اما این روزها دیگر از صبح‌های فرح‌بخش و نسیم نشاط‌انگیز دشت نیشابور خبری نیست و به جای آن زنگ خطر آلودگی هوا به صدا درآمده و بی‌صدا همراه با شیوع کرونا جان قربانیان را می‌گیرد.
ظرف سالهای اخیر رشد جمعیت، افزایش تعداد خودروهای سواری، افزایش ساختمانهای مرتفع، تاسیس شهرکهای و ایجاد نواحی صنعتی باعث تغییرات جدی در آب و هوا و اقلیم طبیعی نیشابور به عنوان دومین شهر بزرگ در خراسان رضوی پس از کلانشهر مشهد شده تا دیگر نسیم دلکش صبحگاهی این کهن شهر نتواند دل مسافران و رهگذران دیار خیام و عطار را به وجد آورد.
جانمایی نامناسب شهرک صنعتی
رییس اداره هواشناسی نیشابور می‌گوید: جانمایی شهرکهای صنعتی در مناطق جنوبی نیشابور به دلیل تراکم جمعیت کمتر و باد بیشتر که موجب جا به جایی دودها و گازها می‌شود بسیار بهتر است اما شهرک صنعتی خیام، نیروگاه سیکل ترکیبی و فولاد خراسان در قسمت شمالی و کنار کوه احداث شده‌اند.
مهدی بلوکی در گفتگو با خبرنگار افزود: برای جانمایی صنایع و شهرکهای صنعتی از اداره هواشناسی استعلام نمی‌شود و این طرحها پیوست هواشناسی ندارد البته در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ هم به بخش تغییرات اقلیمی توجهی نشده و این مشکل در بیشتر سندهای بالادستی هم وجود دارد و در قانون هم تکلیفی در این زمینه برای دستگاه‌ها مشخص نشده است.
وی به تاثیر فعالیت نیروگاه سیکل ترکیبی و مجتمع فولاد خراسان بر آلودگی هوای نیشابور اشاره و بیان کرد: تاکنون با وجود درخواست‌های مکرر هنوز تحقیقاتی درباره این که چه نوع و چه میزان گازی توسط این ۲ واحد تولید می‌شود انجام نشده است و البته در حال حاضر افزون بر ۱۸۰هزار دستگاه خودرو در سطح نیشابور تردد دارند که حجم آلودگی این میزان خودرو از نیروگاه سیکل ترکیبی و فولاد خراسان هم بیشتر است.
رییس اداره هواشناسی نیشابور ادامه داد: پژوهش علمی در خصوص نوع و میزان گاز تولیدی نیروگاه سیکل ترکیبی و فولاد خراسان و استقرار ایستگاه تحقیقات افزون بر ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد و روند تحقیق در این زمینه حدود سه سال طول می‌کشد.
وی به بروز پدیده وارونگی دما یا اینورژن ظرف ۲۰ روز گذشته در نیشابور نیز اشاره و بیان کرد: روزهایی که سامانه پرفشار جوی وارد منطقه می‌شود پدیده وارونگی دما رخ می‌دهد که منجر به تشدید آلودگی هوا می‌شود. بر همین اساس طبق پیش‌بینی‌ها برای روزهای آتی و همچنین هماهنگی با شهرداری نیشابور، دستگاه سنجش آلودگی هوا از مشهد به نیشابور منتقل شد تا میزان آلودگی هوای این شهر بطور دقیق و منظم اندازه‌گیری شود.
بلوکی گفت: پدیده جوی "وارونگی دما یا اینورژن" زمانی اتفاق می‌افتد که برخلاف روال همیشگی دمای هوا در نزدیکی سطح زمین سردتر از لایه‌های بالای جوی شده که سبب مکش هوای سطح زمین به لایه‌های بالاتر می‌شود و در این شرایط وزش باد هم قادر به جابه‌جایی هوا و تازه کردن آن نیست.
وی افزود: وقوع اینورژن در ارتفاع ۱۰۰ تا ۵۰۰ متری سطح زمین سبب تشکیل لایه‌ای از هوا می‌شود که از تخلیه گازها و آلاینده‌های تولید شده در سطح زمین و فضای منطقه ممانعت کرده و چنین سکونی در حرکت هوا افزایش آلودگی را در پی دارد.
رییس اداره هواشناسی نیشابور ادامه داد: همزمان با افزایش حجم دود و گاز ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و خودروها، وقوع وارونگی دما موجب گیر افتادن آلاینده‌های هوا در فضای محیط می‌شود. اینورژن در مناطق روستایی تاثیر چندانی بر آلودگی هوا ندارد اما در مناطق شهری که موتور خودروها و ماشینهای صنعتی کارخانه‌ها گازهای آلاینده تولید می‌کنند وقوع وارونگی دما در جو با وجود چنین دودهایی مشکل‌ساز می‌شود.
وی به رواج بنای ساختمانهای بلندمرتبه در شهر نیشابور هم اشاره و بیان کرد: به دلیل وضعیت جغرافیایی نیشابور در بخش ساخت‌وسازها باید توجه داشت که مسیر باد از سمت کوه به دشت مسدود نشود و در حاشیه بلوارهای شرقی- غربی با ایجاد ساختمانهای بیشتر از چهارطبقه و به هم چسبیده در بخش شمالی یا جنوبی آن بلوار یک دیواره ایجاد نشود که مانع از عبور باد گردد در غیر این صورت در زمان‌هایی که پدیده وارونگی هوا بروز می‌کند شاهد تشدید و انباشت آلودگی در مرکز شهر خواهیم بود.
بلوکی گفت: آلودگی هوا از طریق گازهای خروجی از خودروها و کارخانه‌ها در کاهش میزان بارندگی نیز تا حدود ۱۵ درصد تاثیرگذار است.
وی افزود: بیشترین علت این وضعیت "پدیده گرمایش جهانی" است که در شکل‌گیری توده‌های بارشزا و انتقال آن از سمت دریای مدیترانه، خلیج فارس و دریای سرخ به نیشابور تاثیر منفی بر جای می‌گذارد.
ضرورت بکارگیری دستگاههای کنترل کیفیت هوا
معاون استاندار خراسان رضوی و فرماندار ویژه نیشابور هم به خبرنگار ایرنا گفت: در سند توسعه نیشابور هواشناسی در پیوست محیط زیست قرار دارد و با توجه به این که صنایع فولادی و نیروگاهی بر کیفیت هوا تاثیر می‌گذارد نصب دستگاههای کنترل کیفیت هوا در این شهرستان ضروری است.
علیرضا قامتی افزود: در نیشابور طی سه سال اخیر به میانگین بارش بلند مدت رسیده‌ایم اما نوع پراکنش آن و جنس بارش‌ها متفاوت بوده است که این موضوع نشان‌دهنده تغییرات آب و هوایی است.
وی به تحمیل پیامدهای زیست محیطی حاصل از تغییر سبک زندگی و روند رشد فعالیتهای صنعتی بر جامعه اشاره و بیان کرد: آنچه باید به آن عمل کنیم بحث سازگاری نشات گرفته از استانداردهای ابلاغی است که باید رعایت شوند.
فرماندار نیشابور در ادامه گفتگو با خبرنگار ایرنا به مسائل مطرح شده درباره سوخت نیروگاه سیکل ترکیبی نیز اشاره و بیان کرد: دو دستگاه برج فعال در نیروگاه برق نیشابور از نوع سیکل ترکیبی است. سوخت چهار دستگاه برج دیگر این نیروگاه برق مایع و گازوییل است لذا از اساس سوخت مازوت در نیروگاه برق نیشابور مصرف نمی‌شود.
وی به ذخیره ۱۳۰ میلیون لیتری سوخت در این نیروگاه اشاره و بیان کرد: برخی می‌گویند گازوییل مصرفی در نیروگاه برق نیشابور متفاوت است اما این ادعا از نظر منطقی صحیح نیست زیرا همان گازوییل مورد مصرف در همه بخشهای شهرستان، در این نیروگاه مصرف می‌شود.
قامتی ادامه داد: برخی شاخصها نیز در مرکز کنترل ترافیک نیشابور رصد می‌شود که مطابق آن خیابان امام خمینی و ۱۷ شهریور از نقاطی هستند که بیشترین آلودگی را دارند.
داده‌های نگران‌کننده
شهردار نیشابور گفت: پارسال طی بررسی‌های اولیه با توجه به این‌که نیشابور را همه به هوای صبحگاهی مطبوع و باطراوت می‌شناسند متوجه شدیم متاسفانه واقعیت امروز برخلاف این موضوع است و این مساله نگرانی‌هایی را در خصوص آلودگی هوای نیشابور ایجاد کرد.
علی نجفی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: در پالایش هوایی که از نیشابور انجام شد داده‌های نگران‌کننده‌ای به دست آمد و نشان داد تصورات ما درخصوص وضعیت هوای نیشابور متاسفانه درست است و برای این‌که داده‌ها دقیق شود امسال هم مجدد موضوع سنجش هوا را در دستور کار قرار دادیم.
وی ادامه داد: طی مکاتبه‌ای که با هواشناسی انجام شد روزهایی که وارونگی هوا اتفاق می‌افتد شناسایی شد و اکیپی با تجهیزات لازم به شکل پیمانکار بخش خصوصی به نیشابور آمد تا کار سنجش آلودگی هوا را در شهر نیشابور انجام دهد البته ممکن است یکسری منابع آلوده‌کننده در خارج شهر نیشابور نیز وجود داشته باشد که این‌منابع می‌توانند واحدهای صنعتی پیرامون شهر باشند.
شهردار نیشابور به تلاش این نهاد برای برپایی ایجاد پایگاههای ثابت سنجش آلودگی هوا در سطح شهر اشاره و بیان کرد: ارزش دستگاههای سنجش کیفیت هوا با قیمت افزون بر ۱۰۰ میلیار ریال بسیار گران است ولی به هر قیمت باید وخامت آلودگی هوای نیشابور بطور مستند به مسوولان استانی و کشوری نشان داده شود تا نیاز این شهر به توجه ویژه در این زمینه تایید و کاری برای آن انجام شود.
وی گفت: یکسری اعتبارات در حوزه دولتی مربوط به بحث آلودگی هوا، پایش‌ها و دستگاههای سنجش وجود دارد که متاسفانه چون اطلاع‌رسانی نشده و ایجاد حساسیت صورت نگرفته است به طور طبیعی نتوانسته‌ایم از اعتبارات و تجهیزات دولتی در این موضوع بهره‌مند شویم.
نجفی افزود: یکی‌از مواردی که ما به دنبال آن هستیم نشان دادن واقعیت‌هاست، نمی‌خواهیم مردم و فعالان حوزه صنعت را نگران کنیم بلکه باید واقعیت‌ها را بدانیم و همان‌طور که نباید نابجا نگران باشیم، نباید نابجا نیز خوش‌بین باشیم. ما در یک شرایط نزدیک به هشدار قرار داریم و باید مراقب باشیم به نحوی نشود که در شرایط بحران قرار بگیریم و بعد بخواهیم چاره‌اندیشی کنیم که آن موقع دیگر دیر شده است.
وی ادامه داد: شهرداری نیشابور فعالیت مراکز معاینه فنی را تحت نظارت خود دارد تا خودروهای آلاینده شناسایی و اصلاح شوند. پایش هوشمند روزانه خودروها در قالب طرحی با عنوان LEZ یکی از اقدامات جاری کشوری در حوزه مقابله با آلودگی هوا است که در چارچوب آن خودروهای فاقد معاینه فنی از طریق دوربینها شناسایی و اعمال قانون می‌شوند لذا به دنبال اجرای همین طرح در نیشابور هستیم.
دود خودروها آلاینده اصلی هوا
رییس اداره حفاظت محیط‌زیست نیشابور هم می‌گوید: عمده مشکلی که ما در حوزه آلایندگی شهر نیشابور داریم آلایندگی خودروهاست چون در روزهای تعطیل وضعیت بهتری داریم.
محمدمهدی نوربخش در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: متاسفانه ما در زمینه نوع سوخت مصرفی این خودروها مشکل داریم و از نمایندگان مجلس درخواست کرده‌ایم که پیگیر موضوع بنزین استاندارد در جایگاه‌های سوخت نیشابور باشند.
وی ادامه داد: نوع ترافیک شهر، نوع سوخت مصرفی خودروها، مصرف خانگی، نظارت‌ها بر واحدهای صنعتی، ساختمان‌سازی، فضای سبز، موضوع ورود ریزگردها از شهرهای مجاور و فرهنگ مصرف مردم، همه باید در کنار هم مدنظر قرار بگیرد تا کیفیت هوای نیشابور مطلوب بماند.
رییس اداره حفاظت محیط‌زیست نیشابور گفت: سال گذشته با همکاری شهرداری نیشابور در مواقعی که مساله وارونگی هوا رخ داد از آزمایشگاه معتمد درخواست کردیم در نقاطی که تاثیرگذاری بیشتری در بخش آلایندگی‌های صنعتی و ترافیکی دارند موارد را رصد کنند و بر اساس نتایج آن درخواستی را به فرمانداری دادیم و اعلام کردیم بر مبنای این نتایج و آزمایسها در وضعیتی هستیم که به ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا نیاز داریم و یکی از دغدغه‌های اصلی ما این است که بتوانیم از آلودگی هوا پیشگیری کنیم تا مانند کلان‌شهرها نشویم.
وی افزود: تا زمانی که ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در نیشابور مستقر نشود نمی‌توانیم به صورت قطعی و با اعداد و ارقام دقیق اعلام کنیم که وضعیت آلودگی هوای نیشابور چگونه است و ایستگاه‌های سنجش کیفیت هم باید در قسمت‌های مناسب نصب شوند تا بر اساس آن بتوانیم در طول سال وضعیت هوا را رصد کنیم و ببینیم شاخص هوای ما در چه وضعیتی است و در این راستا هم‌اکنون به حداقل چهار ایستگاه سنجش کیفیت هوا در این شهرستان نیاز داریم.
شهر سه هزار و ۷۴۰ هکتاری نیشابور با حدود ۲۶۵ هزار نفر جمعیت، دومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی پس از کلانشهر مشهد محسوب می‌شود.
۵۸ هزار نفر از جمعیت نیشابور حاشیه‌نشیان ساکن در ۱۷ محله این شهر به مساحت ۹۱۸ هکتار سکونت دارند. عمده این محلات در جنوب شهر نیشابور و بخش کمی نیز در ناحیه شمالی آن قرار دارند.
مرکز شهرستان ۴۰۰ هزار نفری نیشابور در فاصله ۱۲۷ کیلومتری غرب مشهد واقع است.