گیلان را همگان به سبزی و باران های نقره ای آن می شناسند جنگلهایی که زیبایی آن قرنهاست زینت بخش این خطه و شمال ایران زمین است و در این میان قدمت بخشی از این جنگل ها که "هیرکانی" می نامندش به ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قبل برمی گردد که از ارزشمندترین جنگل های جهان به شمار می آید منابعی غنی که به عنوان میراثی جهانی به ثبت رسیده است.
اما سالهاست که این منابع به اشکال مختلف با بی توجهی ها دستخوش حوادث مختلف شده و یا جنگل خواران آنها را به عناوین مختلف آسیب زده تا به منافع خود برسند بی آنکه منابع و منافع این مردمان و نسل ها بعد خود را به نابودی می کشانند.
جنگل های گیلان بعنوان بخشی از جنگل های هیرکانی شمال کشور بازمانده دوران سوم زمین شناسی و فسیل زنده هستند، گونه های پهن برگ از جمله بلوط، افرا، ون، راش و انجیلی از عمده درختان ساکن این جنگل ها در فصل زمستان خزان می کنند. در کنترل آب های سطحی و تغذیه آب های زیرزمینی، حفظ و تولید خاک، تعدیل در آب و هوای یک منطقه، مبارزه با آلودگی هوا و تلطیف آن نقش مهمی دارند، این گنجینه های
هرچند این جنگل ها و مراتع که هدیه خداوند و جزو سرمایه های کشور است توسط منابع طبیعی و محیط زیست حفاظت می شود اما هرساله بخشی از آنها به اشکال مختلف از جمله آتش سوزی های عمدی و سهوی آسیب می بینند.
چنانکه همه ساله در فصل پاییز و زمستان بروز پدیده فون یا " باد گرم" و کاهش رطوبت و خشک شدن برگ های فرو افتاده در پای درختان شرایط را برای وقوع حریق در جنگل های گیلان مهیا می کند و کافی است در این زمان دستی از سر سهل انگاری و ناآگاهی در جایی که نباید؛ آتش بیافروزد.
به طور کلی بی احتیاطی برخی از گردشگران برای بهره مندی از طبیعت زیبای جنگل در روشن کردن آتش و رها کردن آن، وجود درختان پوسیده، توخالی و شکسته در جنگل که احتمال وقوع حریق را افزایش می دهد و آتش زدن بقایای گیاهی زراعی در اراضی مجاور جنگل ها و مراتع از جمله دلایل افتادن آتش در دامن این منابع ارزشمند مرتعی و جنگلی است.
به گفته کارشناسان جنگل و دست اندرکاران منابع طبیعی و آبخیزداری؛ علت اصلی وقوع آتش سوزی های جنگل ها و مراتع عامل انسانی است که با سهل انگاری و بی اطلاعی آتش را به جان جنگل ها و مراتع می اندازند که البته با اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و ارایه آموزش های لازم قابل پیشگیری است.
آتش اگر به جان این گنجینه ارزشمند طبیعی بیافتد نه تنها به درختان و جانوران و خاک بلکه به انسان آسیب خواهد رساند، جنگل نشینان بهترین حافظان جنگل هستند که می توان با کمک به تامین سوخت آنان و مشارکت دادن آنان در حفاظت از منابع طبیعی جلوی بروز حریق های ویرانگر را گرفت.
فقط اواخر دی ماه امسال ۱۷۴ هکتار از جنگل ها و مراتع گیلان طعمه شراره های خشمگین آتش شد که با تلاش جنگلبانها و مردم از آتش رها شدند، اگر چه وزش شدید باد گرم دلیل اصلی آتش سوزی های اخیر در استان بوده اما بروز اولیه این آتش سوزی ها معمولا در اثر بی احتیاطی مسافران و مردم محلی است که با سهل انگاری شعله های آتش را به جان جنگل ها و مراتع می اندازد.
کارشناس جنگل در "رشته اکولوژی جنگل" در گفت و گو با خبرنگار ایرنا؛ جنگل ها را از سرمایه های ارزشمند هر کشوری عنوان می کند و می گوید: با توجه به اهمیت جنگل ها حفاظت از آن و تلاش برای جلوگیری از نابودی این گنجینه ارزشمند امری مهم و قابل توجه است.
حامد زال نژاد با اشاره به آتش سوزی های اخیر در جنگل ها و مراتع گیلان که هر ساله در این ایام اوج می یابد، بیان می کند: اگر چه وزش باد گرم علت این آتش سوزی ها عنوان شده اما عامل انسانی دلیل اصلی حریق در جنگل هاست که وزش شدید باد گرم موجب شعله ور شدن آتش و گستردگی آتش سوزی ها می شود.
وی می گوید : با خزان برگ درختان، کوچکترین گرما یا انداختن ته سیگار بهانه ای برای حریق در مناطق جنگلی خواهد شد، ضمن اینکه بادگرم نیز موجب خشکی برگ های ریخته شده زیر درختان می شود، در این وضعیت با کاهش سطح رطوبت و کوچکترین سهل انگاری آتش به جان جنگل ها می افتد.
این کارشناس جنگل با تاکید بر اینکه برای جلوگیری از آتش در جنگل ها و مراتع باید آگاه باشیم، اضافه می کند: ته سیگار چه خاموش و چه نیمه روشن حریق در جنگل را رقم می زند، زمانی که در جنگل آتش روشن می شود باید از خاموش بودن آن اطمینان حاصل شود.
وی فرهنگ سازی را در حفظ منابع طبیعی بسیار موثر دانست و ادامه می دهد: منابع طبیعی با همکاری سازمان های مردم نهاد و بخش های مختلف می تواند با برگزاری دوره های آموزشی برای روستائیان و جنگل نشینان در پیشگیری از حریق، آموزش های لازم را ارایه دهند.
این کارشناس جنگل با بیان اینکه برای حفظ منابع طبیعی همه باید تلاش کنند، تاکید می کند: تک تک افراد برای حفظ جنگل باید خود را مسئول بدانند و این میراث طبیعی را برای آیندگان حفظ کنند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان با اشاره به آتش سوزی های اخیر در مراتع و جنگل های استان بیان می کند: بر اساس آخرین برآوردها از ۲۲ تا ۲۶ دیماه گذشته حدود ۱۴۰ هکتار از مراتع و جنگل های گیلان دچار حریق شد.
میرحامد اختری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار می کند: در این مدت ۸۱ فقره حریق به دلیل وزش باد گرم در مراتع و جنگل های مناطق مختلف گیلان از جمله آستارا، تالش، رشت، سیاهکل، رودسر، شفت و رودبار به وقع پیوست.
آتش سوزی ها سطحی است و به تنه درختان آسیب نرسید
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان هم با اشاره به آتش سوزی های اخیر "اواخر ماه گذشته" در مراتع و جنگل های استان بیان می کند : ۱۷۴ هکتار از جنگل ها و مراتع استان با ۱۱۱ مورد حریق دچار آتش سوزی شد آتش سوزی ها سطحی بود؛ به تنه درختان آسیب نرسید.
سرهنگ محمد قربانی لرد می گوید : طی حدود یک هفته در ۸۱ فقره حریق، ۱۴۰ هکتار از جنگل ها و مراتع استان گیلان به دلیل وزش باد گرم دچار حریق شد.
وی با بیان اینکه تنها طی دو روز نیز "یکشنبه و دوشنبه هفته گذشته" ۳۰ فقره حریق در جنگل ها و مراتع گیلان به دلیل وزش شدید باید گرم اتفاق افتاد، اضافه می کند: در این مدت نیز ۳۴ هکتار از جنگل ها و مراتع استان دچار حریق شد.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان یادآور می شود: این آتش سوزی ها در جنگل ها و مراتع شهرستان های مختلف از جمله آستارا، تالش، رشت، شفت، رودبار، رودسر، سیاهکل، ماسال و رضوانشهر به وقوع پیوست.
وی با بیان اینکه آتش سوزی ها سطحی بوده و به تنه درختان آسیب نرسید، خاطر نشان می کند : در این آتش سوزی ها برگ های زیر درختان، خار و خاشاک و درختان پوسیده دچار حریق شد.
وی بیان می کند : برای اطفاء و مهار حریق اخیر در جنگل ها و مراتع استان گیلان نیروها و دستگاه های مختلف از جمله نیروهای حفاظت منابع طبیعی، هلال احمر، محیط زیست و مردمی همکاری کردند.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان از مردم خواست در صورت مشاهده آتش در جنگل ها و مراتع از طریق تماس با شماره ۱۵۰۴ و ۱۳۹ مورد را اطلاع دهند تا در اسرع وقت برای مهار حریق اقدام شود.
عملکرد مدیریت بحران در جلوگیری از حریق جنگل ها
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان نیز یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران را مدیریت پیش از وقوع بحران عنوان و خاطرنشان می کند : در آتش‌سوزی های اخیر شاهد اثرات و برنامه ریزی های انجام گرفته پیش از وقوع حریق در استان بودیم.
امیر مرادی با تاکید بر اینکه پیش از وقوع هر بحرانی یا حریق همه دستگاه‌ها باید به وظایف خود آگاه باشند، می افزاید : در ماه های اخیر برنامه ریزی ها و اقدامات لازم پیش از وقوع بحران حریق در همه شهرها و شهرستان های دارای جنگل های هیرکانی گیلان تعریف شد.
وی با بیان اینکه در آتش سوزی های اخیر جنگل های گیلان تنه درختان دچار آسیب نشد، خاطر نشان می کند: حجم زیادی از این حریق ها مربوط به تنه درختان شکسته در کف جنگل ها و لاشه برگ ها بود.
مرادی یادآور می شود: به دلیل برخی قوانین محیط زیستی امکان جابجایی تنه های شکسته درختان از سطح جنگل ها توسط منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان فراهم نیست که این مهم، علاوه بر وزش باد گرم یکی از دلایل تشدید حریق در جنگل ها به شمار می رود.
از حدود دو میلیون هکتار جنگل های هیرکانی حدود ۵۶۵ هزارهکتار در استان گیلان واقع است، جنگل های شمال با ۹۰ گونه درختی، ۲۱۱ گونه درختچه ای و یک هزار و ۵۵۸ گونه علفی از نظر تعداد، گونه درختی و درختچه ای جزو جنگل های غنی از لحاظ گونه محسوب می شود؛ به طور کلی پوشش گیاهی در حفظ و پایداری خاک و افزایش قابلیت نفوذ پذیری آب و جلوگیری از بروز سیلاب نقش موثری دارند. این جنگلها زیستگاه گونه های مختلف جانوری و گیاهی است.
در هر حال آتش سوزی در جنگل ها و مراتع بسیار خطرناک است، ضمن تخریب منابع طبیعی، محیط زیست و حیات وحش موجب تخریب عناصر غذایی و فقیر شدن خاک می شود و آلودگی هوا و شیوع بیماری تنفسی را موجب می گردد.
آتش اگر به جان این گنجینه ارزشمند طبیعی بیافتد نه تنها به درختان و جانوران و خاک بلکه به انسان آسیب خواهد رساند، جنگل نشینان بهترین حافظان جنگل هستند که می توان با کمک به تامین سوخت آنان و مشارکت دادن آنان در حفاظت از منابع طبیعی جلوی بروز حریق های ویرانگر را گرفت.
بی شک پیشگیری از بروز حریق از طریق آگاهی دادن به مردم نسبت به خطرات روشن کردن آتش در جنگل خاصه در ایام وزش باد گرم، تعیین جریمه برای متخلفان و ایجاد مراکز آتش‌نشانی مختص جنگل در حفظ این ثروت طبیعی ارزشمند موثر است.
این جنگل ها میراث طبیعی تک تک ماست که باید به دست آیندگان بسپاریم، از این رو هر یک از ما در حفظ آن مسئولیم.