سید ضیاء مظهری روز جمعه در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا افزود: بسیاری از افراد وقتی دچار استرس شده و احساس عدم تمرکز می‌کنند، بلافاصله به سراغ قهوه و چای می‌روند و به همراه آنها انواع بیسکوییت و کیک‌های آماده را مصرف می کنند که به مرور منجر به بروز چاقی می شود.
وی افزود: کارکنان ادارات و شرکت‌ها در طول ساعات کاری خود با این تصور که کافئین موجود در این نوشیدنی‌ها می‌تواند مقدار زیادی خستگی جسمی و روحی آنها را برطرف سازد، حتی تا ۱۰ بار در روز این مواد را مصرف می کنند؛ در حالی که استفاده بیش از اندازه این مواد سبب تقویت و ماندگاری اثر هورمون‌های استرس‌زا می شوند.
مظهری اظهار داشت: از سوی دیگر مواد موجود در چای و قهوه باعث کم خوابی شده و انرژی بدن را از بین می برند. همچنین عادت به نوشیدن قهوه و چای زیاد، نیاز به مصرف مواد قندی و شیرینی و شکلات را نیز افزایش می‌دهد و تلفیق این مواد با یکدیگر یعنی شکر با کافئین تاثیر دوپینگ را دارد که باعث می شود آخرین انرژی های ذخیره شده بدن نیز به مصرف برسند.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: بدخوری و بیش‌خوری، عدم استفاده از گروه‌های مختلف هرم غذایی شامل نان و غلات و فرآورده‌های جایگزین آنها، سبزی‌ها و میوه‌جات، شیر و لبنیات کم چربی، گوشت‌های سفید و قرمز یا حبوبات، دانه‌ها و مغزها، تخم‌مرغ و پنیر، باعث گسترش شدید گرسنگی‌های پنهانی یا سلولی ناشی از عدم استفاده کافی و لازم از ریزمغذی‌های متعدد می شود و تغییرات چشمگیری در رفتار و کردار و خلق‌وخوی افراد در همه گروه های سنی ایجاد می کند.
مظهری تصریح کرد: این تغییرات در هر فرد به صورت استرس، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و حتی خودآزاری بروز می یابد؛ در حالی که مصرف برخی از مواد غذایی بر استرس و اضطراب غلبه می کند.
به گفته این متخصص تغذیه، جایگزینی شکلات، شیرینی و کربوهیدرات‌های ساده، استفاده از منابع حاوی پروتئین‌ها به میزان حداقل ۱۰ تا حداکثر ۱۸ درصد کل انرژی دریافتی روزانه با کاهش میزان استفاده از گوشت‌های قرمز و فرآوری شده و مصرف آبزیان به صورت تنوری، فرپز، بخارپز، استفاده بجا، به موقع و به اندازه از ویتامین‌های گروه B کمپلکس و ویتامین C و گروه‌های غذایی حاوی مواد معدنی مانند ید، آهن، پتاسیم، روی و غیره جهت مدیریت استرس توصیه می شود.
مظهری اظهار داشت: لوبیای سویا به صورت پخته یا آجیل با دارا بودن فیتواستروژن مشکلات روانی و خلقی زنان یائسه را در صورت مصرف بجا و مناسب برطرف می کند و مصرف یک لیوان شیر گرم قبل از خواب شبانه با یک عدد خرما یا یک قاشق مرباخوری عسل یا یک عدد سیب آرامش را برقرار می‌سازد.
وی افزود: گنجاندن شیر و لبنیات در برنامه صبحانه بروز سستی، بی‌حالی، بی‌حوصلگی و عصبانیت در طول روز را کاهش می‌دهد و عدم انگیزه، افسردگی و استرس را تعدیل می کند. همچنین استفاده از دانه‌ها و مغزهای تازه و خام به مقدار ۳۰ گرم در روز به جای هله‌هوله ضمن تامین انرژی کافی سرشار از مواد معدنی بسیار مفید مثل آهن، روی، پتاسیم، سلنیوم، منیزیم و مس دارای اسیدهای چرب هستند که بدن قادر به ساخت آن نیست.
مظهری ادامه داد: سبزیجات مختلف با رنگ‌های گوناگون نه تنها به عنوان پاک کننده و عامل سم‌زدایی از بافت‌ها و ارگان‌های بدن تلقی می‌شوند بلکه با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، طراوت و سرزندگی را ایجاد کرده و به رفع اندوه، غم، اضطراب و افسردگی کمک می کند.
تاریخچه استرس
واژه استرس را اولین بار هانس سلی در دهه چهل میلادی (حدود هفتاد سال قبل) به‌کار برد. او لغت استرس را از حوزه فیزیک و مکانیک اقتباس کرد. البته بعدها نوشت که لغتی که او مد نظر داشته تنش یا Stress نبوده و بیشتر منظورش Strain یا کرنش بوده اما به علت ضعف در زبان، در درک معنی آنها اشتباه کرده است.
به هر حال امروز معنا و مفهوم استرس بسیار فراتر از یک استعاره مکانیکی است. بنابراین دیگر چندان مهم نیست که هانس سلی در ابتدا مفهوم این کلمه را درست درک کرده است یا نه. معمولاً در تعریف استرس به سبک هانس سلی، استرس و انواع آن را با تقسیم استرس به استرس مثبت و استرس منفی آغاز می‌کنند.
در واقع با توجه به این‌که استرس می‌تواند شکل مثبت هم داشته باشد، تأکید می‌کنند که استرس به ذات خود منفی نیست؛ بلکه می‌توان مثبت یا منفی باشد. استرس مثبت، Eustress و استرس منفی، Distress نامیده می‌شود.
استرس چیست؟
استرس شرایط یا احساسی است که در آن، فرد از لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموع خواسته‌ها و انتظاراتی که از او وجود دارد، فراتر از منابع، امکانات و توانمندی‌های در اختیار اوست.
استرس مزمن، خواب ما و میزان قند خون ما را مختل می‌کند. این امر به افزایش گرسنگی و خوردن خوراکی‌هایی منجر می شود که خوردن آنها لذت بخش و آرام کننده است ولی معمولا کالری زیادی دارد.
همین موضوع باعث مختل شدن بیشتر خواب و حتی افزایش استرس و بالا رفتن میزان قند خون می‌شود. این روند علاوه بر این که می‌تواند سطح چربی خون را به اندازه‌ای که برای سلامت شخص مضر است برساند، موجب دیابت از نوع دوم نیز می‌شود.
گاهی زمانی که دچار استرس می شویم، تمایل داریم غذاهای خانگی که چربی یا قند بالایی دارند، بخوریم. محققان معتقدند که ممکن است هورمون‌های خاصی مانند سروتونین، کورتیزول یا نوروپپتیدY در این روند نقش داشته باشند.
محققان معتقدند هنگامی که کربوهیدرات مصرف می‌کنیم، میزان ترشح هورمون سروتونین در بدن بیشتر می‌شود. سروتونین به لحاظ شیمیایی حس خوبی در بدن ایجاد می‌کند و باعث می‌شود حالمان خوب شود و احساس بهتری داشته باشیم. آنها می گویند بیشتر کربوهیدرات‌هایی که افراد به سمت آنها می‌روند مانند کلوچه، شیرینی، شکلات و کوکی‌ها پر از چربی هستند.
آنها می گویند استرس مزمن باعث بالا رفتن بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن می‌شود، هورمونی حیاتی که مدیریت ذخیره‌سازی چربی و مصرف انرژی بدن را به عهده دارد. کورتیزول هورمونی است که به عنوان افزایش‌دهنده اشتها شناخته می‌شود و ممکن است باعث شود، هوس کنیم غذاهای چرب و شیرین بخوریم.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد بدن ما در مواقع استرس ممکن است مواد غذایی را به نوعی متفاوت پردازش کند. مطالعه‌ای که در این زمینه صورت گرفته است، نشان می‌دهد موش های آزمایشگاهی که تحت رژیم پرچربی و پرشیرینی قرار دارند، زمانی که در فشار استرس قرار می‌گیرد بیشتر مواد غذایی که وارد بدنش شده است تبدیل به چربی می‌شود و موشی که تحت رژیم نرمال بوده، در شرایط استرس وزن کمتری پیدا کرده است. محققان متوجه شدند که این پدیده با مولکولی به نام نوروپپتیدY مرتبط است که هنگام بروز استرس از سلول‌های عصبی آزاد می‌شود و تجمع چربی در بدن را تقویت می‌کند. ظاهرا رژیم سرشار از چربی و قند، نورپپتیدY بیشتری آزاد می‌کند.