تپه‌های سیَلْک (Sialk) یکی از محوطه‌های باستانی مهم فلات مرکزی ایران و در اصل ویرانه کهن‌ترین زیگورات باستانی ایران که نخستین تمدن شهرنشینی در آن شکل گرفته‌است.
محوطه باستانی سیلک یکی از ارزشمندترین محوطه‌های باستانی ایران و جهان است که نزدیک به هشت هزار سال پیش (از دوران روستانشینی تا دوران ماد)، شواهد و مدارک تحولات زندگی بشر را در خود نگاه داشته است.
این محوطه شامل تپه شمالی (سیلک کوچک)، به مساحت نزدیک پنج هکتار، تپه جنوبی (سیلک بزرگ)، به مساحت نزدیک هشت هکتار و ۲ گورستان به نام‌های گورستان الف و گورستان ب است.
این تپه‌ها به ترتیب از قدیم به جدید آثار دوران مختلف تمدن بشری شامل عصر نوسنگی، عصر مس و سنگ، دوران شهرنشینی، عصر مفرغ و آهن و دوره ماد را به نمایش می‌گذارند.
مهمترین آثار تمدنی شناخته شده در سیلک شامل نخستین روستاها و خانه‌های ساخته شده به دست بشر، نخستین جانوران و گیاهان اهلی، نخستین کوره‌های پخت سفال و ذوب فلز و نخستین آثار خط و نوشتار است.
این محوطه در سال‌های ۱۳۱۲، ۱۳۱۳ و ۱۳۱۶ خورشیدی برای نخستین بار از سوی هیات باستان‌شناسی فرانسوی به سرپرستی رومن گیرشمن مورد کاوش قرار گرفت.
سیلک همچنین در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ خورشیدی، از سوی هیات باستان‌شناسی ایرانی به سرپرستی صادق (شاپور) ملک شهمیرزادی مورد کاوش و بازنگری قرار گرفت و نتایج این پژوهش‌ها در چندین جلد کتاب به چاپ رسید و در دسترس همگان قرار گرفت.
این اثر ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ خورشیدی به شماره ۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در فهرست اثرهای نامزد جهانی قرار دارد.
تپه‌های سیلک کاشان به عنوان نخستین تمدن یکجانشینی فلات مرکزی ایران در حالی از گردشگران نوروزی پذیرایی می‌کند که برخی جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی این شهرستان از جمله مجموعه تاریخی باغ فین به دلیل شرایط کرونایی تا اطلاع بعدی تعطیل است.
بازدید از سیلک در تعطیلات نوروز
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک با یادآوری تصمیم ستاد مدیریت کرونا در کاشان مبنی بر تعطیلی مکان‌ها و محوطه‌های تاریخی در تعطیلات نوروز افزود: گشایش محوطه‌های روباز و بدون ازدحام به دستور مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان از روز دوم فروردین ماه انجام شد، از این رو بازدید گردشگران از فضای باز محوطه تپه‌های باستانی سیلک روزانه در تعطیلات نوروز برای گردشگران برقرار است.
جواد حسین‌زاده ساداتی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بازدید روزانه از تپه‌های باستانی سیلک با کاهش ۹۰ درصدی به‌دلیل محدودیت‌های شرایط کرونا و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی نزدیک به ۳۰۰ نفر رسیده است.
به گفته وی، این در حالی است که پیش از شیوع کرونا در سال ۱۳۹۸ روزانه ۲۵۰۰ تا سه هزار گردشگر از این محوطه باستانی بازدید می‌کردند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک خاطر نشان کرد: بازدیدکنندگان می‌توانند با رعایت بهداشتی به‌ویژه داشتن ماسک هر روز از ساعت ۹ تا ۱۸ با حضور راهنمایان گردشگری میراث فرهنگی، دانشجوی دانشگاه کاشان و راهنمای الکترونیکی از طریق پرداخت هزینه از این پایگاه دیدن و خدمات گردشگری دریافت کنند.
حسین‌زاده ساداتی، با تاکید بر رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی حتی با ضدعفونی کردن سطوح مورد بازدید گردشگران اظهار داشت: مجموعه فضاهای نمایشگاه پایگاه باستانی سیلک شامل یافته‌های دوره‌های مختلف سیلک و یک سالن نمایش این پایگاه در معرفی مستندهای نمایشی به دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی بسته است.
وی ادامه داد: تپه‌های باستانی سیلک بخش مهمی از این پایگاه در فضای باز است که گردشگران می‌توانند بخشی از خمره‌ها، دفینه‌ها، ترانشه‌ها و کارگاه‌های پرفسور گریشمن به‌عنوان نخستین کاوشگر در این محوطه دیدن کنند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک با یادآوری اینکه چهار غرفه با راه‌اندازی نمایشگاه، سالن نمایش و مستندهای آن نیز برای دانش‌آموزان و گردشگران ایجاد شده بود تا با نحوه ساخت سفال، ابزار سنگی، نوشتن خطوط باستانی و فلزگری آشنا شوند، اضافه کرد: راه‌اندازی و بازدید از این فضاهای سربسته نمایشگاهی، نمایشی و آموزشی به‌دلیل همزمانی با آغاز دوره همه‌گیری کرونا و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی متوقف شد که امید است بعد از رفع این بیماری برای گردشگران و علاقه‌مندان قابل بازدید و استفاده شود.
وی تصریح کرد: طراحی ایجاد مجموعه تاریخ فرهنگ سیلک نیز با کمک مشاور برای ۲-۳ سال آینده برنامه‌ریزی و مکان آن در جنوب محوطه باستانی سیلک جانمایی شده‌است.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک بهره‌برداری از این طرح را نیازمند مشارکت خیران میراث‌یار دانست و اضافه کرد: یافته‌های سیلک از دوره گریشمن در این مجموعه در قالب نمایشگاهی بعد از این همه‌گیری در معرض دید گردشگران قرار می‌گیرد.
حسین‌زاده ساداتی سیلک با تمدن و مدنیتی به قدمت پنج تا ۶ هزار سال را متعلق به کاشانی‌ها دانست و افزود: مدنیت و تمدن شهری اینجا به عنوان نخستین شهرهای جهان جدا از این روستا که هشت هزار سال قدمت دارد حاصل فعالیت و کوشش خود کاشانی‌ها و نیاکان آنان است که باید در محافظت جدی از آن مطالبه‌گری کنند.
به گفته وی، سیلک سرمایه و ثروتی برای مردم کاشان است که منفعت و ضرر از بین رفتن و آسیب آن به خود کاشانی‌ها می‌رسد.
عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه کاشان ادامه داد: البته از آنجا که این مجموعه ارزشمند جهانی است منفعت حفظ یا ضرر آسیب به آن برای کل جهان است از این‌رو افزون بر مطالبه‌گری کاشانی‌ها در حفاظت هر چه بیشتر از آن هیچ سستی و خللی نباید در روند تثبیت جهانی شدن آن رخ دهد.
کاوش تپه‌های سیلک از نگاه یک باستان‌شناس پیشکسوت
مرمتگر و باستان‌شناس پیشکسوت کاشانی نیز با یادآوری کاوش تپه‌های باستانی سیلک به سرپرستی گریشمن فرانسوی در سال ۱۳۱۲ گفت: تشخیص وجود ۲ تپه شمالی و جنوبی در چهار کیلومتری جنوب غرب کاشان و تالیف ۲ جلد کتاب ارزنده برای این مرز و بوم حاصل کار این باستان‌شناس فرانسوی بعد از سه سال شد.
عباس اعتماد فینی با اشاره به تقسیم دوره‌های سیلک از سوی گریشمن به ۶ دوره فرهنگی ادامه داد: سیلک نخستین تمدنی است که انسان‌ها هزاره ششم قبل از میلاد از خود به یادگار گذاشتند.
وی تصریح کرد: ایران در مناطق دیگر نیز محوطه باستانی با قدمت کمتر یا بیشتر از سیلک دارد اما هیچیک امتیاز و تقدم این محوطه باستانی به‌دلیل استمرار زندگی از هشت هزار سال پیش تا کنون ندارد.
به گفته این باستان‌شناس، دور از انتظار نیست افرادی که در جوار تپه سیلک سکونت دارند از آن طایفه قدیم باشند.
اعتماد فینی با تاکید بر خلق ریسندگی، بافندگی، رنگ، نقشه، سفال‌گری و ذوب فلز برای نخستین بار در سیلک اظهار داشت: این اثر یکی از ارزنده‌ترین مکان‌ها و امانت‌های به یادگار مانده و ارث‌رسیده از نیاکان کاشانی‌هاست که نباید با توفان فراموشی ویران شود.
وی افزود: سال ۱۳۲۸ و از ۱۳ سالگی در شوش دانیال با گریشمن فرانسوی کار خود را به عنوان شاگرد شروع و به مدت ۱۸ سال با او همکاری کرد.
به گفته این باستان‌شناس، یکی از افتخارات زمان کاری وی اینست که ۱۰ سال با «ژان پِرو» جانشین آقای « گیرشمن» مرمت چغازنبیل ارزنده‌ترین، بلندترین، بزرگترین و زیباترین بنای در جنوب ایران را انجام داده است.
اعتماد فینی با تاکید بر اهمیت تربیت باستان‌شناسان گفت: باید بودجه‌ای برای دانشجویان این رشته بعد از تحصیلات دانشگاهی اختصاص یابد تا بتوانند در راستای مرمت ودیعه‌های ارزشمند تاریخی و افزایش تجربیات علمی و عملی خود در کنار استادهای متبحر گام بردارند.
«عباس اعتماد فینی» فرزند استاد «احمد اعتماد فینی» متولد ۱۳۱۵ همکار «رومن گریشمن» باستان‌شناس فرانسوی در عملیات مرمت و به‌سازی تپه‌های سیلک است که در سال ۹۴ به عنوان مرمتگر نمونه از تلاش‌های وی برای حفظ و مرمت تپه‌های سیلک قدردانی شد.
وی در ۱۳ سالگی به هیات باستان‌شناسی فرانسوی پیوست و نخستین همراهی او با گریشمن در حفاری‌های خوزستان بود؛ از بدو ورود به گروه با خانم «تانیا گریشمن» همسر رومن گریشمن همکاری و در مرمت اشیای باستانی او را یاری می‌کرد.
اعتماد فینی هرچند تحصیلات آکادمیک ندارد اما به دلیل تجربه فراوان از بزرگترین مرمت‌گران اشیای باستانی در کشور به‌شمار می‌آید.
یک هزار و ۷۰۰ اثر ارزشمند تاریخی در کاشان
معاون مدیرکل و رییس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی کاشان گفت: این شهرستان با برخورداری از یک هزار و ۷۰۰ اثر دارای ارزش تاریخی، طبیعی و معنوی شامل ۳۲۵ اثر ثبت ملی و یک اثر ثبت جهانی، است.
مهران سرمدیان اظهار داشت: ۳۴ اثر کاشان نیز با موضوعات آیین‌ها، صنایع دستی، مهارت و دانش از جمله مهارت فنون مسگری، آیین نخل گردانی، مهارت پخت کلوچه کاشان در فهرست آثار میراث ناملموس کشور و ۲ مهارت بافت قالی کاشان و آیین قالی‌شویان مشهد اردهال کاشان در فهرست میراث معنوی جهانی ثبت شده‌است.
وی همچنین شمار مرکزهای بوم‌گردی در کاشان ۱۶ باب با ۱۱۷ اتاق و ۴۲۴ تخت و تعداد میهمان‌پذیرها را نیز پنج باب با ظرفیت ۱۵۳ تخت برشمرد.
به گفته وی، ۳۴ باب اقامتگاه سنتی با ۴۲۷ اتاق و ۱۰۵۲ تخت، هشت باب هتل یک تا چهار ستاره با ۳۳۸ اتاق و ۸۹۱ تخت، چهار هتل‌آپارتمان با ۳۵ اتاق و ۱۱۸ تخت در شهرستان کاشان وجود دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان خاطر کرد: مجموع ظرفیت اقامتی کاشان سه هزار و ۲۶۵ و اشتغال یک‌هزار و ۱۵۳ نفر در تاسیسات گردشگری این شهرستان است.
سرمدیان اظهار داشت: همچنین پنج سفره‌خانه سنتی، ۲۱ دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی، چهار مجتمع بین راهی، ۲ آموزشگاه گردشگری، ۱۸ اقامتگاه بوم‌گردی، یک شرکت حمل و نقل گردشگری، یک شرکت خانه مسافر به ظرفیت ۱۲۰ خانه در کاشان فعالیت دارد.
شهرستان کاشان با برخورداری از یک هزار و ۷۰۰ اثر دارای ارزش تاریخی، طبیعی و معنوی شامل ۳۲۵ اثر ثبت ملی و یک اثر ثبت جهانی، در فاصله نزدیک به ۲۰۰ کیلومتری شمال اصفهان واقع است.