به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، ظرفیت بالقوه سنگ‌های نیمه‌قیمتی و قیمتی در ایران به‌دلیل نبود دستگاه متولی که در سال‌های پس از انقلاب تا دولت‌های نهم و دهم تداوم یافت، همچنان محفوظ مانده، ضمن اینکه حرکت های مویرگی در دوران وزارت معادن و فلزات در دهه ۷۰ و دهه‌های بعد وجود داشت، اما به اعتقاد کارشناسان فعالیت برنامه‌ای مشهود و ملموس نبود.
برآوردهای انجام شده حاکی است که در چارچوب برنامه های توسعه ای در زیر ساخت های بخش معدن، می توان سالیانه حداقل اشتغال ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزارنفری را در سطح کشور بدنبال داشت.
تراش گوهر سنگ‌ها و بستری در قالب مشاغل خانگی
صنعت گوهر سنگ امروز به منبع درآمد بالایی برای بسیاری از کشورها تبدیل شده است، به‌ویژه هند و تایلند دو کشور شاخص محسوب می‌شوند که درآمد میلیاردی از این محل و اشتغال وسیع آن دارند و اکنون که دولت به توسعه اشتغال می اندیشد، یکی از راهبردها گسترش مشاغل خانگی درآمد زا و صادرات‌محور است.
پیش از این رهبر معظم انقلاب هم در دیدار اعضای هیات دولت با ایشان، بر جلوگیری از خام فروشی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی تاکید داشتند و طرح این موضوع از سوی معظم‌له نشانه اهمیت این حوزه در ایجاد ارزش افزوده برای کشور محسوب می شود.
واقعیت اینکه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو) در دولت دوازدهم به این موضوع توجه ویژه ای داشته و علاوه بر هماهنگی با سایر سازمان‌های ذی‌ربط دولتی و بخش خصوصی، نسبت به برنامه راهبردی مبادرت ورزیده تا بستر توسعه این صنعت را هموار کند.
امروز ایمیدرو به عنوان یک سازمان توسعه ای سیاست جلوگیری از خام فروشی را در قالب اهداف کلان دنبال می‌کند و براین پایه برنامه تراش گوهر سنگ ها در قالب بازارچه های تخصصی که بستری برای تولید، فروش و صادرات است، دنبال می کند.
ستاد سنگ و توسعه فرآوری گوهرسنگ‌ها
بررسی ها نشان می دهد توسعه صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی با راه اندازی کارگروه بهینه سازی صنعت گوهرسنگ ها از دی ماه پارسال آغاز شد و در این ارتباط ستادی در سازمان ایمیدرو شکل گرفته که از کمیته های مختلف تشکیل شده تا برنامه ها را در این زمینه تا رسیدن به حصول نتیجه پایش کند.
صاحبنظران اقتصادی و نمایندگان انجمن های تخصصی و دانشگاهی حوزه گوهرسنگ ها در ستاد مزبور حضور دارند و آموزش و پژوهش، تامین منابع مالی، بازار و تجارت، اصلاح قوانین، اکتشاف و استخراج و آزمایشگاه مرجع از جمله کمیته های تخصصی این ستاد است.
پیش از این ایمیدرو در نخستین گام، با همکاری استانداری و شهرداری اصفهان، در خرداد ماه امسال بازارچه تخصصی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را راه اندازی کرد. بازارچه در ساختمان جهان نما شهر اصفهان راه اندازی شده و سپس در «سرای خیار» واقع در میدان امام علی(ع) شهر اصفهان، بازارچه دیگری در دست اقدام است.
علاوه براین تفاهم‌نامه همکاری بین ایمیدرو و استانداری خراسان رضوی برای ایجاد بازارچه گوهر سنگ ها در شهر مشهد امضاء شد. پیش بینی شده با عملیاتی شدن مفاد این تفاهم نامه، بهینه سازی و توسعه بازار گوهرسنگ ها مبتنی بر اصول علمی و تجاری پیاده شود.
استان های معدنی بستری برای رونق گوهرسنگ ها
برنامه های اعلام شده توسط ایمیدرو گویای آن است که پنج بازارچه خریدفروش سنگ های قیمتی، تراش خورده و جواهر در اصفهان، مشهد، دوغارون (واقع در خراسان رضوی مرز با افغانستان)، کرمان، همدان و راه اندازی پایانه گوهرسنگ ها در مرز تایباد برنامه ریزی شده است که چراغ نخست در اصفهان روشن شد.
امسال ایمیدرو اعتباری افزون بر۴۰ میلیارد ریال برای اجرای برنامه های توسعه سنگ های قیمتی اختصاص داد که اجرایی سازی طرح گوهرسنگ ها یکی از مهمترین محورهای این کار است، ضمن اینکه تدوین طرح جامع گوهرسنگ ایران هم در برنامه در قالب استفاده از مشاور پیش بینی شده بود.
سهم ۱۵۰ هزار نفری در بازار کار
آمارهای رسانه ای و نیمه رسمی حاکی از آن است که امروز میزان اشتغال در بخش گوهرسنگ ها بیش از۱۵۰ هزار نفر است، برآورد می شود که در قالب برنامه پنج ساله هفتم نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر در این زمینه مشغول به کار شوند.
بخش زیادی از اشتغال‌زایی در این بخش به‌وسیله اجرای برنامه هایی است که به عنوان رونق مشاغل خانگی، ایجاد کارگاه های کوچک، بازارچه های خرید و فروش تراش در استان ها محقق می شود.
دستیابی به سهم نیم درصد از ارزش بازار جهانی جواهرات در چارچوب برنامه هفتم توسعه به ارزش ۳.۸ میلیارد دلار و سهم یک درصدی تا سال ۱۴۱۰ به ارزش ۹.۷ میلیارد دلار انتظار می‌رود که نقشه راه این صنعت در آینده است.
مروری بر سنگ‌های نیمه قیمتی شناسایی شده در ایران
بررسی های پیشین در حوزه گوهر سنگ ها و مطالعات زمین شناسی گویای آن است که انواع عقیق و گارنت (اواروویت، گراسولا، پیروپ و دیمانتوئید، در کوهی، ترمالین، یشم، جاسپر آندروزیت، اپیدوت، آمتیست و فیروزه) در ایران وجود دارد.
همچنین برخی مطالعات گویای آن است که بیش از ۲۵۰ نوع سنگ از جمله انواع گارنت‌ها، سفایر، سنگ یاقوت، فیروزه، عقیق، انواع کوارتز، کریزوکولا، فلوریت، تورمالین، مالاکیت، آندالوزیت وغیره در کشورمان قابل کشف هستند.
کانی تورمالین در رگه های پگماتیتی گرانیت های مشهد توده گرانیتی الوند، واقع در روستای ترکمان همدان در روستای منگاوی و همچنین کنار جاده همدان - تویسر کان دیده می شوند.
کانی توپاز در برخی رگه های پگماتیتی گرانیت الوند دیده شده و آثار آن در جزیره هرمز مشاهده شده است.
کانی زیر کن در برخی از آپلیت هایی که در توده گرانیتی الوند را در دره عباس آباد قطع می کند، دیده می شود. در بزمان واقع در استان سیستان و بلوچستان گرانیتی وجود دارد که دارای دانه های زیر کن است. توده گرانیتی زریگان در استان یزد نیز وجود دارد.
فلوریت کانسار پاچی مینا در نزدیکی سوادکوه، کانسار کمر مهدی در طبس و قهرآباد در سقز کوه لعل کان در نزدیکی کان در نزدیکی معدن سرب و روی انگوران موجود است.
فیروزه در نیشابور، شهر بابک کرمان، دامغان (باغو) و مشهد (نیگنان) وجود دارد که در سطح جهان شناخته شده است.
در کوهی در منطقه کوه تشتاب در جنوب خاوری خور، در حاشیه کویر محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان و جنوب باختری ترود وجود دارد.
آمیتیست در محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان، در منطقه میانه (ترکمان چای)، در میان سنگ های آندزیتی کنار اتوبان تهران - قزوین رو به‌روی نیروگاه شهید رجایی در یک تپه بازالتی و جنوب باختری ترود موجود است.
ژاسپر پیرامون کوه هموتیت در جنوب شرق ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد.
عقیق در منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود، جنوب باختری ترود، میانه البرز مرکزی، کرمان و خراسان جنوبی شناسایی شده است.
ژیود در منطقه میان جاده قم- تهران، منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود وجود دارد.
گارنت سبز در باغ مینوی کرمان، در منطقه خلج مشهد، در شیست‌های میکادار جاده همدان - ملایر (حواشی زمان آباد)، در اسکارن های متورق تنگ حنا، در نیریز فارس، منطقه کوه گبری رفسنجان، کوه اهر، در اتسان زنجان، دره شاهسون ملایر، در ناحیه زند اهر، ناحیه علیای دره مراد بیگ همدان، منطقه تفت یزد، منطقه ساغند و منطقه تکاب موجود است.
بریل در میکاشیست های کوه سنگی مشهد، در حوالی خواجه مراد و در برخی پگماتیت های منطقه همدان وجود دارد.
فرجام سخن
آمارهای پیشین در حوزه سنگ‌های تزئینی و نما به استناد اکتشاف های انجام شده دهه ۴۰ گویای ذخایر چندین میلیاردی است، اما در بخش سنگ های نیمه قیمتی و قیمتی کار اکتشافی چندان وسیعی انجام نشده است، ضمن اینکه غیر از فیروزه و چند نوع سنگ دیگر، سایر کانی های این بخش چندان پر حجم و وسیع رخ نمی نماید و به شکل توده ای قابل شناسایی است و پس از برداشت به اتمام می رسد.
موضوع مهم گوهرسنگ ها درآمدهای ارزی و اشتغال به‌ویژه اشتغال خانگی است که با سرمایه گذاری چند میلیونی می تواند برای رونق اقتصاد خانوارها نقش بسیار موثری ایفا کند.
امروز تولی‌گری ایمیدرو و نقش محوری آن می تواند پشتوانه مهمی برای حرکت رو به جلو در این بخش باشد، اما کافی نیست و دولت با تخصیص بودجه های متناسب برای تامین ماشین آلات روز و مورد نظر به همراه تخصیص اراضی در قالب ایجاد کارگاه های آموزشی و فرآوری و برنامه ریزی در قالب نمایشگاه های برون مرزی می تواند در این مسیر رونق بازدهی را به دنبال داشته باشد.
همچنین برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی نیازمند تعریف دقیقی در ارتباط با نقش و جایگاه گوهر سنگ ها در رونق اقتصادی است.
انتظار می رود سال پایانی برنامه ششم توسعه ( ۱۴۰۰) نقطه آغازی برای حرکت برنامه ای در بخش گوهر سنگ ها باشد و دستگاه ذی‌ربط هم سالیانه گزارش عملکرد ارائه دهد.