بروز پدیده خشکسالی در ۱۲ سال گذشته، بخش‌های مختلف چهارمحال و بختیاری به‌ویژه بخش کشاورزی را با مشکلات فراوان مواجه کرده است و گریبان این بخش را رها نمی‌کند.
خشکسالی به‌عنوان یک پدیده طبیعی، در افزون‌بر ۱۲ سال اخیر ۱۰۰ درصد مساحت چهارمحال و بختیاری را به‌صورت خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید تخت تاثیر خود قرار داده است.
بر اساس تعریف مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، خشکسالی یکی از پدیده‌های هواشناختی، طبیعی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است، این دوره کم‌آبی که اتفاقات و پیامدهای مختلفی به همراه دارد، ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.
تاثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تاثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.
هرچند سازمان هواشناسی در خصوص خشکسالی پیش‌بینی‌های بلندمدتی می‌کند، اما همیشه جو و اقلیم تابع این پیش‌بینی‌ها نیست و ممکن است از برنامه تعیین شده منحرف شود.
با توجه به این نکته که خشکسالی در کشور و به ویژه در استان قابل مهار نیست، لازم است تمهیدات لازم جهت به حداقل رساندن آسیب‌های آن اندیشیده شود.
دشت‌های چهارمحال و بختیاری تشنه است
یکی از کشاورزان چهارمحال و بختیاری در این رابطه گفت: متاسفانه خشکسالی در یک دهه اخیر رمق و جان اراضی گرفته است و امیدی به آبدار شدن چاه‌های کشاورزی نیست.
محمد صادقی در گفت و گو با ایرنا افزود: زمانی کشت سیب‌زمینی در شهرستان بروجن فراوان بود اما این روزها به دلیل کمبود آب و خشکسالی برخی از کشاورزان قید کشت را در اراضی خود زده‌اند.
یکی دیگر از کشاورزان نیز گفت: به دلیل خشکسالی مداوم و نبود منابع جایگزین آبی، اکنون برخی از کشاورزان به دنبال کشت جایگزین کم آب‌بَر هستند.
الهیار رضایی افزود:این خشکسالی باعث شده برخی از باغات نیز در خطر معرض خشکسالی قرار گیرد در حالی این باغات سابقه و قدمت ده‌ها ساله دارد.
چهارمحال و بختیاری دارای رتبه دوم کشور از لحاظ خشکسالی
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری با اشاره به وقوع پدیده خشکسالی در افزون‌بر ۱۲ سال گذشته در استان گفت: میانگین بارش‌های سال آبی جاری نسبت به سال گذشته ۲۷ درصد و نسبت به دوره آماری بلندمدت ۳۳ درصد کاهش نشان می‌دهد.
مهران چراغ‌پور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: پیش‌بینی می‌شود چهارمحال و بختیاری تا پایان سال آبی، همچنان دچار خشکسالی کم‌سابقه مواجه باشد.
وی افزود: بر اساس شاخص‌های مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران در ۱۰ سال گذشته، هفت درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری در محدوده عادی، ۲۳ درصد دچار خشکسالی خفیف، ۲۵ درصد مبتلا به خشکسالی متوسط، ۳۰ درصد با خشکسالی شدید مواجه و ۱۵ درصد دچار خشکسالی بسیار شدید است.
چراغ‌پور تصریح کرد: چهارمحال و بختیاری در سال آبی ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ یکی از کم‌بارش‌ترین ۵۰ سال اخیر را تجربه کرده است و خشکسالی تاثیر عمیقی بر این استان بر جا گذاشته است.
وی یادآور شد: چهارمحال و بختیاری در تابستان امسال با تنش آبی ناشی از شرایط خشکسالی مواجه است.
خسارت ۲۶هزار و ۶۶۲میلیارد ریالی خشکسالی بر کشاورزی چهارمحال وبختیاری
رییس سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به استمرار پدیده خشکسالی در این استان گفت: مجموع خسارت وارد شده به بخش‌های مختلف کشاورزی و سرمازدگی باغ‌های استان در سال‌زراعی جاری ۲۶ هزار و ۶۶۲ میلیارد ریال برآورد و اعلام شده است.
عطاءالله ابراهیمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: این میزان خسارت باعث کاهش ۴۷۹ هزار و ۴۲۹ تن انواع محصولات کشاورزی، باغی، دام و طیور و آبزیان در استان شد.
وی افزود: از این میزان خسارت یک‌هزار و ۶۵۶ میلیارد ریال مربوط به کاهش ۴۹ هزار و ۹۷۹ تن محصول کشاورزی در ۸۶ هزار و ۳۵۳ هکتار از زمین‌های زراعی بوده است.
ابراهیمی تصریح کرد: در سال‌زراعی جاری بروز پدیده خشکسالی و سرمازدگی در استان ۱۸ هزار و ۵۷۷ میلیارد ریال خسارت به باغ‌های این استان وارد کرد.
وی یادآور شد: این میزان خسارت در سطح ۴۵ هزار و ۴۹۱ هکتار باعث کاهش ۲۸ و ۹۳۹ هزار تن انواع محصول باغی در استان شد.
رییس سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: در سال‌زراعی جاری ۶ هزار و ۳۴۹ میلیارد ریال خسارت به بخش دام و طیور استان وارد شده است.
وی گفت: این میزان خسارت مربوط به ۹۳ هزار و ۴۵۷ راس انواع دام و طیور در استان و کاهش ۴۲۶ هزارو ۷۰۰ تن تولید در این بخش است.
ابراهیمی تاکید کرد: بروز پدیده خشکسالی در چهارمحال و بختیاری منجر به ۸۰ میلیارد ریال خسارت و یک‌هزار و ۶۰۰ تن کاهش تولید در بخش شیلات استان شد.
زنگ خطر خشکسالی برای گونه‌های گیاهی چهارمحال و بختیاری
رییس اداره مهندسی و مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، با اشاره به خشکسالی سال آبی جاری در استان گفت: زنگ خطر انقراض گونه‌های گیاهی در استان به دلیل بروز خشکسالی به صدا درآمده است.
فرزاد رضازاده در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: در استان یک‌هزار و ۳۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده است، که از این تعداد ۲۵۰ تا ۳۰۰ گونه دارای خواص دارویی، صنعتی، خوراکی و سایر مصارف است و ۲۰ گونه نیز بومی(آندمیک) و خاص استان است.
وی با تاکید بر اینکه بیشترین میزان خسارت و انقراض در خصوص گونه‌های خاص استان است، افزود: این گونه‌ها شامل کرفس کوهی(کلوس)، زراوی، زرین گیاه، مخلصه و مرزه بختیاری است.
به گفته وی، در سال‌های گذشته تعدادی از گونه گیاهی در استان در معرض خطر بودند که با توجه به خشکسالی امسال تعداد گونه‌های در معرض خطر افزایش یافته است.
رضازاده اظهار داشت: گونه بادرنجبویه دنایی، بهارک صخره‌روی، گل استکانی کوتاه، گون کاملا کرک دار، پیاز یزدی، مینای ایرانی، مینای بختیاری، مرزه کلاری، مریم گل استثنایی و نرگس نیز از دیگر گونه‌های در معرض انقراض در استان است.
وی، با تاکید بر خشکسالی‌های چند سال اخیر استان و همچنین سال آبی جدید گفت: استان از نظر کاهش نزولات در سال آبی گذشته رتبه دوم کشور را بعد از استان کرمانشاه کسب کرده است.
رییس اداره مهندسی و مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری به کاهش میزان آب راه‌یافته به زمین و درون زمین اشاره کرد و گفت: با توجه اینکه میزان بارندگی در شرق استان نسبت به غرب کمتر است، جنگل‌های استان بیشتر در مناطق غربی و شمال غرب استان واقع شده است.
به گفته وی، در سال‌های اخیر به دلیل کاهش میزان بارش و تنش‌آبی با خشکیدگی گونه‌های جنگلی و گیاهی در استان مواجه شده‌ایم.
وی اظهار داشت: به دلیل کاهش بارش میزان رطوبت و آبی که باید در اختیار گیاهان مرتعی و جنگلی برای دوره رویش قرار گیرد تا بارور شود با ضعف آبی مواجه شده است و این امر باعث خشکیدگی زودهنگام شده است.
رضازاده، چَرای دام بیش از ظرفیت مراتع و بهره‌برداری از مراتع و آتش‌سوزی در مراتع را از دیگر دلایل نابودی گونه‌های گیاهی در استان برشمرد.
وی با تاکید بر اینکه گونه‌های گیاهی خوش خوراک در مراتع بیشترین گونه‌ها در معرض خطر هستند ، گفت: این گونه‌ها به دلیل اینکه زودتر مصرف می‌شوند و به بذردهی نمی‌رسند، فرصت جایگزین شدن را پیدا نمی‌کنند.
رییس اداره مهندسی و مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه املاح داخل زمین میزان ثابت دارد، گفت: با توجه به کاهش بارش و کاهش میزان ورودی آب، شوری آب افزایش یافته است و گیاهان شُوری‌پسند توان تداوم و مقاومت بیشتر برای ادامه حیات دارند و گیاهان خُوش خوراک به دلیل اینکه شُور پسند نیستند و مقاومت کمتری نسبت به شوری آب دارند، در معرض خطر قرار دارند.
وی اظهار داشت: کاهش گونه‌های گیاهی و مرتعی و از بین رفتن پوشش گیاهی مهمترین عامل در فرسایش خاک است و میزان فرسایش و رسوب تولیدی افزایش پیدا می‌کند.
به گفته وی، در فصل آبی پیش‌رو با آغاز بارش‌ها اراضی که کمترین پوشش گیاهی را دارند و فاقد پوشش گیاهی هستند، آمادگی بیشتر برای فرسایش دارند.
رییس اداره مهندسی و مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری به خشکیدگی جنگل‌های بلوط به دلیل کاهش رطوبت نسبی خاک تاکید کرد و گفت:با خشکسالی‌های اخیر این خشکیدگی درختان بلوط از تک پایه به خشکیدگی توده‌ای تبدیل شده است که این امر کار احیای جنگل را با دشواری مواجه کرده است.
رضازاده افزود: خشکسالی علاوه بر فرسایش خاک، در کاهش تنوع پوشش گیاهی و بروز آتش‌سوزی نیز تاثیرگذار است و خشک شدن زودهنگام پوشش گیاهی و بالارفتن دما در فصل تابستان منجر به افزایش وقوع حریق در مراتع و جنگل‌های استان و از بین رفتن پوشش و تنوع گیاهی می‌شود.
به گزارش ایرنا، یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از مساحت چهارمحال و بختیاری را مراتع و جنگل‌ها پوشش می‌دهد که رقمی معادل ۸۶.۵ درصد از سطح این استان را شامل می‌شود.
راهکار مقابله با خشکسالی چیست؟
ایجاد بحران کم‌آبی و کاهش منابع آبی زیرزمینی، ایجاد بحران در حوزه اقتصاد و صنعت، افزایش قیمت محصولات و کاهش درآمد، کاهش تنوع زیستی، تهدید محیط زیست، افزایش آتش‌سوزی‌های طبیعی، از بین رفتن عرصه‌های طبیعی، افزایش تلفات دام، کمبود مواد غذایی، افزایش بیماری‌ها و مرگ و میر، افزایش جرایم اجتماعی، رشد بیکاری و مهاجرت و به‌هم خوردن تعادل اجتماعی و فرهنگی از جمله آثار و پیامدهای خشکسالی است.
کارشناسان علاوه بر توسعه کشت‌های مقاوم در برابر خشکسالی، توسعه آبیاری قطره ای و جلوگیری از کشت های غرقابی و اصلاح الگوی کشت،اعلام می‌کنند می‌توان با پیش‌بینی خشکسالی و شناسایی ظرفیت‌های مقابله با خشکسالی از جمله سرمایه‌گذاری در ایجاد تاسیسات نگهداری مواد غذایی، علوفه و همچنین هماهنگی و سیاست‌گذاری و افزایش حمایت‌های دولتی مقابله با خشکسالی ازجمله توسعه بیمه محصولات کشاورزی و دادن تسهیلات به آسیب‌دیدگان خشکسالی، از خسارت‌های ناشی از آن کاست.
تشکیل، تقویت، حمایت و به‌کارگیری تشکل‌های مردمی (NGO) در خصوص خشکسالی، سازماندهی واحدهای مختلف دولتی مرتبط با خشکسالی و توجه به دانش بومی و بهره‌گیری از آن از دیگر راهکارهای کنترل خشکسالی است.
هم‌اکنون ۲۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی، ۳۴۲ هزار هکتار جنگل، یک میلیون و ۹۳ هزار هکتار مرتع در چهارمحال و بختیاری وجود دارد.
سالانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی، زراعی، باغی و شیلات و آبزیان در چهارمحال و بختیاری تولید و روانه بازار مصرف می‌شود.
چهارمحال و بختیاری سرچشمه رودخانه‌های زاینده‌رود، کارون و بخشی از دز است و افزایش یا کاهش بارش‌ها در این استان، استان‌های خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
خشکسالی‌های اخیر از سال ۱۳۸۶ در چهارمحال و بختیاری آغاز شده و پیامدهای ناگواری بر منابع آب، محیط‌زیست و فعالیت‌های اقتصادی این استان به‌ویژه در بخش کشاورزی داشته است.