خراسان رضوی با برخورداری از اقلیم خشک و نیمه خشک اگرچه حدود ۲ سال بارندگی خوب را پس از ۱۷ سال تجربه خشکسالی در کارنامه خود ثبت کرد، اما امسال در شرایطی که حتی در پاییز گذشته پیش بینی درستی در این زمینه انجام و اعلام نشد یک بار دیگر وارد بحران خشکسالی شده است و عواقب آن به شدت این خطه را مورد تهدید قرار می‌دهد.
به گفته مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی، این استان با کاهش ۶۷ درصدی بارشها طی سال جاری در مقایسه با مدت مشابه پارسال مواجه است و تمامی شهرستان‌های استان در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش بارندگی داشته‌اند.
کاهش تولید در تمامی بخشها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور در این استان نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مسائل پیش از این از جمله تورم، گرانی هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و البته تحریم و موانع وارداتی موجب زخمی شدن پیکر کشاورزی در استان خراسان رضوی شده است.
کاهش تولید گندم و جو در خراسان رضوی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: خشکسالی امسال موجب کاهش ۵۵ درصدی تولید گندم آبی در این استان شده است.
غلامحسین ساربان افزود: امسال ۱۲۶ هزار هکتار از کشتزارهای استان زیر کشت گندم آبی و حدود ۱۴۲ هزار هکتار نیز زیر کشت گندم دیم رفته است اما به دلیل خشکسالی حداقل ۸۰ درصد گندم دیم از میان رفته و میزان تولید گندم آبی نیز ۵۵ درصد نسبت به پیش‌بینی‌ها کاهش دارد.
وی ادامه داد: خشکسالی با کاهش بارندگی و یا پراکنش نامناسب آن خسارات فراوانی به کشاورزان وارد کرده بطوری که میزان باران بر زمین نشسته در خراسان رضوی در کل ماه فروردین امسال حدود پنج میلیمتر بود.
معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی حجم بارش ثبت شده این استان را ظرف مهر و آبان پارسال نیز حدود نیم میلیمتر اعلام و بیان کرد: روستاییان، عشایر و کشاورزان سالخورده خراسان رضوی این وضعیت را در طول ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه می‌دانند.
ساربان افزود: امسال نه تنها حجم تولید گندم در خراسان رضوی در حد ۳۰۰ هزار تا ۳۵۰ هزار تن پیش‌بینی می‌شود بلکه تولید محصول جو آبی نیز کاهش ۵۲ درصدی دارد که امیدواریم مشکل‌آفرین نشود.
کلزا؛ زخم‌خورده اقلیم خشکسالی زده
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در ادامه مصاحبه با خبرنگار ایرنا به عوارض ناشی از تغییرات شدید اقلیمی همچون نوسان دمای هوا و خسارت ناشی از آن به کشتزارهای کلزای این استان اشاره و بیان کرد: این وضعیت کاهش ۵۰ درصدی حجم تولید دانه روغنی کلزا را در خراسان رضوی موجب شده است.
ساربان حجم برداشت اولیه امسال محصول کلزا را در خراسان رضوی ۱۲ هزار تن اعلام کرد و گفت: برآورد میزان تولید این دانه روغنی در وضعیت جاری ۵۰ درصد کاهش یافته و به ۶ هزار تن رسیده است.
وی ادامه داد: این در حالی است که هنگام فصل کاشت کلزا در مهر ماه پارسال با استقبال کشاورزان در سطح افزون بر هشت هزار و ۴۵۰ هکتار قرارداد کشت بسته شد و سپس هفت هزار هکتار از همین سطح سبز شده بود.
خشکسالی و بحران کشتار دام مولد
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به عنوان یکی دیگر از مسوولان درگیر با عواقب خشکسالی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: افزایش قیمت نهاده‌ها و هزینه‌های پرورش دام، موجب روی آوردن دامداران این استان به کشتار دام مولد خود شده است.
احمد داوطلب ۸۰ درصد هزینه نگهداری و پرورش دام را مربوط به تغذیه آن ذکر و بیان کرد: بخش زیادی از افزایش کنونی هزینه تولید در حوزه دامپروری ناشی از گرانی و بالا رفتن نرخ نهاده‌های دامی است.
وی ادامه داد: گرانی نهاده‌های دامی، کافی نبودن میزان تولید داخلی آن برای تامین نیاز، کمبود نهاده‌های دامی وارداتی و دیگر عوامل مشابه ظرف سالهای اخیر در حالی گریبان دامداری و دامپروری را گرفته که تداوم و تشدید پدیده خشکسالی و کاهش حجم علوفه مراتع در سال جاری نیز مزید بر علت شده است.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: پیش از این به طور معمول یک میلیون تن علوفه بهاری روییده در مراتع، صرف تغذیه دامهای این استان و دیگر نقاط کشور می‌شد اما امسال کاهش شدید بارندگی موجب خشکی مراتع و از دست رفتن فرصت تعلیف بهاری دام ها شد.
داوطلب افزود: هم‌اینک دامپروران، که جمعیت دام سبک خود را پیش از این با همین علوفه بهاری حاصل از مراتع تغذیه می‌کردند، مجبور به صرف هزینه‌های مازاد شده‌اند تا با خرید علوفه، دام سبک را به صورت دستی تعلیف کنند.
وی اضافه کرد: در چنین شرایطی دامدار به دلیل کمبود نقدینگی و بالا بودن هزینه تامین خوراک دام، مجبور به حذف دام مولد به عنوان بخشی از سرمایه خود می‌شود و تنها در کشتارگاه صنعتی مشهد طی اردیبهشت امسال ۱۱.۶ درصد دام سبک کشتار شده را دام مولد و در بخش دام سنگین نیز ۴۴ درصد کشتار را گاو شیرده تشکیل می داده است.
کشاورزی و تهدید امنیت غذایی
رییس سازمان کشاورزی خراسان رضوی هم به آسیبهای فراوان ناشی از خشکسالی در حوزه کشاورزی این استان اشاره کرد و گفت: بیشترین آب مصرفی در بیش از ۲۰۰ کشور دنیا در اختیار بخش کشاورزی قرار می‌گیرد به دلیل اینکه آب و غذا به همراه هم مورد نیاز است و بخش کشاورزی تامین کننده مهمترین بخش امنیت یعنی امنیت غذایی است.
محمدرضا اورانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: اگر قرار باشد هر مشکلی که در حوزه آب به وجود می‌آید بخواهیم با فشار به کشاورزان و ممانعت از کشت و کار، آن را مدیریت کنیم جمعیت ۱.۵ میلیون نفری حاشیه نشین مشهد خیلی زود افزایش تهدیدآوری خواهد یافت.
وی ادامه داد: افزون بر یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در حوزه کشاورزی خراسان رضوی فعالیت دارند که محدود کردن کار کشاورزی آنان زمینه‌ساز بیکاری، مشکلات اقتصادی و در نهایت مهاجرت از روستا به شهرها خواهد شد.
رییس سازمان کشاورزی خراسان رضوی گفت: امسال برای نخستین بار از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی چهار هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال در کل کشور به بخش قنات تخصیص یافته است.
اورانی افزود: جغرافیای خراسان رضوی ۱۸ درصد از کل مجموعه قناتهای کشور را در خود جای داده است لذا معادل همین درصد، از بودجه تخصیصی سهم خواهد برد.
وی همچنین بر ضرورت حمایت از کشت باغی و باغداران تاکید و بیان کرد: این حمایت به ۲ دلیل درآمدی برای کشاورزان و نیز دلایل اقلیمی مورد توجه است بنابراین کشاورزان به این ۲ دلیل به سمت کشت باغی گرایش پیدا کرده‌اند.
او ادامه داد: باید در حوزه کشاورزی برای مدیریت مصرف آب به دنبال اصلاح شیوه‌های کشت باشیم نه حذف و یا ایجاد محدودیت به عنوان مثال نباید به کشاورزان گفت محصول نکارید چون آب نداریم و نمی دهیم بلکه باید بگوییم محصولات کم آب‌بر بکارید تا علاوه بر این که معیشت آنها تامین شود بتوان مصرف آب را هم مدیریت کرد.
نابودی سالانه ۱۵۱ میلیون مترمکعب آب تولیدی در خراسان رضوی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی این استان اشاره و بیان کرد: بر اساس این گزارش میزان تولید آب در حوزه شهری خراسان رضوی پارسال ۴۰۱ میلیون متر مکعب بود اما فقط ۲۹۹ میلیون مترمکعب آن فروخته شد.
اورانی افزود: ۱۰۲ میلیون مترمکعب از حجم آب تولیدی خراسان رضوی در حوزه شهری به دلایل گوناگون هدررفت و از دسترس خارج شد.
وی ادامه داد: در شبکه آب روستایی نیز میزان آب تولیدی ۱۰۴ میلیون متر مکعب بوده است اما آب فروخته شده ۹۲ میلیون متر مکعب و هدررفت آب ۴۹ میلیون مترمکعب بوده است.
او اضافه کرد: در مجموع ۱۵۱ میلیون مترمکعب از آب تولیدی در خراسان رضوی به هدر می‌رود در حالی که حجم آب مصرفی کلانشهر مشهد در همین مدت ۱۸۳ میلیون مترمکعب گزارش شده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به نظر می رسد که بهتر باشد با اقدامات لازم میزان هدررفت آب در استان کاهش یابد نه این که جلوی کشاورزی و کشاورزان گرفته شود.
اورانی افزود: چگونه است که جلوی باغ تالارها و فعالیت آنها که با آب فراوان سر و کار دارند گرفته نمی شود در حالی که آب مصرفی آنان به تولید محصول نیز منجر نمی‌شود.
اعتبار ضروری برای جبران خسارات عشایر
خراسان رضوی با برخورداری از هفت هزار و ۱۴۵ خانوار عشایر و با در اختیار داشتن ۹۹۵ هزار واحد دام سالانه ۳۰ هزار تن محصولات دامی تولید و روانه بازار می‌کند و این قشر دارنده ۱۰ درصد جمعیت دامی استان است که سهم مهمی در تولید اقلام پروتئینی دارند.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا جبران خسارات ناشی از خشکسالی به عشایر این استان را نیازمند ۶ هزار و ۴۹۰ میلیارد ریال اعتبار اعلام کرد.
محمد نبوی‌فرد افزود: با توجه به کاهش بیش از ۵۰ درصدی نزولات آسمانی در خراسان رضوی و با توجه به نوع و شیوه زندگی عشایر که متکی به دام و دامداری است این قشر تلاشگر و مولد بیشترین آسیب را از ناحیه خشکسالی دیده و در خط مقدم اثرات منفی آن قرار دارند.
وی ادامه داد: خشکسالی در حوزه مراتع، موجب کاهش علوفه مرتعی معادل چهار هزار و ۴۸۰ میلیارد ریال، در بخش دام با کاهش قیمت دام مولد مازاد معادل ۵۵۰ میلیارد ریال و در کاهش قیمت بره پرواری ۲ هزار و ۲۴۰ میلیارد ریال و در مجموع هفت هزار و ۲۷۰ میلیارد ریال خسارت به عشایر استان وارد آورده است.
مدیرکل عشایر خراسان رضوی گفت: مراتع استان در گذشته ۵۰ درصد علوفه مورد نیاز دام عشایر را تامین می‌کرد که در شرایط کنونی و با توجه به فقر مراتع، این میزان به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است و عشایر چاره ای جز تعلیف دستی دام خود ندارند.
نبوی فرد افزود: از سوی دیگر کمبود علوفه و گرانی نهاده ها در بازار و توان مالی اندک عشایر، این قشر را با مشکلات جدی مواجه ساخته است.
وی بر لزوم تامین آب مورد نیاز عشایر با توجه به کمبود منابع آبی نیز اشاره و بیان کرد: اداره‌کل عشایر خراسان رضوی پیش تر سالانه هفت هزار دستگاه تانکر هر یک با ظرفیت ۱۲ هزار لیتر آب را توسط ناوگان آبرسان برای عشایر تامین می‌کرد.
مدیرکل عشایر خراسان رضوی گفت: تداوم پدیده خشکسالی موجب شد چهار هزار و ۴۵۰ دستگاه تانکر دیگر به حجم خدمات جاری آبرسانی به عشایر افزوده شود که بر این اساس به ۵۵ میلیارد ریال اعتبار جدید برای آبرسانی سیار به مناطق عشایری فاقد دسترسی به این مایع حیاتی نیاز است.
نبوی فرد افزود: علاوه بر افزایش درخواست آبرسانی، پدیده خشکسالی منجر به خشکیدن چاههای مالداری در مناطق عشایری استان شده است لذا ۵۴ میلیارد ریال اعتبار برای کف‌شکنی و مرمت ۱۸۰ حلقه چاه مالداری نیاز است تا بتوان آب مورد نیاز دامهای عشایر را تامین کرد.
وی به توزیع علوفه توسط شبکه‌های تعاونی عشایری اشاره و بیان کرد: پارسال با وجود محدودیتهای مالی و کمبود نهاده‌های دامی، شبکه‌های تعاونی عشایری استان ۸۵ هزار تن علوفه بین عشایر توزیع کردند.
مدیرکل عشایر خراسان رضوی گفت: البته این حجم، علوفه توزیعی توسط شبکه‌های تعاونی تنها حدود ۲۰ درصد از نیاز دامهای عشایر خراسان رضوی را تامین می‌کند لذا باید ۸۰ درصد دیگر آن از طریق تعلیف دام در مراتع یا مزارع و همچنین خرید نقدی نهاده از بازار توسط خود عشایر دامدار تامین شود.
نبوی فرد افزود: این وضعیت در حالی است که اگر نهاده‌های دامی دولتی بیشتری به شبکه‌های تعاونی عشایری تحویل شود توان تولید و توزیع بیشتری برای علوفه مورد نیاز عشایر وجود دارد که در این زمینه نیاز به ۶ هزار و ۳۸۱ میلیارد ریال اعتبار هستیم.
وی اضافه کرد: در روزهای اخیر مدیران وزارت جهاد کشاورزی و سازمان امور عشایر، اقدامات خوبی همچون خرید دام مازاد عشایر توسط شرکت پشتیبانی دام و توزیع علوفه را برنامه‌ریزی کرده‌اند و امید می‌رود با این اقدامات قسمتی از مشکلات عشایر در خشکسالی کنونی برطرف شود.