قامت کشاورزی و دامداری خراسان رضوی خمیده در زیر بار سنگین خشکسالی

این در حالی است که بخش کشاورزی خطه خراسان رضوی هم اکنون تنها منبع تامین معیشت افزون بر نیمی از جمعیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفری روستایی این استان است.

گرچه اقلیم خشک و نیمه‌خشک خراسان رضوی در ۱۷ سال گذشته حدود ۲ سال بارندگی خوب را در کارنامه اقلیمی خود ثبت کرده است اما امسال یک بار دیگر تجربه جدی بحران شدید خشکسالی پیامدها و خسارات فراوانی را برای کشاورزان و دامداران در بخشهای مختلف به همراه داشت.

کاهش تولید در تمامی بخشها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور در این استان نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مشکلات از جمله تورم، افزایش هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و کشاورزی و تحریم و موانع وارداتی موجب زخمی شدن پیکر خسته کشاورزی در استان خراسان رضوی شده است.

سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت ۸۳ نوع محصول می‌رود و در این عرصه ۳۶۳ هزار بهره‌بردار در بخش کشاورزی فعالیت دارند.

خراسان رضوی با گستره ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومتر مربع، معادل هفت درصد کل مساحت کشور، دارای ۳۳ شهرستان، ۸۱ شهر، ۷۹ بخش، ۱۷۵ دهستان و سه هزار و ۲۸۱ روستاست.

در کنار پدیده خشکسالی و تبعات گسترده آن که در تولید نهاده و علوفه تاثیرات منفی فراوانی دارد و عاملی جدی در کاهش تولید محصولات کشاورزی از نظر کمی و کیفی می‌شود، تورم و گرانی و البته تحریمها در زمینه واردات نهاده از دیگر مشکلات عمقی و جدی خطه خراسان رضوی محسوب می‌شود که صنعت دامداری استان را با تبعات گسترده و گاه جبران ناپذیری مواجه کرده است.

افزایش هزینه‌های تولید، فشار ناشی از خشکسالی، مسائل مربوط به تامین خوراک دام، تورم موجود در بازار و البته عدم افزایش قیمت گوشت قرمز و در مقابل، بالا رفتن هزینه‌های دامداران همزمان با کاهش درآمد آنها و البته گرایش طبیعی آنها به کوچک سازی گله موجب شده است که آنها گاه دامهای مولد اعم از گاو شیری و میش خود را نیز ذبح کنند.

"دام مولد" اصطلاحی تخصصی در صنعت دامپروری و به معنای "دام ماده دارای شرایط مناسب برای تولید مثل به منظور آبستنی و زایمان دامهای مرغوب کیفی از لحاظ جنس و وزن گوشت یا شیر" است. 

بر این اساس کشتار و حذف دام‌ مولدی که هنوز کارایی دارد اقدامی غیرقابل جبران و تهدیدی برای تامین امنیت غذایی کشور با به خطر انداختن ذخیره ژنتیکی دام کشور، بحرانی نمودن بازار گوشت و لبنیات با تضعیف رکن اصلی تولید این بخش یعنی دامهای مولد و در نهایت ایجاد چالش برای اقتصاد و چرخه تولید ملی محسوب می‌شود.

روند کشتار دام مولد از سال ۱۳۸۴ همزمان با افزایش چشمگیر قیمت گوشت گوسفند و تشویق دامداران به زیر تیغ بردن برخی از دامهای مولد آغاز شد. اما ادامه این روند تاسف‌بار ظرف سالهای بعدی تاکنون دیگر ناشی از افزایش تولید یا بالا رفتن تقاضای بازار نبوده بلکه کمبود خوراک دام و افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تولید چاره‌ای جز کشتار دام مولد برای دامپروران باقی نگذاشته است.

بر این اساس هم‌اینک دلیل کشتار دامهای مولد، گرانی و کمبود خوراک برای سیرکردن آنها به عنوان آخرین و تلخ‌ترین اقدام دامداران زیر فشار اقتصادی است. 

روند فزاینده این اقدام مخاطره‌آمیز که به سمت وقوع یک فاجعه ملی پیش می‌رود آمارهای نگران‌کننده‌ای برجای گذاشته چنانکه از ابتدای امسال تاکنون کشتار دام مولد در خراسان رضوی نسبت به پارسال ۳۰۰ درصد بیشتر شده است.

این روند با از بین بردن شغل سه هزار نفر که به‌ صورت مستقیم در صنعت دامپروری فعالیت داشتند و به خطر انداختن اشتغال غیرمستقیم ۲۰ هزار نفر دیگر در خراسان رضوی، وضعیت تولید شیر و پرورش دام را در این استان نابسامان کرده است.

این بحران در صنعت دامپروری نه تنها تا پایان خرداد ماه ۱۴۰۰ افزون بر ۱۵۰ هزار میلیارد ریال خسارت بر جای گذاشته بلکه خودکفایی نسبی در تولید شیر و گوشت را که ۴۰ سال پیشینه تلاش سخت موجب آن شده، در شرف نابودی قرار داده است. 

تامین و توزیع نهاده‌های دامی طی یکی، دو سال اخیر با مشکلات فراوان همراه شده است اما قصه پرغصه دامداران و مرغداران خراسان رضوی برای تامین خوراک دام این روزها در گرداب گرانی و خشکسالی از گذشته سخت‌تر هم شده است.

کشتار دام مولد از جمله اقداماتی است که تبعات آن دامن تمامی بخش های تولید اعم از دام جدید، گوشت قرمز، شیر و کلیه اقلام لبنی را می گیرد و موجب ایجاد بحران تولید در این عرصه‌ها می‌شود.

 اندیشیدن تدبیری موثر و عزمی ملی برای اجرای این تدبیر، همان چیزی است که نیاز مبرم این روزهای صنعت دامداری است زیرا برای جبران هر میزان عقب ماندگی و بی تدبیری که از کشتار دام حاصل شود به سه برابر آن زمان نیاز دارد.

استان خراسان رضوی با ۱۵.۸ میلیون واحد دامی سالانه بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن محصول در حوزه دام و طیور تولید می‌کند و از این نظر رتبه برتر را در کشور دارد و دارنده رتبه‌های متعدد در زیرمجموعه‌های این بخش از تولید و تامین مواد غذایی است و این روزها به شدت درگیر بحران کشتار دام مولد است. وضعیتی که ناشی از عوامل متعددی است و در صورت عدم برنامه‌ریزی و حمایت، دیر یا زود شاهد تبعات و آثار جبران ناپذیر آن برای استان و کشور خواهیم بود.

رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی با اشاره به تداوم کشتار دامهای مولد به خاطر تنگناهای اقتصادی در صنعت دامپروری، از اوج گرفتن این فاجعه در استان ابراز نگرانی کرد و گفت: امسال میزان کشتار دام سنگین مولد در خراسان رضوی تا هشت هزار راس در ماه افزایش یافت که اوج آن ذبح این تعداد دام مولد ظرف خرداد ماه در کشتارگاه صنعتی مشهد رخ داد. 

فرشید صراف افزود: کمبود نقدینگی، هزینه‌ بالای تولید و گرانی خوراک دام به شکلی ناگزیر دامپروران را به سمت کشتار دام مولد سوق داده است. 

رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی به ثبت ۷۰ درصد کشتار دام این استان در کشتارگاه صنعتی مشهد اشاره و بیان کرد: آمار رسمی ثبت شده خرداد ماه امسال در این کشتارگاه سندی روشن از وضعیت روند اسفناک کشتار دام مولد در خراسان رضوی است.

صراف افزود: مهر ماه سال ۱۳۹۸ آمار کشتار دام سنگین مولد ۲ هزار و ۴۰۰ راس و مهر ماه پارسال سه هزار و ۵۰۰ راس بود اما مهر ماه امسال آمار کشتار به چهار هزارو ۸۰۰ راس یعنی ۲ برابر ۲ سال اخیر رسیده که نشانگر عمق فاجعه است.

فشار اقتصادی بر دامداران 

رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی گفت: مهر ماه سال ۱۳۹۸ قیمت هر کیلوگرم جو به عنوان یکی اقلام مهم نهاده‌های دامی ۶ هزار و ۱۱۰ ریال بود که مهر ماه پارسال با حدود ۲۷ هزار ریال افزایش به ۳۳ هزار ریال رسید اما این افزایش قیمت نه تنها متوقف نشد بلکه مهر امسال هر کیلوگرم جو خوراک دام به قیمت ۴۷ هزار ریال یعنی با حدود هشت برابر افزایش نسبت به سال ۱۳۹۸ در اختیار دامپرور قرار گرفت.

صراف افزود: ذرت به عنوان دیگر نهاده دامی مورد مصرف روزانه در صنعت دامپروری الان هر کیلوگرمش ۵۱ هزار ریال قیمت دارد که بالاترین نرخ در تاریخ و نشانگر شدت حجم فشار مالی بر تولیدکننده است. 

وی ادامه داد: نرخ نهاده‌های دامی در تعیین هزینه‌های دامدار نقشی بسیار موثر دارد زیرا خوراک دام به تنهایی ۷۰ درصد بهای تمام‌شده تولیدات دامی را تشکیل می‌دهد. 

خسارت چهار هزار میلیارد تومانی خشکسالی در حوزه باغی و کشاورزی 

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم با اشاره به این که شدت و خسارت ناشی از خشکسالی در حوزه باغی و کشاورزی استان بسیار سنگین بوده است گفت: درآمد ناخالص حوزه کشاورزی استان معادل ۵۰ هزار میلیارد تومان است که طبق برآوردهای انجام شده حداقل تا کنون چهار هزار میلیارد تومان خسارت ناشی از خشکسالی وارد شده است.

غلامحسین ساربان افزود: این در حالی است که پرداخت غرامت بیمه به حدود۲۰۰ میلیارد تومان از مجموع این خسارت تعلق گرفته است که ۸۰ میلیارد تومان آن در بخش زراعت غلات آبی و دیم و حدود ۴۰ میلیارد تومان آن در حوزه محصولات باغی پرداخت شده است و بقیه این میزان در حال پرداخت است.

وی ادامه داد: از مجموع ۱۸۰ هزار هکتار کشت دیم سال زراعی اخیر تنها از  ۲۸ هزار هکتار محصول گندم و جو برداشت شد و به رغم هزینه ‌های مختلف در این زمینه شاهد خسارت جدی به کشاورزان دیم هستیم.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت:طی این سالهای سخت دولت ۲ راهکار استمهال وامها و پرداخت خسارت از محل صندوق بیمه کشاورزی را باید در دستور کار قرار دهد و کشاورزان نیز باید قرار گرفتن محصولات خود را تحت پوشش بیمه در دستور کار قرار دهند و توجه داشته باشند که بیمه کشاورزی در کشور ما مدیریت ریسک است نه مدیریت درآمد بنابراین خسارتی که پرداخت می‌شود جبران درآمد کسب نشده نیست.

ساربان افزود: امسال در خراسان رضوی  ۶۴۸ هزار تن غله کمتر تولید شده و معادل همین میزان کاهش تولید کاه را داریم که خود تبعات و مشکلات فراوانی را در بخش دام رقم زد.

وی اضافه کرد: حدود ۲۰۰ هزار تن در حوزه محصولات باغی کاهش تولید ناشی از خشکسالی و تغییرات اقلیمی داشته ایم که شامل محصولات مهمی مانند پسته، زعفران، انگور و سایر محصولات می شود.

طلای سرخ گرفتار دام خشکسالی‌

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که پدیده خشکسالی و تداوم آن همراه با تنش‌های دمای هوا از زمستان پارسال تاکنون تاثیر منفی خود را بر کاشت و برداشت محصول راهبردی زعفران این استان هم گذاشته است گفت:پیش‌بینی می‌شود خشکسالی و پیامدهای طبیعی آن موجب کاهش بیش از۵۰ درصدی تولید محصول زعفران در کشتزارهای خراسان رضوی شود.

ساربان افزود: حدود ۹۰ هزار هکتار از کشتزارهای استان به کشت زعفران اختصاص دارد که این سطح از اواخر پارسال درگیر سرما شد، امسال باران خوبی نداشتیم و تنش های دمای هوا نیز موجب رشد اندک پیازهای زعفران شد بنابراین امسال شاهد کاهش محصول زعفران در استان خواهیم بود.

وی ادامه داد: تولید پارسال زعفران در خراسان رضوی ۳۰۲ تن بود که از ۹۱ هزار هکتار مزارع زعفران برداشت شد و بر این اساس عملکرد تولید زعفران در مزارع خراسان رضوی تا پارسال بیشتر از سه کیلوگرم در هر هکتار بود.

باغها قربانی اصلی خشکسالی

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم با بیان این که خسارات ناشی از حوادث غیرمترقبه از جمله سیل، خشکسالی و سرمازدگی در بخش کشاورزی استان از ابتدای سال جاری تاکنون معادل ۱۰ هزار میلیارد ریال برآورد شده است افزود: ۹۱ درصد این خسارات، معادل ۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال به محصولات باغی وارد شده است.

محمد میری افزود: خسارت بخش کشاورزی استان از حوادث غیرمترقبه سال گذشته نیز ۴۰ هزار میلیارد ریال برآورد شده بود که ۷۵ درصد آن مربوط به حوزه باغبانی بود.

وی ادامه داد: سطح زیر کشت محصولات باغی استان در سال زراعی جاری ۳۷۲ هزار هکتار با برآورد تولید یک میلیون و ۱۱۶ هزار تن است اما امسال میزان بارندگی استان نسبت به سال گذشته ۶۲ درصد کاهش داشت که این وضعیت در تولیدات باغی استان تاثیر کم‌سابقه‌ای دارد. 

کاهش ۸۰درصدی بادام دیم

مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: سرمازدگی و خشکسالی موجب کاهش ۸۰ درصدی برداشت بادام دیم از باغ‌های این استان در سال جاری شد.

محمد میری دیسفانی افزود: امسال به دلیل پیامدهای سرمازدگی اواخر سال گذشته و همچنین استمرار و تشدید خشکسالی و محدودیت تامین آب مورد نیاز باغ ها، شاهد کاهش ۴۵ درصدی تولید بادام آبی نسبت به شرایط معمولی و کاهش ۸۰ درصدی تولید محصول در باغ های بادام دیم استان هستیم.

وی با بیان این که کل میزان تولید بادام امسال استان خراسان رضوی پنج هزار و ۴۶۰ تن پیش‌بینی می‌شود ادامه داد: بر اساس آخرین آمار، سطح زیر کشت بادام در استان ۳۲ هزار و ۳۲۵ هکتار است که شامل ۹ هزار و چهار هکتار بادام آبی و ۲۳ هزار و ۳۲۱ هکتار بادام دیم است.

افت ۳۰ درصدی تولید گردو

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به این که این وضعیت همچنین از پارسال تاکنون موجب کاهش ۳۰ درصدی تولید محصول گردو در این استان شده است افزود:خراسان رضوی یکی از استانهای دارای ظرفیت بسیار در تولید گردو است و کیفیت، طعم، چربی و سفیدی مغز گردوی آن به خاطر برخورداری از اقلیم مناسب جزء مزیتهای محصول تولیدی این خطه است.

میری افزود: برداشت گردو در سال جاری با توجه به سرمازدگی اواخر سال گذشته و همچنین استمرار و تشدید خشکسالی و بروز کم‌آبی حدود ۳۰ درصد کاهش یافته که در این بین سایر عوامل همانند افزایش دما و بادهای گرم سبب شده است وزن مغز گردو نیز کاهش پیدا کند.

نابودی ۳۰ درصد تولید پسته 

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: پسته از دیگر محصولات مهم و صادراتی استان است که از خشکسالی و تغییرات اقلیم خسارت جدی دیده است و حجم تولید پسته استان در سال جاری، به علت تنش های آب و هوایی ۳۰ درصد کمتر از پارسال خواهد بود.

ساربان افزود: امسال با توجه به شرایط نامساعد جوی و اقلیمی، کاهش شدید نزولات آسمانی، باد و توفان، نوسانات دمای هوا در زمان گرده افشانی و گرمای طولانی مدت، آبیاری کمتر باغ ها به دلیل خاموشی چاه‌ها و سال کم‌باری پسته، شاهد کاهش میزان تولید این محصول در استان هستیم.

وی پیش‌بینی کرد: امسال حجم تولید پسته در این استان تا ۳۰ درصد کاهش می‌یابد که پیامدهای منفی فراوانی بر اقتصاد کشاورزان خواهد گذارد و این در حالی است که ۲۵ درصد از کل سطح زیر کشت پسته ایران، معادل ۱۱۲ هزار هکتار، متعلق به استان خراسان رضوی است و سالانه از این سطح، ۸۷ هزار تن پسته برداشت می‌شود که معادل ۲۳ درصد از کل تولید این محصول درختی در کشور است و خراسان رضوی با این میزان سطح زیر کشت و تولید پسته، رتبه دوم کشور را بعد از استان کرمان به خود اختصاص داده است.

کاهش ۲۵ درصدی تولید آلو 

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که خشکسالی امسال و تبعات ناشی از آن موجب کاهش ۲۵ درصدی تولید محصول آلو در باغ‌های این استان شده است افزود: سطح زیر کشت آلو در استان هفت هزار و ۸۴۹ هکتار است که از این سطح هفت هزار و ۱۴۰ هکتار بارور و در دایره محصول‌آوری است.

میری ادامه داد: سال گذشته میزان تولید محصول آلوی خراسان رضوی بیش از ۶۲ هزار تن و متوسط عملکرد در واحد سطح حدود هشت تن و ۷۰۰ کیلوگرم در هر هکتار بوده است و بر این اساس خراسان رضوی از نظر سطح کشت و میزان تولید آلو جایگاه نخست را در بین استانهای کشور دارد اما امسال خسارت جدی از محل تغییرات اقلیمی و خشکسالی دیده است.

افت ۵۰ درصدی تولید انگور دیم

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: تداوم پدیده خشکسالی سبب کاهش ۵۰ درصدی در حجم تولید محصول انگور دیم این استان نیز شده است.

میری افزود: گستره تاکستانهای دیم در خراسان رضوی هفت هزار و ۷۰۰ هکتار و عمده خسارت ناشی از خشکسالی مربوط به همین بخش از باغ های انگور استان است.

وی ادامه داد: تاثیر منفی خشکسالی بر تاکستانهای آبی انگور مختص سال نخست بارآوری این محصول و بسیار منفی است 

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ۲ هزار هکتار تاکستان نیز در این استان به طور معمول کم آبیاری شده است و بیشتر حالت دیم دارند به گونه‌ای که آبیاری آنها سالانه یک یا ۲ بار بیشتر انجام نمی شود که حجم محصول انگور در این نوع از تاکستانهای خراسان رضوی هم ۳۰ درصد کاهش یافته است.