقوق بشر و جنگ یمن فشار بر سعودی ها را تشدید خواهد کرد و در مورد ترکیه نیز با دخالت های این کشور در سوریه و سیاست های منطقه ای آنکارا به مقابله برخواهد خاست.
به همین دلیل عربستان و جبهه همسوی این کشور در یک طرف و ترکیه در جانب دیگر در دوران پسا ترامپ با هدف همراهی با رویکرد جدید کاخ سفید ناچار به حل برخی پرونده‌ها به ویژه تغییر در سیاست خارجی و حل و فصل تنش ها میان خود هستند.
به همین سبب تلاش برای رفع کدورت ها میان دو رقیب منطقه ای به ویژه بعد از دیدار مولود چاووش اوغلو با فیصل بن فرحان همتای سعودی او در آذر ماه گذشته بیش از پیش مورد توجه جدی قرار گرفت.
وزیران خارجه ترکیه و عربستان در حاشیه نشست وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی در نیجر دیدار کردند و پس از آن چاووش اوغلو در توئیتی ادعا کرد که کشورش اهمیت ویژه ای برای روابط با عربستان سعودی قائل است.
وی این دیدار را یک ملاقات دوستانه توصیف کرد و گفت که شراکت قوی میان ترکیه و عربستان نه تنها به سود دو کشور بلکه در جهت منافع کل منطقه است.
این دیدار یک هفته پس از تماس تلفنی سلمان بن عبدالعزیز شاه عربستان با رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه و همزمان با تشکیل نشست سران گروه ۲۰ انجام شد که دو طرف بر لزوم گشودن راه های گفت وگو تاکید کردند.
«فیصل بن فرحان»، وزیر امور خارجه عربستان نیز پس از آن روابط ترکیه و کشورش را «خوب و فوق العاده» ارزیابی کرد .
حرکت به سمت بهبود روابط که با میل عربستان به سمت ترکیه آغاز شده پس از یک دوره چندین ساله از اختلافات گسترده و تنش شدید آغاز می شود، چالش هایی که چراغ آن بعد از سرنگونی «محمد مرسی» و کودتای «عبدالفتاح السیسی» در مصر روشن شد و مرگ خاشقچی روزنامه نگار مخالف بن سلمان در استانبول به آن دامن زد.
با این وجود دو کشور تصمیم گرفته اند که با بازخوانی روابط، اساس آن را بر پایه منافع مشترک و کنارگذاشتن دشمنی های گذشته تعریف کنند، چرا که به همان میزانی که کرونا بر اقتصاد ترکیه اثر گذاشته، اقتصاد عربستان را نیز همزمان با کاهش قیمت جهانی نفت، هزینه های سرسام آور جنگ یمن و توقف درآمدهای حج، با بحران مواجه کرده است.
از سوی دیگر در پی نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس برای حل بحران روابط با قطر و ابتکار عمل کویت، ترکیه به عنوان کشوری که در این بحران از دوحه حمایت کرده بود به این تلاش ها واکنش نشان داد و از این روند حمایت کرد.
وزارت امور خارجه ترکیه در بیانیه ای از کوشش های اخیر به منظور حل اختلاف ها در شورای همکاری خلیج فارس استقبال و از اقدام های کویت برای یافتن راهکار و حل اختلافات میان آنها قدردانی کرد.
در همین راستا نیز، وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی هفته گذشته در تازه ترین موضع گیری برای از سرگیری روابط با ترکیه هم ابراز تمایل نشان داد و هم شرط گذاشت؛ شرطی سنگین که به نوعی خط قرمز ایدئولوژیک آنکارا محسوب می شود؛ اخوان المسلمین!
«انور قرقاش» در گفت و گو با اسکای نیوز تمایل کشورش برای ترمیم روابط با آنکارا را بروز داد و گفت که نشانه های مثبتی در این زمینه دیده می شود و امارات خواستار عادی سازی روابط با ترکیه است.
وزیر مشاور در امور خارجه امارات در عین حال تاکید کرد که از سرگیری روابط عادی با ترکیه نیازمند بازنگری در سیاست های آنکارا است.
البته این مقام اماراتی یک شرط هم گذاشت و گفت که آنکارا به عنوان حامی اصلی اخوان‌المسلمین باید از حمایت خود از این گروه تروریستی پایان دهد و جهت گیری سیاست های عربی خود را برای بازگشت روابط عادی تغییر دهد.
در جدیدترین اظهار نظر، وزیر امور خارجه ترکیه نیز گفت که اگر امارات متحده عربی و دیگر کشورهای عربی همسو با ابوظبی اقدام های صادقانه، سازنده و ملموس برای بهبود روابط انجام دهند، پاسخ آنکارا هم مثبت خواهد بود.
چاووش اوغلو روز جمعه در پایان سفر به پاکستان در پاسخ به پرسش خبرنگاران اظهار کرد که ترکیه اخیرا پیام های مثبتی از امارات و دیگر اعراب دریافت کرده است، اما دوست دارد گام های عملی را نیز برای گشایش در روابط ببیند.
وی ادامه داد : در صورت برداشتن گام های سازنده و ملموس از سوی این کشورها پاسخ ترکیه نیز برای بهبود روابط مثبت خواهد بود.
با وجود تمایل و عزم عربستان، امارات و بحرین به گشایش روابط سیاسی و حل اختلافات با ترکیه و استقبال آنکارا در این زمینه، مسائل و چالش های این دو جبهه و منافع معارض آنها آن چنان گسترده و متنوع است که دستیابی به تفاهم کامل و عادی سازی روابط میان آنها را به آسانی میسر نخواهد کرد.
در این میان «قطر» مهمترین مساله سد راه دستیابی به آشتی و گشایش کامل در روابط جبهه سعودی با ترکیه است.
«فهیم تاشتکین»، روزنامه نگار ترک و کارشناس مسائل آسیای غربی در این باره می گوید که ترکیه ممکن است امیدوار باشد که از دری که به روی قطر باز شده وارد شود.
این نبردهای محوری، کانال‌های نفوذی را برای اردوغان باز کرده، اما این پایان کار نیست. به دلیل جنگ در لیبی دشوار است که آنکارا با امارات دست دوستی دهد اما اردوغان بیش از همه آماده است تا ملک سلمان، پادشاه عربستان را در آغوش بکشد. اردوغان حساب پادشاه را از پسرش جدا می‌کند.
یکی از دلایلی که خشم سعودی، امارات و بحرین را برانگیخت این است که قطر در موضع‌گیری علیه ایران مردد بود، ضمن اینکه دوحه با حمایت از اخوان المسلمین موجب آشفتگی شیخ نشین های عرب می‌شد. از سویی دیگر شبکه قطری الجزیره نیز به تریبون اسلام سیاسی تبدیل شده بود. در آخر قطر شخصا درهای کشورش را به روی ترک‌ها باز کرده بود تا رویای احیای خلافت عثمانی را در سر بپرورانند. جدا از این دلایل، هیچ آشوب راهبردی وجود ندارد که سبب شود طرفین دشمن هم شوند چرا که به هر حال، همه آنها شرکای پرشور منافع آمریکا هستند.
با این حال، این محاصره هیچ یک از طرفین به ویژه قطر را در مسیر درست قرار نداد. از یک سو، شیخ تمیم موفق شد آمریکایی‌ها را خشنود کند و از طرف دیگر مشاهده شد که خشم همسایگان برای این روند کافی نیست. برعکس، این محاصره حتی نتایج نامطلوبی نیز به همراه داشت:
ترکیه، از زمان تنش اولیه در سال ۲۰۱۴ در برابر محوری که توسط عربستان، امارات، بحرین و مصر تشکیل شده بود ایستاد. پایگاه نظامی این کشور در خاک قطر در سال ۲۰۱۵ افتتاح شد و این دقیقا ثمره همین رویارویی بود. ابعاد اقتصادی دوستی قطر و ترکیه نیز کاملاً مشهود است.
به هر حال ترکیه ممکن است با برداشتن گام‌های مهمی مانند کم اهمیت جلوه دادن حمایت خود از اخوان المسلمین و بازتنظیم برخی سیاست ها از جمله در لیبی و یمن تعدیلی در رویکرد خود در قبال عربستان، امارات، بحرین و مصر ایجاد کند اما همان گونه که فهیم تاشتکین تحلیلگر سیاسی خاورمیانه می گوید مساله این است که آیا اردوغان از موضع توسعه طلبانه و مداخله گرانه خود در قطر جایی که خط قرمز عربستان و امارات است، چشم پوشی می‌کند؟
بنابراین حتی اگر عربستان به عنوان پدرخوانده دیگر شیخ نشین های خلیج فارس اراده جدی برای حل و فصل تنش ها با ترکیه داشته باشد بعید است به آسانی و سرعت گشایش مهمی در روابط ابوظبی و منامه با آنکارا ایجاد شود.