با گسترش شبکه‌های اجتماعی و بروز تنوع و جذابیت‌های مختلف آنان، در آستانه برگزاری انتخابات ۱۴۰۰، این پرسش به وجود آمده که نبض این رویداد مهم سیاسی، در دست رسانه‌های رسمی است یا شبکه‌های اجتماعی و هر یک از این دو نوع رسانه، چه کارکردهایی در فضای جدید دارند؟
ابوالفضل حاجی زادگان، پژوهشگر اجتماعی که پژوهش های متعددی درباره کارکرد و تاثیرات شبکه‌های اجتماعی داشته، در وبینار ایرنا با عنوان «نبض انتخابات، در دست رسانه‌های رسمی یا شبکه‌های اجتماعی؟» با بیان اینکه در انتخابات پیش رو رسانه‌های جدید دست بالا را دارند و جریان سازتر هستند، تصریح کرد: البته معنای حرفم این نیست که الزما نقش تعیین کننده دارند و این طور هم نیست که رسانه‌های رسمی نتوانند مداخله ای انجام دهند.
وی در پاسخ به سوالی درباره تاثیر فیلترینگ کلاب‌هاوس بر میزان مشارکت در انتخابات گفت: به نظر من تشدید فیلترینگ فضای آنلاین قطعا میزان مشارکت را افزایش نمی‌دهد و ممکن است پایین هم بیاورد. چون میزان مشارکت بیش از تبیین رسانه ای نیازمند تبیین سیاسی است. بخشی از شرکت نکردن مردم در انتخابات ناشی از نارضایتی‌ها و سوالهای پاسخ داده نشده است. فیلترینگ این نارضایتی را افزایش داده و مردم احساس می‌کنند با پرسشهای پاسخ داده نشده بیشتری روبرو هستند و نرخ مشارکت را قطعا کاهش خواهد داد.
او در عین حال گفت: البته نمی‌توان گفت برداشته شدن فیلترینگ الزاما میزان مشارکت را افزایش می‌دهد. چرا که این موضوع به نوع نقش آفرینی رسانه‌های داخلی و خارجی وابسته است. از این رو به نظر من بهتر است فیلترینگ کاهش یافته و رسانه‌های رسمی تلاش کنند در زمین کمتر کنترل شده نقش آفرینی کنند، در این صورت ممکن است بخشی از مردم قانع شوند و این اقناع میزان مشارکت مردم را هم افزایش دهد.
تا همین الان هم کلاب‌هاوس پدیده انتخابات ۱۴۰۰ است
حاجی زادگان با طرح این ادعا که «تا همین الان هم کلاب‌هاوس پدیده انتخابات ۱۴۰۰ است»، توضیح داد: نباید تصور کنیم پلتفرم‌های مختلف الزاما باید تاثیر مستقیم بر کاربران مختلف بگذارند. بخش زیادی از اثرگذاری، تاثیر واسطه مند است. مثلا قرار نیست خبرگزاری ایرنا ۸۰ میلیون مخاطب داشته باشد. ایرنا مخاطبانی دارد که نگاه تخصصی تری به رسانه دارند و بعد از انتشار محتوا، این افراد متاثر از ایرنا مطالبی را در سایت و صفحات شخصی یا تخصصی خود منتشر می‌کنند.
دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: به طور کلی ما با یک سازواره از بازیگران مختلف مواجهیم که با هم تاثیر و تاثر دارند. نمی‌شود گفت چون تنها ۲ درصد از مردم ایران در توییتر عضوند، تاثیر آن تنها بر دو درصد مردم است. توییتر بر بخش نخبه جامعه اثر گذاشته و باعث جریان سازی می‌شود و بعد به اینستاگرام و تلگرام سرازیر می‌شود. کلاب‌هاوس هم همین طور است و مشابه توییتر نوع دیگری از جریان سازی در آن رخ می‌دهد. یعنی می‌توان گفت مبدا جریان سازی در توییتر و کلاب‌هاوس است و بعد تاثیر خود را در اینستاگرام و تلگرام و حتی رسانه‌های رسمی می‌گذارد و البته رسانه‌های رسمی می‌توانند خودشان هم به موازات این مسیر شبکه‌های آنلاین اجتماعی، جریان ساز باشند.
وی هشدار داد: اگر این پیچیدگی را در نظر نگیریم، ممکن است آدرس غلط به خودمان بدهیم. کلاب‌هاوس نه قرار است جایگزین توییتر شود، نه تلگرام و خبرگزاری. اینها همه سر جای خودشان هستند و مهم این است که ما این فرایند پیچیده تاثیرگذاری واسطه مند را به خوبی درک کنیم.
این جامعه شناس، فضای مجازی رسانه ای کنونی را مبهم، پرتنش و آب گل آلودی توصیف کرد که در آن با انبوهی از اخبار درست و نادرست مواجهیم و افزود: فکر می‌کنم چیزی که در این شرایط بیشتر از برخوردهای قانونی و انتظامی و پلیس فتا جواب می‌دهد، رفتار حرفه ای ماست، همه ما یعنی رسانه‌ها، کنشگران، جریان‌های سیاسی متخصصان و سایر بازیگران فضای آنلاین.
رسانه‌های رسمی‌با انتشار غیرجانبدارانه اخبار اعتماد را جلب کنند
حاجی زادگان یکی از عوارض انفعال رسانه‌های رسمی را ظهور بعضی اینفلونسرها دانست که اساسا کارکردشان انتشار شایعه و اخبار دروغ است و با صفحات توییتری و بعضا نام مستعار درباره اخبار مناقشه برانگیز، به راحتی می‌توانند اطلاعات نادرست منتشر کنند.
وی گفت: همه اینها در داخل ایران نیستند و حتی اگر هم بودند، با برخورد پلیسی امکان کنترل آنها نبود. مواجهه درست تر این است که رسانه‌های رسمی‌با انتشار حرفه ای و غیرجانبدارانه اخبار بتوانند اعتماد مخاطبان را به خود جلب کنند و حسابهای توییتری، کانالهای تلگرامی و دیگران را هم به این سمت سوق دهند که مجبور شوند اخبار و اطلاعات واقعی تری منتشر کنند. اگر این اتفاق بیفتد، رسانه‌های رسمی می‌توانند اثرگذارتر باشند.
این جامعه شناس گفت: مخاطب را هم نباید فاقد قوه تشخیص در نظر گرفت. چون اگر در معرض ارائه حرفه ای اطلاعات درست قرار بگیرد، می‌تواند با رویگردانی از اینفلونسرهای منتشرکننده اخبار غلط، آنها را تنبیه کند؛ کما اینکه این اتفاق بارها در طی این سالها افتاده است.
او با اشاره به پژوهش هایش در توییتر و اینستاگرام و رصد مداوم این تغییرات گفت: صفحاتی که رفتار غیرحرفه ای دارند، به مرور زمان اعتماد مخاطبان را ازدست می‌دهند. یعنی ما در فضای امروز رسانه‌ها با سیالیت گروه‌های مرجع رسانه ای مواجهیم و رسانه‌ها اعم از رسمی و غیررسمی و اینفلونسرها هیچ حاشیه امنیتی ندارند. به راحتی می‌توانند اعتباری را که طی سالها به دست آورده اند را با یک خبر مناقشه برانگیز از دست بدهند. در این رقابت رسانه‌های رسمی هرچه حرفه ای تر رفتار کنند، می‌توانند دست بالاتر هم داشته باشند.
در این نشست وبیناری، اکبر نصراللهی رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی هم با تاکید بر این که انتخابات ۱۴۰۰ حتما مجازی‌تر از انتخابات‌های گذشته خواهد بود، گفت: کلاب‌هاوس پدیده انتخابات ۱۴۰۰ نیست، اما فیلترینگ آن در مقطع کنونی کار درست و به موقعی نبود.
محتوای کامل این وبینار به زودی منتشر می‌شود.