موسیقی ایران اگر به صورت کلی تعریف یا از آن یاد شود، طیف‌های رنگارنگی را شامل می‌شود و می توان گفت موسیقی قوم‌ها و اقلیم های ایران هریک ضرباهنگ ویژه و ساز و نواهای مختلف دارند.
فراتر از این تقسیم بندی، نوعی موسیقی با عنوان اصیل یا سنتی در ایران رواج دارد و بحث این گزارش متمرکز به همین نوع موسیقی است.
هنگامی که این نوع موسیقی نواخته یا شنیده می‌شود، برخی افراد غمناک بودن این نوع موسیقی را مطرح می‌کنند که برخی استادان و هواداران با پذیرش اندوهناک بودن این نوع موسیقی در مواردی، پاسخ می‌دهند نواهای شاد هم می توان از موسیقی سنتی انتظار داشت.
برخی دیگر می گویند موسیقی سنتی یا اصیل درون گراست و همین ویژگی قضیه اندوهناک بودن را به ذهن می آورد ولی قطعه شاد هم در این نوع موسیقی داریم.
درون گرایی و عرفان در موسیقی سنتی به غم تعبیر شده است
امیر زارع کارشناس و مدرس آواز ایرانی کشور و فارس و مدیر موسسه موسیقی دل آواز شیراز در این زمینه گفت: موسیقی هر کشوری برخاسته از فرهنگ ،تمدن و تاریخ آن کشوراست و موسیقی ایرانی همانند نقش یک فرش، بیانگر اصالت گذشته ماست.
وی در گفت و گو با ایرنا افزود: هرچند موسیقی اصیل ایرانی قطعه و ملودی های شاد هم بسیار دارد اما متاسفانه به دلیل تاریخ و گذشته سرزمین مان که دایم در معرض غارت، تجاوز و هجوم بیگانگان قرار می گرفته و همواره در محدودیت بوده طبعا زبان حال مردمان و سرزمینمان بوده و هست.
زارع بیان کرد: به دلیل درون گرا بودن ذاتی خود موسیقی اصیل ایرانی و هم به سبب عجین بودن با شعر، ارزش موسیقی سنتی صدچندان است.
او در این زمینه به نام شاعرانی که عمدتا فیلسوف، دانشمند، عارف و معلم اخلاق بوده اند چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار و خیام اشاره کرد.
زارع اظهارداشت: این درون گرایی موسیقی ما به اشتباه غم و اندوه تعبیر می‌شود حال آنکه به قول مولانا عین شادی و شعف است چرا که شادی ونشاط واقعی در آرامش یافت می‌شود و از آرامش است که نشاط و شادی بوجود می آید.
این مدرس آواز معتقد است: شادی های سطحی، لحظه ای و زودگذر خلاف ذات موسیقی اصیل و ناب ایرانی است هر چند موسیقی ابعاد مختلفی دارد و بایستی تمام سلائق و سطوح درک و لذت ها را در بر گیرد.
زارع همچنین اعتقاد دارد که مهم آن است که موسیقی در هر سطحی و در هر گونه ای اعم از سنتی، پاپ، کلاسیک و غیره دارای پیام مثبت باشد و برای این کار زحمت کشیده شده باشد چه موسیقی جدی و چه غیر از آن و اساسا تمام هنرها از این امر مستثنی نیستند.
وی اضافه کرد: از طرفی متاسفانه شاهد آن هستیم که عمدتا حال و هوا و مفاهیم شعر با ملودی و آهنگهای ساخته شده همخوانی ندارند که این امر در موسیقی پاپ به وفور و در موسیقی سنتی هم دیده می شود و صرف دارا بودن ریتم های شش و هشت و یا سریع نمی تواند بیان کننده آن حس شادی باشد و خاصیت غم زدایی داشته باشد حتی لحن و جنس صدا و.....نیز بسیار در القای حس شادی نفش ایفا می‌کند.
این مدرس آواز ادامه داد: صد البته مردم بر اساس حس و حال خود که موسیقی مورد نظرشان را که زبان حالشان باشد گوش می کنند و چنانچه بر خلاف ذائقه آن لحظه و ساعت نیز موسیقی هایی گوش کنند که بتواند آنها را از غم و اندوه برهاند و موجبات آرامششان را فراهم آورد بسیار مفید است.
موسیقی غمگین، بد نیست
جهانبخش رستمی کارشناس، مقام دان و مدرس و مدیر آموزشگاه موسیقی مقام در شیراز معتقد است: موسیقی به روش های گوناگون می تواند بر مغز اثر بگذارد و موسیقی غمگین نیز با توجه به تحقیقاتی که در دانشگاه دورهام انجام شده است چند حس را در مخاطب خود به وجود می آورد.
وی بیان کرد: احساس غم و اندوه از دست دادن را عمیق می کند که این تجربیات اغلب لذت بخش نیست اما می تواند به نوعی انعکاس دهنده درمان باشد.
وی در مصاحبه با ایرنا افزود: موسیقی غمگین می تواند فرد را در احساس افسردگی و به روزهایی با حس و حال بارانی هدایت کند. غمگین و افسرده بودن در حالی که به عنوان یک احساس منفی استنباط می شود، در واقع می تواند برای نمایان کردن خلاقیت ها بسیار مفید باشد.
رستمی گفت:کسانی که بطور افراطی به موسیقی غمگین گوش می دهند به سادگی از آن لذت می برند؛چون به کنه آن پی برده اند.
این موسیقیدان اظهارداشت: از طرفی این نوع از موسیقی حس همدلی را در مخاطب خود ایجاد می کند. از نظر بنده در حال حاضر همین مورد دلیل ساخت و گوش دادن به موسیقی غمگین است.
این هنرمند موسیقی کشور اضافه کرد: یکایک افراد به فراخور شرایطی که تجربه می کنند به همدلی نیازمندند و در زمانه ای که اغلب انسان ها انزوا را از سر می گذرانند، شاید تنها همراهشان موسیقی باشد که طبیعتا ترجیح می دهند نوعی از موسیقی که بیانگر حال آنهاست و حس همدلی به آن ها القا می کند را برگزینند.
موسیقی برآیند اتفاقات است
غلامرضا ذاکری کارشناس و مدرس موسیقی کشور هم به ایرنا گفت: موسیقی هر سرزمین برآیند اتفاقاتی است که بر مردمان آن سرزمین گذشته است و مردمان ما در طول تاریخ رنج‌ها و ستم های فراوانی را دیده اند و به تبع آن هنر نشات گرفته از فرهنگ کلی و روحیات به وجود آمده در اتفاقات تاریخی است که قطعا بازتاب غمناکی دارد.
وی با تاکید بر اینکه هنرمند و خالق آثار هنری در همین فرهنگ تاریخی زیسته است افزود: موسیقی و به کل هنر در مواقع بحرانی همواره تسکین آلام و دردها بوده و هرچه مخاطب با موسیقی جدی تر و عمیقتر ارتباط برقرار کرده باشد کارایی موثرتری خواهد داشت.
ذاکری عنوان داشت: بحث موسیقی و هنر جدی و عمیق است که همواره نجات دهنده انسان گرفتار در دنیایی لبریز از تضاد و تناقض است چرا که انسان را به تفکر وا می دارد و این تفکر و آگاهی رنج دوران را کاهش می دهد.
وی بیان کرد:باید بدانیم که هنر جدی با مخدر متفاوت است. مخدر تفکر و آگاهی آدمی را کاهش می دهد و در کوتاه مدت شاید سکونی در فراموشی باشد اما هنر جدی همراه و همگام تنهایی ها و رنج های بشری است.
این هنرمند عرصه موسیقی کشور بیان کرد: در حالِ حاضر که مردم ما گرفتار تامین مسائل بدیهی معیشت زندگی هستند تنها راهکار شادی آفرینی فعلا در اقتصاد خلاصه می شود و هنر کارآیی خاصی نخواهد داشت و حداکثر سرگرمی برای طبقات بالای جامعه می شود.
غم لذت بخش
عبدالرضا زارعی خواننده، مدرس و مدیر عامل موسسه فرهنگی و هنری در استان فارس بیان کرد:دلیل غلبه ریتم های اندوهگین بر موسیقی سنتی جنبه تاریخی دارد، چرا که کشور ما در طول تاریخ گذشته خود همواره تحت دستبرد بیگانگان، چپاول و در مسیر جنگ و خونریزی قرار داشته است که رفته رفته غم و گریه برای جامعه ما لذت بخش شد و تأثیر آن هیچگاه از حافظه تاریخی جامعه پاک نشده است.
وی در مصاحبه با ایرنا افزود: بنابراین به شکل ناخودآگاه بر هنر و به ویژه موسیقی هم تأثیر گذاشته است. گذشته را به هم سادگی از تاریخ یک ملت نمی توان حذف کرد. وقتی دردِ دل یکی زیاد باشد، دنبال دردِ دل کردن است و موسیقی ندای درونی آن شخص یا جامعه است.
وی افزود: موسیقی و موسیقیدان جدای از جامعه و معجزه گر نیست. فضای جامعه و موسیقی در هم گره خورده است و لازم و ملزوم یکدیگر هستند، بنابراین موسیقیدان هم متأثر از شرایط زندگی خود به اثرآفرینی می پردازد.
زارعی گفت: وقتی جنگ است، موسیقی حماسی جان می گیرد. وقتی شادی همگانی است، موسیقی ریتم تندتری به خود می گیرد. وقتی مرگ است، موسیقی اشک های شما را سرازیر می کند، پس جامعه و موسیقی از قانون عمل و عکس العملی تبعیت می کنند.
زارعی اظهارداشت: قبل از هر چیز باید دید اصلاٌ موسیقی شاد تعریفش چیست. صرف ریتم شش و هشت یعنی ما موسیقی شاد تولید کرده ایم یا آن شکل موسیقی هم که شما را به جنبش درونی وا دارد، لقب شادی آفرین به خود می تواند بگیرد؟
وی اضافه کرد: آن چه مسلم است تولید نیروی مثبت درونی اثربخش و ماندگار معنای دقیق تر موسیقی سُروربخش برای شخص شنونده و یک جامعه است.
این خواننده و مدرس موسیقی ادامه داد: اگر هیجان، کاذب باشد، اثر موسیقی لحظه ای است و اگر عمیق باشد، مدت دار است. حال همین موضوع به کنسرت از هر نوع چه مجازی و چه غیر مجازی هم تسری پیدا می کند.
زارعی عنوان داشت: البته که کنسرت های مجازی مسکن موقتی است و در هیچ زمان آن را جانشین اجراهای زنده موسیقی نمی توان کرد، بنابراین در کنسرت مجازی دنبال اثربخشی سازنده نباشید. اگر شما یک حافظه قابل حمل و به اصطلاح فلش مموری داشته باشید، روی آن ده ها فیلم موسیقی می توانید بگذارید و هر وقت دل تان خواست تماشای شان کنید و لذت ببرید. هیچ تفاوتی با کنسرت مجازی ندارد.
وی بیان کرد:کنسرت مجازی در یک ساعت دو ساعت تمام می شود و هیچ اثر قابل تعریفی بر مخاطب نخواهد داشت و فقط انگار استامینوفن کدیین داده این تا سر درد شخصی که ضعف بینایی دارد برای چند ساعت خوب شود، اما او بایستی دنبال عینک مناسب باشد و نه داروی مسکن موقتی.
ریتم اندوهگین در موسیقی وجود ندارد
سید آرش شهریاری و سید وصال حسینی که آهنگساز، مقام دان و کارشناس عرصه موسیقی کشور هستند به خبرنگار ایرنا گفتند: در موسیقی ریتم اندوهگین وجود ندارد، ریتم معادل وزن است که وزن هم از حالت خطی بیرون می آید و مقید می‌شود به وزن موسیقیایی.
این افراد گفتند: اوزان موسیقی ما دارای ادوار موسوم به ایقاعی هستند که فراموش شده اند. اگر نوازندگان و موسیقیدان ها مجدد رجوع کنند به این ادوار و موسیقی قدیم و آن اصول بنیادین ایقاع را در ساختن موسیقی یاد بگیرند و بکار ببرند، قطعات موسیقی ما اندوهگین تلقی نمی‌شود.
این دو هنرمند اضافه کردند : به عنوان مثال ارجاع می‌دهیم صحبتمان را به یکی از قطعات استاد عبدالقادر مراغه ای که در قرن چهارم می‌زیسته، قطعه ای به نام " نقش راست " که خیلی زیبا گروه عبدالقادر نواختند و چقدر "دور" می‌تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد در حرکت و پویایی و سیال بودن موسیقی.
شهریاری و حسینی اظهارداشتند: اگر موسیقی را ریتم و نغمه بدانیم قطعا تاثیرات مهمی بر موسیقی ما خواهد داشت اما الان موسیقی ما فاقد اصول ایقاعی است و مسلما وقتی که ما یک رکن اساسی و بنیادین را از موسیقی مان بگیریم خیلی ضربه مهلکی به موسیقی وارد کرده ایم.
اینان اضافه کردند: همچنین سازهای کوبه ای ما ملودی پردازی می‌کنند به جای اینکه "دور" را اجرا کنند، خود ملودی را می‌نوازند به خاطر همین موسیقی ما، موسیقی اندوهگین تلقی می‌شود و گرنه موسیقی هر کشوری ریتم تند و کند باید داشته باشد.
شهریاری و حسینی ادامه دادند: بهتر است به جای ارزش گذاری و جهت دادن به موسیقی به بنیادهای اصلی موسیقی خودمان برگردیم که این بنیاد در موسیقی نواحی بسیار رعایت و حفظ شده است و ما وقتی یک موسیقی تنبور و یا دوتار گوش می‌دهیم بسیار قبراق و سرحال می شویم .
این دو هنرمند عرصه موسیقی کشور گفتند: پیشنهاد می‌شود از استادان و بزرگان موسیقی نواحی که در قید حیات هستند مستندی ساخته شود تا کسانی که این فیلم را می‌بینند که نسل جدید نوازنده ها و هم مخاطبین موسیقی هستند پی ببرند به مسیر پر از فراز و نشیبی که آنها گذرانده اند و سختی هایی که در این مسیر بر آنها گذشته است تا کمکی به نسل جدید نوازنده ها شود که آگاه شوند و درس بگیرند.
شهریاری و حسینی افزودند: همچنین یک کار پژوهشی خواهد بود که در تاریخ موسیقی ما برای نسل های بعد به یادگار خواهد ماند.
جامعه به موسیقی اندوهناک اقبال دارد
وحید رئیسی کارشناس و مدرس موسیقی و مدیر موسسه موسیقی آوای شیراز نیز به خبرنگار ایرنا گفت: مسائل فرهنگی مسائلی نیست که امروز مبتلا باشیم و بخواهیم همین امروز اقدامی انجام بدهیم که نتیجه بخش باشد؛ نزدیک به نیم قرن موسیقی ما جزو مشکوکات و پنهانی جامعه بوده که برای آن برنامه ریزی نشده و در چنین شرایطی نتیجه خوبی هم نخواهد داشت.
وی افزود: دلیل غلبه ریتم های اندوهگین بر موسیقی کنونی این است که جامعه اقبال خوبی به این بخش ها دارد و علاقه مندی نشان می‌دهد و دلیلش این است که جامعه الان ما خود اندوهگین است.
رئیسی اظهارداشت: مافیای پخش موسیقی که رگ خواب جامعه را به دست آورده و در بزنگاه مشخص دخالت و آن را نهادینه می‌کند و این موسیقی را در گردنه های مشخصی از فضای مجازی و حضور مردم تزریق می‌کند و مردم هم به دلیل اطلاعات کم و محدود دنباله رو موسیقی اندوهگین می شوند.
وی اضافه کرد: به طور حتم باید موسیقی نقش شادی آفرینی ایجاد کند در سطوح مختلف اما سیاست گذار موسیقی جامعه برای عوام مردم ترجیح می‌دهد که موسیقی از نوع اندوهگین باشد و شاید تخصص آن را ندارد که موسیقی شاد را خلق کند و یا ضرورتی در تولید موسیقی شاد نمی‌بیند؛ مشخصه ها در تولید موسیقی شاد وجود دارد ولی برایشان قابل شناسایی نیست.
این فعال عرصه موسیقی ادامه داد: همانند وقتی می‌خواهیم دیواری را با رنگ های شاد رنگ آمیزی کنیم مشخص است که از رنگ های روشن و شادی آور استفاده می‌کنیم و هیچ وقت از رنگ های تیره و سیاه استفاده نمی‌شود و موسیقی هم نمادهای مشخصی دارد و به طور مشخص باعث شادی می‌شوند و بنابراین شاید تولیدکنندگان موسیقی اطلاعات و تخصصی از نحوه شاد کردن موسیقی ندارند.
رئیسی عنوان داشت: پیشنهادمشخص من این است که قبل از هر کاری و در موارد مختلفی پایه و اساس کار پژوهش است و باید تولیدکنندگان خوب موسیقی شناسایی شوند و از آنها دعوت به عمل آید در یک سازمان و یا ساختار مشخص و با حمایت و بودجه های دولتی فضایی برای ایجاد و تولید موسیقی خوب و شاد فراهم کنند.
موسیقی ما اندوهگین نیست، روح نواز است
مهسا هاشمی نیک، نوازنده و فعال حوزه موسیقی استان فارس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: فضای عمومی جامعه بر حال و هوای هنرمند و موسیقی تولید شده و میزان پذیرش موسیقی بسیار تاثیرگذار است.
وی ادامه داد:موسیقی سنتی ما اندوهگین نیست بلکه به دلیل روح معنوی و معرفتی حاکم بر آن ، عمیق و روح نواز است و ممکن است مطابق سلیقه برخی افراد نباشد.
هاشمی نیک با تاکید بر اینکه موسیقی با روح و فطرت انسان ها سر و کار دارد به همین دلیل سلایق مختلف می توانند انتخاب های متفاوت داشته باشند افزود: جا دارد به این نکته تاکید کنم در شرایط های بحرانی بشر و مخصوصا همین روزهای کرونایی موسیقی می تواند در سبک زندگی، حفظ روحیه و سلامت روان و ایجاد امید و انگیزه افراد بسیار مفید، موثر و مناسب باشد.
وی گفت:در این برهه از زمان هنرمندان ما بابد بر اساس ضرورت به تهیه و تولید و ارایه آثار ریتم دار، شادی آور و پر محتوا روی بیاورند تا مخاطب را با خود همراه کنند.
هاشمی نیک ادامه داد: در شرایط فعلی موسیقی بنا به ضرورت و تاثیرگذاری باید به نیاز و خواست مخاطب پاسخ دهد و کمک کننده برای گذر از سختی های زمانه باشد.
وی اظهارداشت: امروز طلب مخاطبان حوزه موسیقی شعر و محتوای غنی و ریتم شادی آور است تا از بار غم، افسردگی، ناراحتی و سختی زمان بکاهد.
این نوازنده و هنرمند موسیقی اضافه کرد: علاوه بر تکلیف مهمی که امروز هنرمندان ما در تولید آثار مورد نیاز مخاطب بر عهده دارد،دولت و مسئولان نیز وظیفه هایی دارند که نباید نادیده گرفته شود.
هاشمی نیک اضافه کرد: حذف قوانین و محدودیت های دست و پاگیر در حوزه موسیقی، توجه به نیاز امروز جامعه، ایجاد زمینه مناسب برای فعالان این عرصه برای ارایه آثار، تسهیل در صدور مجوز ها از اقداماتی است که در دست حاکمیت و مسئولان است.
وی عنوان داشت: همه امور کشور در مباحثی مانند سیاست و اقتصاد خلاصه نمی شود بلکه فرهنگ، زیرساخت بخش های دیگر است که نمی توان تاثیر آن را انکار کرد.
هاشمی نیک اضافه کرد: در سختی ها باید همه بخش ها دیده شود و اگر از هنرمندان و فعالان عرصه موسیقی در هر سطحی حمایت شود آثار قاخر برای عرضه به جامعه وجود دارد که با اقبال مردم روبه رو خواهد شد.