سفر یک روزه مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و گفت وگوی وی با مسوولان کشور از جمله «علی‌اکبر صالحی» رییس سازمان انرژی اتمی یکشنبه سوم اسفندماه به پایان رسید؛ سفری که برخلاف انتظارات با یک توافق سه ماهه همراه بود. در این توافق سطح دسترسی های بازرسان آژانس کاهشی چشمگیر یافت، همچنین اجرای پروتکل الحاقی متوقف و تنها سطح نظارت ضروری برای راستی‌آزمایی حفظ شد.
نگاهی به متن توافق ایران و آژانس
تنها چند روز قبل از پایان ضرب الاجل مجلس به طرف غربی برای لغو تحریم ها ذیل قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران»، تهران و آژانس توافقی امضا و بیانیه ای در این باره منتشر کردند. بر پایه این بیانیه، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی شود.
بر اساس این توافق، آژانس به فعالیت های «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته ای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریم ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»
نکته مهمی که در این توافق وجود دارد، ضرورت محرمانه ماندن اطلاعات مندرج در پیوست توافق است. سازمان انرژی اتمی کشورمان اعلام کرد به دلیل ملاحظات حفاظتی درباره تاسیسات هسته‌ای، پیوست توافق با آژانس محرمانه می‌ماند و منتشر نمی شود. بدین ترتیب مشخص نخواهد بود که ایران اطلاعات کدام تاسیسات را منحصرا نزد خود نگه خواهد داشت و آژانس فعالیت‌های نظارتی خود را در کدام بخش ادامه خواهد داد.
ماموریت خطیر آژانس در حفظ اطلاعات محرمانه
اگر چه قرار است به دلیل ملاحظات حفاظتی درباره تاسیسات هسته‌ای ایران، پیوست توافق تهران با آژانس محرمانه بماند اما متاسفانه عملکرد غیرقابل قبول آژانس در این زمینه بسترساز آن شده تا مقامات کشورمان نسبت به درز اطلاعات محرمانه تذکراتی جدی دهند.
در آستانه سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، صالحی از درز اطلاعات محرمانه آژانس در رسانه‌ها انتقاد و تاکید کرد که انتشار برخی اطلاعات محرمانه کشورها در رسانه‌ها با اهداف و اغراض سیاسی صورت می‌گیرد. روی سخن رییس سازمان انرژی اتمی به خبری بود که یک روز قبل از ورود گروسی به ایران، خبرگزاری «رویترز» منتشر کرد.
خبرگزاری مذکور در گزارشی به نقل از منابع دیپلماتیک ادعا کرد که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذرات اورانیوم را در دو سایتی که مسوولان ایرانی ماه ها برای بازدید از آنها سنگ اندازی می‌کرده یافته‌اند که گفته می‌شود مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای دو دهه پیش است. «رویترز» نتیجه گرفت که یافتن این ذرات اورانیوم احتمالا تلاش‌های ایالات متحده را برای احیای دیپلماسی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران پیچیده‌تر می‌کند.
صالحی ضمن انتقاد از عملکرد آژانس در حفظ اطلاعات محرمانه، تاکید کرد که موضوعاتی از این قبیل به صورت معمول بین آژانس و کشورهای عضو در جریان است و تا زمانی که فرآیند بررسی‌ها درباره آن موضوع‌ها نهایی نشده است، نباید به رسانه ها کشیده شود.
تنها صالحی نیست که به درز اطلاعات از آژانس به رسانه ها انتقاد کرده و هشدار می دهد، «میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز بارها رفتار آژانس را در این زمینه به چالش کشیده است. اولیانوف دی ماه امسال در واکنش به درز گزارش محرمانه این سازمان درباره تمایل ایران برای تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تاسیسات فردو، به طعنه گفت: کسی که این گزارش‌ها را فاش می‌کند فردی است که اکنون در تعطیلات (کریسمس) به سر می‌برد.
نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش‌تر هم نسبت به افشای گزارش‌های محرمانه آژانس درباره ایران اعتراض کرده و آن را شرم‌آور خوانده است. اولیانوف خردادماه، افشای گزارش محرمانه آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در رسانه‌ها را به باد انتقاد گرفت و آن را اهانت‌آمیز خواند و در توییتی عنوان کرد که گزارش آژانس درباره اجرای توافقات پادمانی در ایران، پنج دقیقه بعد از توزیع آن در میان اعضای شورای حکام در رسانه‌های غربی منتشر شد.
«کاظم غریب آبادی» سفیر ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز میانه آذرماه با بیان اینکه اعتراضات و پیگیری های حقوقی ایران از آژانس در زمینه حفاظت از اطلاعات محرمانه، سابقه ای بیش از دو دهه دارد، به انتشار گزارش محرمانه اخیر آژانس در یکی از رسانه‌های غربی اشاره و تصریح کرد «بزودی پیگیری‌های حقوقی ایران در این زمینه به طور جدی دنبال می‌شود.»
بنابراین با نگاهی به سوابق و عملکرد غیرقابل دفاع آژانس، انتظار می رود سازمان تحت مدیریت گروسی قاطعانه از درز اطلاعات محرمانه به رسانه ها درباره پیوست توافق خودداری کنند. وقتی گروسی به عنوان مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی بعد از امضای توافق ابراز امیدواری کرد که در سه ماه آینده، توافق گسترده‌تری با ایران حاصل شود، ناگزیر باید به تعهدات و وظایف قانونی خود در این نهاد راستی آزما پایبند بماند.