به گزارش ایرنا، اگر زاینده رود اولویت اول اصفهان باشد، قطع یقین میراث تاریخی این شهر اولویت دوم است. چرایی این موضوع به این جهت است که زاینده رود آبشخور آبادانی و پاییدن فرهنگ و تمدن و در دنباله آنها معماری بوده است. اصفهان را نه تنها در ایران که در دنیا با همین ویژگی برجسته که آثار میراث تاریخی و فرهنگی آن است می‌شناسند و از این رو اهمیت توجه به این ویژگی بارز شهر که در واقع سرمایه‌های ارزشمند شهروندان اصفهانی هستند، برای اعضای شورای شهر که طبق اصل ۱۰۰ قانون اساسی، برای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی ، فرهنگی، آموزشی و امور رفاهی شهر برگزیده می‌شوند، دوچندان است.
اما شوربختانه به اعتقاد کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی درباره ویژگی شهر موزه‌ای اصفهان غفلت‌های زیادی شده است. مدیریت شهری بدون تعیین تکلیف از سوی شورای شهر و آنچه باید نظارت کند، نمی‌تواند طرحی را عملیاتی کند اما مروری بر گذشته ای که میراث تاریخی اصفهان را به گفته آنها از دم تیغ گذراند، نشان می‌دهد که تا چه اندازه داشته‌های ارزشمند شهر که می‌توانست ضامن توسعه پایدار باشد برای دست اندرکاران شورای شهر جدی گرفته شده است.
اصفهان شهری که شهره به میراث تاریخی و اوج زیبایی و معماری بناهای صفوی است بارها از رهگذر طرح‌های توسعه ای و عمرانی گزیده شده است. از نگاه کارشناسان، زیر پا گذاشتن قوانین میراث فرهنگی، بی‌توجهی و سهل‌انگاری در ساخت‌و سازهایی که منظر آثار تاریخی را نشانه گرفته، تراکم فروشی و سایه آنها بر آثار و بافت‌های تاریخی، نقض حریم آثار تاریخی، احترام نگذاشتن به شور و نظر کارشناسان میراث فرهنگی و اصرار به طرح‌هایی که آثار و ابنیه تاریخی شهر را به شدت تحت شعاع قرار داده، همیشه از معضلات شهر موزه اصفهان بوده است.
آنچه با عبور مترو از زیر چهارباغ عباسی، آثار تاریخی و سبزینگی این محور را تحت شعاع قرار داده و یا طرح گذر آقا نورالله نجفی در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان که آن را تخریب و عاقبت از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی ایران مردود اعلام شد، نمونه‌هایی از تبعات تصمیم‌گیری در دوره‌های مدیریت شهری اصفهان بر رگ و پیوند آثار تاریخی اصفهان است.
همه این تصمیم‌ها با عبور از هشدارهای کارشناسان و آنچه در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت به عنوان متولی آثار تاریخی تکلیف می‌شد، اکنون سرنوشت برخی از محوطه‌های تاریخی اصفهان را در سایه روشنی از ابهام قرار داده است.
میزان توجه اعضای شورای شهر به میراث فرهنگی از این دریچه که اصفهان شهری با ویژگی های تاریخی و فرهنگی است می‌تواند تعیین کننده باشد. پیشتر در خلال تصمیم‌گیری های شورای شهر اصفهان بدون توجه به ویژگی‌های بارز میراث فرهنگی در طرح‌های ناهمخوان و نامانوس با بافت‌های تاریخی، خشت اول کج گذاشته شد و از این رو تبعات آن تصمیم‌ها همچنان ملموس و پابربرجا و البته تا همیشه بر تن میراث فرهنگی اصفهان باقی خواهد ماند.
تن رنجور چهارباغ و ماجرای مترو
فرای ظاهر این روزهای چهارباغ، برای پی بردن به آنچه در سال‌های گذشته در خلال طرح‌های عمرانی در حق چهارباغ انجام شد، کافی است به سبزینگی این خیابان نگاهی بیاندازیم که چگونه در درجه اول درختان کهنسال آن قطع و درختانی هم که به جبران کاشته شد، در اثر عبور تونل مترو و کاهش رطوبت زمین رنجور شده‌اند. به گفته برخی کارشناسان، به جز آسیب‌های ناشی از ارتعاش‌های عبور مترو، تبعات این کاهش رطوبت در مرحله بعد، نشست بناهای تاریخی این محور است.
بنابراین برخلاف هشدار کارشناسان و پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی وقت، گلوی چهارباغ برای گذر تونل مترو تراشیده شد. اقدامی که بناهای تاریخی و شاخص معماری این محدوده را با مشکلات سازه‌ای مواجه و درختان چهارباغ را قربانی کرد.
این تنها بلای عبور تونل مترو از زیر بافت تاریخی نبود؛ انحراف دستگاه حفار مترو و برخورد به رمپ(پی) جنوبی سی و سه پل و احتمالی که کارشناسان نسبت به نشست پل دادند، سوی دیگر این ماجرا است.
حسن محبعلی معاون اسبق حفظ و احیای بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی کشور پیشتر در این باره به ایرنا گفته بود که بارها از سوی سازمان وقت به همراه کارشناسان دیگر به اصفهان سفر کرده و با شورای شهر جلسه گذاشته بودند که مترو از زیر چهارباغ عبور نکند. پیشنهاد آنها عبور تونل مترو از خیابان شمس آبادی بود؛ جایی که صدمه‌ای متوجه چهارباغ و سی و سه پل نباشد. به گفته محبعلی با اینکه شورای شهر این پیشنهاد را مصوب کرد اما با بازنشستگی او و روی کار آمدن دولت بعدی ورق برگشت و تونل مترو از زیر چهارباغ گذشت.
میدان عتیقی که درو شد و بافتی که از هم گسیخت
اگر رویدادهای میراث فرهنگی اصفهان را در سال ۸۸ مرور کنید؛ ردپای عمیق تصمیم‌های مدیریت شهری را به طور یقین در ماجرای احداث زیرگذر و میدان امام علی(ع) با عنوان احیای میدان عتیق اصفهان خواهید دید. نوسازی و ساخت پاساژهای تجاری در یکی از باستانی‌ترین بافت‌های تاریخی، یک بعد ماجرا و بعد دیگر آن حفاری وسیع در محدوده با ارزش تاریخی و فرهنگی است که بسیاری از شواهد تاریخی اصفهان را درو کرد و برای همیشه از بین برد.
گذر پرمناقشه آقا نجفی وهتلی که بی ضابطه قد علم کرد
در بررسی رویدادهای میراث فرهنگی اصفهان به گذر آقا نورالله نجفی می‌رسیم که هنوز مهر داغ آن بر تن بافت و خانه‌های تاریخی پشت میدان نقش جهان و مسجد شیخ لطف‌الله، تازه است. این مورد که هنوز هم شوربختانه برخلاف مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مبنی بر عدم اجرای گذر آقا نجفی ، پیگیری می‌شود، نشان از میزان توجه و اهمیت مدیران به شهری با مولفه‌های میراث تاریخی و فرهنگی است! تخریب‌ها برای ایجاد این گذر در جوار میدان جهانی "نقش جهان" موجب گسست در شاکله بافت تاریخی شده است.
در رویدادهای تازه تر حوزه میراث فرهنگی، تجربه جهان نما در ابعاد کوچکتر، این بار در سال ۹۷ در قالب هتل کوچه ارفعی در حریم چهارباغ شکل گرفت. این هتل، ارتفاع ۸ متری حریم چهارباغ را نقض و با ارتفاع ۲۲ متری از سوی شورای شهر حمایت شد.
روایت شورای شهر سابق از آنچه در میراث فرهنگی گذشت
درباره انتقاداتی که به تصمیم‌های شورای شهر اصفهان در سال‌های گذشته می‌شود، عباس حاج رسولیها، عضو چهار دوره و رییس دوره سوم و چهارم شورای شهر اصفهان به ایرنا گفت: دوستان سخت‌گیر هستند، انعطاف ندارند، محدودیت‌های شدیدی برای اطراف بافت‌ها گذاشته‌اند. در صورتی که با مختصری افزودن در حد نیم متر یا هشتاد سانتی متر در ارتفاع مجاز، اطراف بافت زنده می‌شود اما همه بافت‌ها را با سختگیری نگه داشته‌اند و در نتیجه همه ساختمان‌های اطراف بافت، فرسوده شده و برای کسی هم ارزشی ندارد که سرمایه گذاری کند.
اشاره حاج رسولیها در همان ابتدای گفت‌وگو با ایرنا، موانعی است که قوانین میراث فرهنگی در اطراف بافت‌ها پیش روی مدیریت شهری گذاشته است، قوانینی که برخلاف نظر او اگر سختگیرانه نباشد، به یک عرف ناخوشایند در اطراف بافت و بناهای تاریخی تبدیل و ادامه خواهد داشت.
وی معتقد است که با نیم متر یا هشتاد سانتی متر ارتفاع اضافه، خط آسمان به هم نمی‌ریزد و منظر آثار تاریخی در بافت و محورهای تاریخی مخدوش نمی‌شود.
رییس سابق شورای شهر اصفهان درباره عبور تونل مترو از زیر چهارباغ برخلاف نظر کارشناسان به ایرنا گفت: همه تصمیم‌های شورا با تایید نظر وزارت کشور پیش رفت، بعدها سه کارشناس از ژاپن، آمریکا و استانبول از تونل مترو بازدید و آن را تایید کردند. فقط گفتند به سمت غرب چهارباغ یعنی به مدرسه چهارباغ نزدیک نشود.
حاج رسولیها در ادامه به ایرنا گفت: اینکه می‌گویند، در خلال تصمیم‌های شورای شهر نسبت به میراث فرهنگی بی‌توجهی شده است، قبول ندارم؛ میلیاردها تومان خرج میراث فرهنگی کردیم. اگر شهرداری نبود، خیلی از آثار میراث فرهنگی، آن زمان از بین رفته بود. من معتقدم مدیریت میراث فرهنگی را به شهرداری بدهند و یک نظارت عالیه هم نهاد میراث فرهنگی داشته باشد تا بار دولت کم و از طرفی هم یک درآمدی برای شهرداری ایجاد شود.
به گفته کارشناسان مرمت و میراث فرهنگی اصفهان، آنچه مدیریت شهری اصفهان در آثار و محورهای تاریخی اصفهان انجام داده، بیشتر نوسازی بوده و شباهتی به مرمت نداشته است.
از سوی دیگر گذر آقا نورالله نجفی در زمانی کلید خورد که حاج رسولیها ریاست دومین و سومین دوره شورای شهر اصفهان را بر عهده داشت. وی درباره تخریب بافت تاریخی پشت میدان نقش جهان به ایرنا گفت: روزی که می‌خواستیم ورود ماشین را به میدان امام( نقش جهان) ببندیم، مشکلات مردمی وجود داشت؛ گفتیم به شرطی اینجا را می‌بندیم که کمیسیون ماده ۵ یک گذر تعریف کند. بنابراین این گذر مصوبه کمیسون ماده ۵ بود تا میدان امام را ببندند.
روایت شورای شهر فعلی از آنچه در میراث فرهنگی گذشت
اما علیرضا نصر اصفهانی رییس پنجمین دوره شورای شهر اصفهان درباره گذر آقا نجفی که همچنان برخلاف مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران دنبال می‌شود به ایرنا گفت: در باره این گذر چند طرح از سوی اداره کل راه و شهرسازی استان به شورای عالی شهرسازی و معماری رفت، ما هم در جلسه شورای عالی شرکت کردیم. یکی از این طرح‌ها در آن جلسه پذیرفته، اما بعد مصوبه‌ای که فرستاده شد، چیز دیگری از آب درآمد. یعنی آن چیزی که در تهران به جمع بندی رسیده بودیم با آنچه دوستان ابلاغ کردند خیلی متفاوت بود.
اشاره نصر اصفهانی به پیشنهاد مدیریت شهری درباره ادامه ساخت گذر با تغییرات جزئی است که در جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تا حدودی با آن موافقت شد اما بعد از ورود فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی و بررسی‌های بیشتر، در مصوبه ابلاغی شورای عالی، ایجاد این گذر منتفی شد.
وی در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: نمی‌توانیم ده، چهارده سال مردم را آواره کنیم و تمام زندگی آنها را مختل کنیم و بگوییم کی مخالفت و کی موافقت کرده است. باید یک جا تکلیف این مردم هم مشخص شود. چه مردمی که در گذر آقا نجفی با مشکل مواجه شدند و چه سرمایه گذاری که آمده در چهارباغ، هتل ساخته است.
نصر درباره هتلی که بر خلاف ضوابط ارتفاعی چهارباغ در این محور، ارتفاع ۲۲ متری گرفته و خط آسمان آن را مخدوش کرده است، به ایرنا گفت: به سرمایه‌گذار گفته‌اند، با این ارتفاع مشکلی وجود ندارد اما بعد با آن مخالفت شده است. ما هم بر رعایت مسائل میراث فرهنگی چهاباغ و هم بر رعایت حقوق سرمایه گذار تاکید می‌کنیم.
وی افزود: مدیریت شهری در رابطه با میراث فرهنگی هیچ گونه دخل و تصرفی نمی‌تواند داشته باشد. هر کار عمرانی در شهر و در برخوردی با میراث فرهنگی باید با اداره کل میراث فرهنگی اصفهان هماهنگ باشد. واقعیت این است که یادم نمی‌آید اداره کل میراث فرهنگی با موردی مخالفت جدی داشته باشد و شهرداری بر آن اصرار کرده باشد.
پیگیری خبرنگار ایرنا برای مصاحبه با ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان برای بررسی ابعاد بیشتر موضوع مورد بحث، بی نتیجه ماند.
میراث فرهنگی،مهم‌ترین بخش پیکره اصفهان است، آن را ببینید
در این پیوند علیرضا جعفری زند، باستان شناس و فعال میراث فرهنگی درباره آنچه سال‌های گذشته برخی آثار میراث فرهنگی اصفهان را با چالش‌های جدی مواجه کرده است، به ایرنا گفت: در عملکرد دوره‌های مدیریت شهری،عِرق نگهداری از آثار گذشته بسیار کم رنگ بوده است. شاید در ابتدا کسانی پیش از انتخاب شدن شعارهایی بدهند ولی وقتی به قدرت می‌رسند همه حرف‌ها را به فراموشی می‌سپارند.
وی افزود: هر گوشه و کنار اصفهان یک اثر تاریخی است. باید بعد از آب زاینده رود، مطالبه بعدی، توجه و رسیدگی جدی به آثار میراث فرهنگی و تاریخی باشد اما هیچ گونه دغدغه ای نسبت به این مساله وجود نداشته و ندارد.
به باور این فعال میراث فرهنگی در دوره‌های گذشته شورای شهر اصفهان، آثار تاریخی که از نگاه وی مهم‌ترین بخش پیکره اصفهان است، نادیده انگاشته شد.
جعفری زند به ایرنا گفت: علاوه بر نهاد میراث فرهنگی، تمام نهادها ، مردم و مدیریت شهری باید نسبت به حفظ آثار میراث فرهنگی اصفهان همسو باشند وگرنه هر روز باید شاهد تخریب‌های بیشتری باشیم.
آنچه جعفری زند بر اهمیت آن تاکید دارد، احترام به مشورت در خلال تصمیم گیری‌های شهری است: همه مدیران آگاهی کامل و احاطه کافی را در همه حوزه‌ها ندارند. در طول سال‌های گذشته استفاده از شور و تخصص مشاوران کاربلد را در شورای شهر ندیده ام و از این رو باید اهمیت استفاده از مشاوران و متخصصان زبده، جدی گرفته شود نه اینکه همه چیز سربسته تصمیم گیری شود و بعد ببینم که درباره اثر یا بافت تاریخی، یک خرابکاری بزرگی اتفاق افتاده است.مهم‌ترین مساله این است که مسوولان شهر به آثار تاریخی در خلال طرح های عمرانی احترام بگذارند و اهمیت بدهند.
برای حفظ میراث فرهنگی شهر، هنوز امیدواریم
محمود درویش معمار پیشکسوت و از دیگر کوشندگان میراث فرهنگی اصفهان نیز بر اهمیت مشورت شورای شهر با متخصصان و کارشناسان در خلال تصمیم‌گیری برای طرح‌های عمرانی عجین با میراث فرهنگی اصفهان به ایرنا گفت: مدیریت شهری در سال‌های گذشته هزینه‌های بسیار زیادی زیر نظر افرادی که بی‌تخصص بوده اند انجام داده است. طرحی را با بدترین کیفیت می‌سازد و چندین بار تخریب و مرمت می‌کند. در حالی که این هزینه‌ها را می‌تواند برای حفظ بافت تاریخی و حفظ ساختمان‌های تاریخی به صورت مشترک با میراث انجام دهد.
وی افزود: ممکن است بودجه نهاد میراث فرهنگی کم باشد اما انتظار می‌رود تخصص داشته باشد. بنابراین شهرداری می‌تواند با همین بودجه‌ها، زیر نظر متخصصان، کارهای ماندگار و زیربنایی انجام دهد.
درویش با مروری بر آنچه در سال‌های گذشته با قانون‌شکنی حریم آثار تاریخی و یا منظر آنها را مخدوش کرده است، گفت: در طول سال‌های گذشته، قانون شکنی‌هایی وجود داشته است که همه بر آنها واقف اند؛تخریب خانه‌های تاریخی، نقض حریم آثار تاریخی و البته مشاورانی که اعمال نظر می‌شوند و مهم تر اینکه بسیاری از آنها صلاحیت لازم را ندارند و تنها بر اساس ارتباطات انتخاب می‌شوند.
وی با اشاره به مجوزهایی که با ساخت و ساز و بلند مرتبه سازی در حریم آثار تاریخی، منظر آنها را مخدوش می‌کند، گفت: نمی‌توانیم این موضوع را ناشی از بی‌توجهی مدیریت شهری بدانیم ؛ واقع بدون داشتن عرق ملی این کارها انجام می‌شود؛ یعنی ارزش‌ها را نمی‌شناسند یا اگر می‌شناسند، منافع مالی آنها می‌چربد.
عضو انجمن مفاخر معماری ایران افزود: پولی که بابت تراکم فروشی و ساخت و ساز می‌گیرند، بابت همین درآمد مختصر امروز، به تمام خدمات زیربنایی و آثار تاریخی و فرهنگی شهر آسیب زده است. بنابراین نبود عرق ملی برای حفظ میراث فرهنگ شهر موجب شده است تا مدیریت شهری اصفهان سال‌های گذشته برای یک دستمال قیصریه ای را به آتش بکشد.
درویش یادآور شد: قوانین و ارزش‌های آثار تاریخی برای هر کشوری در جهان شناخته شده است و بنابراین احتیاجی به ابداع قانون نداریم، بلکه احتیاج به اجرا داریم. از زمانی که طرح‌های جامع و تفصیلی را زیر پا گذاشتیم و در آنها تصرف و تراکم فروشی و تعریض کوچه و خیابان کردیم، آسیب‌ها شروع شد. با اینکه آسیب‌ها به بافت و آثار تاریخی زیاد است و چیز زیادی از بافت و آثار تاریخی باقی نمانده ،اما هنوز هم امیدواریم که با روی کارآمدن افراد دلسوز و آگاه بتوانیم راه درست را انتخاب کنیم.
از نگاه درویش و دیگر دغدغه‌مندان میراث فرهنگی اصفهان،تصمیم‌گیران مدیریت شهری و افرادی که در مصدر امور قرار می‌گیرند باید به ارزش‌های میراث فرهنگی شهر اذعان داشته باشند و به آنها توجه کنند.