به گزارش ایرنا، در نشست روز دوشنبه مهمترین موضوع بازگشت آمریکا بود. شرکت جو بایدن در این نشست به عنوان اولین حضور او در کسوت ریاست جمهوری از نظر نمادین برای ناتو بسیار مهم است. حتی می شود اینطور فرض کرد که اجلاس فعلی در واقع جشن بازگشت آمریکا به ناتو و پایان دوران کم محلی های ترامپ است.
ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو، نخست وزیر بلژیک و سایر مقامات در فرصت های گوناگون از این بازگشت به عنوان «گشودن فصل جدید» تعبیر کردند. با این حال همه اینها مانع از آن نشد که دولت بایدن هم مانند ترامپ خواستار مشارکت بیشتر اعضا در بودجه های دفاعی نشود.
بایدن در کنفرانس خبری پایان نشست تاکید کرد که تعهد واشنگتن به ماده پنج اساسنامه ناتو خلل ناپذیر است. کلیدی ترین بخش اساسنامه ناتو ماده پنج آن است. این ماده در عمل به این معنی است که حمله به یک عضو ناتو مساوی است با حمله به تمام اعضای ناتو و در نتیجه همه اعضا با هم به کشور متجاوز پاسخ خواهند داد. این ماده در دوران جنگ سرد و برای بالا بردن هزینه شوروی در حمله به کشورهای ضعیف‌تر اروپایی و متحد غرب در اساسنامه درج شده است.
در واقع جوهر اصلی ناتو فقط در همین ماده مستتر است. جو بایدن دیروز در نشست سران ناتو برای خاطر جمع کردن سایر اعضا گفت «من می خواهم ناتو بداند که ما در کنارش هستیم. ما ماده پنج را یک انجام وظیفه مقدس می دانیم».
این در حالی است که دونالد ترامپ ناتو را «منسوخ» می نامید و می گفت ناتو وسیله ای شده است برای اینکه کشورهای عضو هزینه های دفاعی خود را به گردن آمریکا بیندازند.
آمریکا و اروپا در ناتو چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟
آمریکا در ناتو به دنبال متحدانی در برابر چین می گردد و اروپا در آمریکا به دنبال متحدی در برابر روسیه. اعضای اروپایی ناتو خیلی علاقه ای ندارند که پای چین را به وسط بکشند. به گفته ویکتور اوربان رئیس جمهور مجارستان، ناتو همانطور که از اسمش پیداست ائتلاف کشورهای آتلانتیک شمالی است و چین خیلی با آتلانتیک یا همان اقیانوس اطلس فاصله دارد. اروپایی ها از بابت چین احساس خطر جدی نمی کنند. این آمریکا است که هژمونی و ابرقدرت بودن خود را در خطر می بیند. برای اروپا به عنوان یک قدرت درجه دو، شاید فرق زیادی نکند که اقتصاد اول یا ابرقدرت اصلی چین باشد یا آمریکا.
سخنان بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس نشان می دهد اروپایی ها، حتی انگلیس که نزدیک ترین رابطه فرهنگی و تاریخی را با آمریکا دارد، اشتهایی برای وارد شدن به یک بحران جدید با محوریت چین ندارند. نخست وزیر انگلیس به خبرنگاران گفت «چین یک ملاحظه امنیتی برای ناتو است» و بلافاصله تاکید کرد «فکر نمی‌کنم کسی (در ناتو) خواهان یک جنگ سرد با چین باشد.» وی گفت البته کشورها چین را به عنوان یک چالش می بینند. با این همه یادآور شد در کنار این چالش‌ها فرصت‌هایی نیز وجود دارد. در واقع منافع تجاری و اقتصادی همکاری با چین می تواند در دراز مدت از منافع همکاری با آمریکا هم بیشتر باشد.
دبیر کل ناتو همانطور که انتظار می رفت نشست حاضر را یک نشست در مقطع حساس کنونی معرفی کرد که ناتو خود را در معرض تهدید از سوی تروریسم، تغییرات اقلیمی و حملات سایبری می بیند. وی بیان داشت؛ ۳۰ عضو ناتو همه از دموکراسی‌های قدرتمند دنیا بوده و حدود ۵۰ درصد از اقتصاد و بیش از نیمی از توان نظامی دنیا را در اختیار دارند.
استولتنبرگ با توجه به حضور رئیس جمهوری آمریکا در این نشست و با توجه به دوران پرتنش روابط بین ناتو و آمریکا در دوره ترامپ، نشست فعلی را گامی در جهت «گشودن یک فصل جدید» از همکاری بین دو سوی آتلانتیک برشمرد.
اگرچه سخنان زیبایی درباره محیط زیست مطرح شد اما از تغییری که به ماده پنج دادند پیداست که موضوع اصلی چالش ایجاد شده در فضا است. با اضافه کردن گزاره جدیدی به ماده پنج توافق شد که هرگونه حمله «در فضا یا از طریق فضا» نیز به عنوان یک تجاوز و ذیل ماده پنج تعریف شود. پیداست اعضای ناتو نگرانی هایی درباره امنیت ماهواره های خود از طرف چین و روسیه حس می کنند.
بحث مهم دیگر در سال‌های اخیر برای ناتو بحث بودجه بوده است. ناتو تا همین اواخر بودجه مستقل نداشت. در واقع اعضا خودشان بوده عملیات و یا تاسیسات دفاعی خود را تامین می کنند. به همین دلیل همیشه گفته می شود هدف این است که اعضا ۲ درصد از تولید ناخالص ملی را صرف هزینه های دفاعی کنند.
قرار نیست ۲ درصد را به صندوق ناتو واریز کنند. ناتو مانند اتحادیه اروپا از اعضا حق عضویت نمی گیرد. یا تا همین اواخر نمی گرفت. حال قرار شده است در طی بیست سال بودجه معادل ۲۰ میلیارد دلار به ناتو اختصاص یابد، که در مقیاس چنین سازمان‌هایی واقعاً پول زیادی نیست.
با این حال فرانسه بی درنگ مخالفت خود را با این بودجه اعلام کرد. پاریس معتقد است این کار به معنی کمرنگ شدن مسئولیت کشورهای عضو است. یک منبع دفاعی فرانسوی به رویترز گفته است «اگر هدف از این بودجه تغییر دادن فلسفه ناتو و کمرنگ کردن مسئولیت کشورها باشد، جواب فرانسه «نه» است.»
باید به عنوان مقدمه در نظر داشت که فرانسه دست کم از سال ۲۰۱۷ به این سو به فکر ایجاد ارتش مشترک اتحادیه اروپا بوده است که بتواند مستقل از آمریکا عمل کند. بی ثباتی در سیاست‌های آمریکا که هر لحظه با یک رئیس جمهوری جدید ممکن است تغییر پیدا کند را می توان به عنوان کاتالیزور این تصمیم فرانسه ارزیابی کرد.
منطق قضیه این است که به دلیل وابستگی به آمریکا، ناتو نمی تواند گزینه مناسبی برای فرانسه باشد و این کشور ترجیح می دهد روی ارتش مشترک اروپا سرمایه گذاری کند. فرانسه همیشه منتقد ناتو بوده و همین حالا هم با اکراه در آن عضویت دارد. شارل دوگل رئیس جمهوری پیشین فرانسه در ۱۹۶۷ این کشور را از ناتو خارج کرد و این کشور تنها در سال ۲۰۰۹ در زمان سارکوزی دوباره به عضویت ناتو در آمد. درواقع از ۷۲ سال تاریخ ناتو، فرانسه ۴۳ سال آن را عضو نبوده است.
به این ترتیب در روزها و ماه های آینده شاهد اصطکاک بیشتری بین این دو گزینه، یعنی ناتو با مشارکت آمریکا و دیگری، ارتش مشترک اتحادیه اروپا خواهیم بود که مستقل از آمریکا است.
ریاست جمهوری ترامپ این حسن را برای اروپا داشت که به ایده ارتش مشترک اروپا مشروعیت بخشید. خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و ریاست جمهوری ترامپ دو هدیه آسمانی برای فرانسه محسوب می شوند که هر دو به تقویت موضع فرانسه در اروپا کمک می کنند.
اکنون با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، فرانسه به عنوان بزرگترین نیروی نظامی و تنها قدرت اتمی اتحادیه اروپا تلاش دارد از این فرصت برای رهبری اتحادیه استفاده کند. موقعیت ممتاز نظامی فرانسه، عضویت و حق وتو در شورای امنیت و قدرت اتمی این کشور زمینه را برای در دست گرفتن ارتش اتحادیه اروپا آماده و رهبری آن آماده کرده است. از سوی دیگر باید توجه داشت که آمریکا لزوماً نسبت به استقلال نظامی اتحادیه اروپا دید مثبتی نداشته و ازاین جهت تصمیم فرانسه قطعاً با مخالفت آمریکا روبرو خواهد شد.
اکنون اعضای اروپایی ناتو بر سر یک دوراهی قرار دارند. اینکه به تقویت ناتو کمک کنند یا شانس خود برای ایجاد ارتش مشترک اتحادیه اروپا را امتحان کنند. اعضای غیر اروپایی مانند ترکیه، کانادا و انگلیس البته دیدگاه های متفاوتی خواهند داشت. کانادا و انگلیس در هر صورت پیرو آمریکا خواهند بود، و ترکیه عضویت ناتو را به عنوان رشته ای برای اتصال به غرب همواره حفظ خواهد کرد.
ترکیه و آمریکا
در این میان دیدار دوجانبه رجب طیب اردوغان با جو بایدن در حاشیه دیدار سران کشورهای عضو ناتو حائز اهمیت بود. ترکیه و آمریکا با روی کار آمدن بایدن، روابط سردی را تجربه کرده اند. بایدن پس از سه ماه منتظر گذاشتن اردوغان تنها هنگامی به او تلفن زد که می خواست گوشزد کند آمریکا نسل کشی رامنه در سال ۱۹۱۵ را به رسمیت می شناسد. برای اردوغان که با ترامپ روابط بهتری داشت، به قدرت رسیدن بایدن مایه دلولپسی است.
ترکیه و آمریکا بر سر مسائل دیگری مانند خرید تسلیحات روسی اختلاف دارند. آمریکا همچنین از گروه های کرد داخل سوریه حمایت می کند که از دید ترکیه در زمره گروهک های تروریستی طبقه بندی می شوند.
در اوایل ژوئن اردوغان در مصاحبه ای از تنش در روابط با آمریکا سخن گفت و اینکه در دیدار با بایدن دلایل این تنش را جویا خواهد شد. آمریکا بر سر اختلاف در مورد خرید موشهای اس ۴۰۰ از روسیه، فروش جنگنده های «اف ۳۵» به ترکیه را لغو کرد. ترکیه نیز در مقابل خواستار غرامتی معادل یک میلیارد دلار شده است.
در کنفرانس خبری پس از پایان این اجلاس جو بایدن گفت با اردوغان دیدار دوجانبه «مثبت و پرباری» داشته است و اظهار امیدواری کرد که دولت او بتواند به پیشرفت واقعی در ترمیم روابط بین ترکیه و آمریکا دست یابد.
ترکیه برای افزایش نقش خود در ناتو تلاش دارد نقش مرکزی تری در افغانستان بدست بیاورد. این کشور پیشنهاد داده است که پس از خروج آمریکا، دفاع از فرودگاه کابل را به عهده بگیرد. اما این در مخالفت با توافق با طالبان خواهد بود که خواستار خروج نیروهای آمریکا و ناتو است.
همکاری در مورد بحران سوریه و لیبی که ترکیه در آنها می تواند نقشی ایفا کند از جمله موارد مورد گفت‌وگو بین ترکیه و سایر اعضای ناتو خواهد بود.
این اجلاس در کنار نشست سران گروه هفت همچنین پیش درآمدی است برای دیدار دوجانبه بایدن با پوتین. کشورهای غربی در واقع پیش از دیدار با پوتین تلاش خواهند کرد روی مسائل مطرح شده در گفت‌وگوها هماهنگی کنند. جو بایدن در کنفرانس مطبوعاتی یکشنبه گروه هفت اشاره مختصری به پیشنهادهای همکاری متقابل که به پوتین ارائه خواهد کرد نمود. وی از جمله به همکاری در مورد لیبی اشاره کرد.
بایدن در حاشیه این نشست با رهبران ترکیه و سه جمهوری سابق شوروی در بالتیک یعنی لتونی، لیتوانی و استونی نیز گفت‌وگوهای دو جانبه کرد. وی گفت به دنبال درگیری با روسیه نیست اما برای پاسخ در برابر اقدامات بی ثبات کننده آن کشور باید آمادگی داشت. رئیس جمهوری آمریکا همچنین از تعهد واشنگتن به حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی اوکراین سخن گفت. وی بیان داشت که ناتو باید برای چالش‌های دیروز و فردا آماده باشد، نه چالش‌های دیروز. به گفته بایدن دنیا تغییرات زیادی کرده و چالش‌ها عوض شده اند. وی گفت در ۲۰۱۰ روسیه یک متحد ناتو بود و از چین حتی نام برده نمی شد.
در کنفرانس خبری پایان این اجلاس بایدن با نام بردن از ترامپ سیاست او را «پوپولیسم قلابی» نامید. وی در دیدار فردا با پوتین به او خواهد گفت زمینه هایی وجود دارد که ما بتوانیم همکاری کنیم، اما اگر نخواست، ما در برابر اقدامات آنها پاسخ خواهیم داد.
رئیس جمهوری آمریکا، پوتین را با اشاره به استعاره های فوتبالی یک رقیبت قابل نامید و گفت رهبران جهان تصمیم او برای گفت‌وگوی رو در رو با پوتین را تمجید کرده اند.
از بایدن پرسیده شد چطور به متحدان خود اطمینان می دهید که رئیس جمهوری بعدی مثل ترامپ نباشد و به تعهداتش مثل شما پایبند بماند. این سوال دیروز از دبیر کل ناتو نیز پرسیده شد. جواب بایدن مبهم بود اما معنی دار ترین بخش آن این بود که درست است که حزب جمهوری خواه اکثراً در طیف ترامپ هستند، اما در جامعه آمریکا در اقلیت قرار دارند.
رئیس جمهوری آمریکا گفت مایه شگفتی است که این مسائل که نتیجه پوپولیسم قلابی ترامپ است اتفاق افتاده است و افزود که به نظر او این موضوع در حال گذر است، نه به این زودی اما به تدریج و با آمدن جمهوری خواهان جوان این مشکل برطرف خواهد شد.