به گزارش ایرنا، «حقایق درباره مواد مخدر را به اشتراک بگذاریم، تا زندگی‌ها را نجات دهیم»؛ این شعاری است که سازمان ملل متحد امسال برای روز جهانی مواد مخدر در نظر گرفته است ؛ شعاری که صراحتاً تأکید می‌کند هر آن‌چه درباره وضعیت اعتیاد در جامعه و شیوع آن بین اقشار مختلف وجود دارد را باید از طریق رسانه‌ها به جامعه ارائه کرد تا با افزایش توجه و دقت افراد خانواده‌ها به این بلای خودخواسته و خودساخته، کمکی به زندگی آحاد مختلف جامعه شود.
اما اظهارنظرها پیرامون اعتیاد در ایران معمولا به یک سری مسائل کلی مانند ضرورت پیشگیری از اعتیاد، توجه به روابط خارج از خانه فرزندان یا برخی عدد و رقم‌ها محدود می‌شود و کمتر دیده شده که واقعیت‌های آماری به صورت مستمر و با جزئیات بیان شود. همواره از نگاه بسیاری از مسئولان بیان برخی آمارهای جزئی درباره آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد نوعی افشای اطلاعات محرمانه محسوب می‌شود. به همین دلیل معمولا آمارهای اعلام شده از سوی مسئولان درباره اعتیاد عموما مرتبط با کشف مواد مخدر و معدوم‌سازی آن یا دستگیری قاچاقچیان و موادفروشان است. در حالی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان بیان کردن جزئیات آماری می‌تواند میزان حساسیت بر اعتیاد را در جامعه افزایش دهد.
هفته مبارزه با مواد مخدر و شعاری که سازمان ملل برای مقابله با اعتیاد در سراسر دنیا انتخاب کرد، بهانه‌ای شد تا با اتکا به همین شعار و نگاهی به جامعه مازندران با «احمد مظفری» دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مازندران گپ و گفتی درباره برخی جزئیات مرتبط با اعتیاد در این استان داشته باشیم. مسائلی که معمولا کمتر از زبان مسئولان بیان می‌شود و به همین نسبت نیز کمتر از خروجی رسانه‌ها به گوش مردم می‌رسد.
مظفری در این گفت‌وگو به پرسش‌هایی با محوریت مازندران درباره پاتوق‌های شهری اعتیاد، سن اعتیاد، مرگ و میر بر اثر سوء مصرف مواد مخدر، زمان دسترسی به مواد در استان و افزایش سرعت شیوع اعتیاد در برخی مناطق مازندران پاسخ داده است:
شعاری که سازمان ملل امسال برای روز جهانی مبارزه با مواد مخدر انتخاب کرد اهمیت بیان حقایق درباره این آسیب اجتماعی را نشان می‌دهد. اما به نظر می‌رسد هنوز این باور در مسئولان ایجاد نشده است. نظر شما چیست؟
من هم موافقم که باید واقعیت‌ها را درباره اعتیاد بیان کرد. هر چه حقایق درباره آسیب‌هایی مانند اعتیاد بیشتر از طریق رسانه‌ها به جامعه عرضه شود، میزان آگاهی هم بیشتر خواهد شد و طبیعتا از شیوع خزنده آسیبی مانند اعتیاد به مرور جلوگیری می‌شود. حتی به نظرم لازم است که چهره‌های شاخص هر جامعه نیز در این زمینه همراه باشند. این که فقط تأکید کنیم اعتیاد بلای خانمان‌سوز است و بگوییم مراقب فرزندان‌مان باشیم یا از میزان کشفیات حرف بزنیم طبیعتا کافی نیست. جامعه به داده‌های بیشتر برای افزایش آگاهی نیاز دارد.
هر وقت که صحبت از سن اعتیاد در کشور شد، با آمارهای متعددی مواجه شدیم. مثلا درباره سن شروع اعتیاد برخی‌ها ۱۵ سال را عنوان می‌کنند و برخی دیگر می‌گویند ۱۹ سال درست است. می‌توان عددهای دیگری هم یافت. به عنوان دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر در مازندران عددی رسمی از این موضوع در اختیار دارید؟
طبق آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر، در کشور ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر مصرف‌کننده مستمر و یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر مصرف کننده تفننی مواد مخدر هستند. میانگین سن اعتیاد در کشور هم ۲۴ سال اعلام شده است. اما مشاهدات نشان می‌دهد که این رقم پایین‌تر است. به هر حال در همین آمارها می‌بینیم که بخشی از جمعیت دانش‌آموزی و دانشجویی ما نیز درگیر اعتیاد هستند. سال ۱۳۹۸ چهار هزار و ۴۷۲ نفر در کشور به دلیل سوءمصرف مواد مخدر جان باختند که ۵.۱ درصد این افراد کمتر از ۱۸ سال سن داشتند. این یعنی جمعیت دانش‌اموزی ما هم درگیر اعتیاد است. طبق آمارها، نرخ شیوع اعتیاد در بین دانش‌آموزان کشور ۲.۱ درصد و در دانشجویان کشور ۴.۴ درصد است. با این حساب اگر در مجموع بخواهیم حساب کنیم به نظر می‌رسد سن اعتیاد باید پایین‌تر از این میانگین اعلام شده باشد.
بهتر است بیشتر درباره برخی جزئیات آماری اعتیاد در مازندران گفت‌وگو کنیم. مثلا همین آمارهای رسمی برای مازندران چقدر است؟
از نظر میانگین آماری شرایط بهتری نسبت به کشور دارد. برای مثال نرخ شیوع اعتیاد در جمعیت دانش‌اموزی متوسطه دوم و هنرستان‌های کشور همانطور که گفته شد ۲.۱ درصد و برای همین جامعه در مازندران ۱.۴ است. یا نرخ شیوع اعتیاد در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی کشور ۴.۲ درصد و برای همین جمعیت در مازندران ۳.۸ درصد است.
نرخ شیوع اعتیاد در کل جامعه استان چقدر است؟
آماری از نرخ شیوع جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال در کشور و استان داریم. این عدد برای کشور ۵.۴ درصد و برای مازندران ۲.۶ درصد است. اما یکی از نکات نگران کننده در این آمارها درصد بالای شیوع اعتیاد در قشر کارگر است که هم وضعیت کشور و هم وضعیت مازندران در این زمینه مناسب نیست. میانگین کشوری شیوع اعتیاد در کارگران کشور ۲۲.۳ درصد عنوان شده است. البته خوشبختانه آمار مربوط به مازندران فاصله زیادی با این میانگین دارد. نرخ شیوع اعتیاد در جامعه کارگری مازندران ۱۳.۷ درصد است. اما همین هم از نظر ما نگران‌کننده و بالاست.
یکی از شواهدی که افزایش شیوع اعتیاد در جامعه را نشان می‌دهد، مشاهده حضور برخی جوانان و نوجوانان در بعضی نقاط کم‌تردد شهری است. یعنی مناطقی که در حاشیه شهرها قرار ندارند، بلکه در مرکز شهرها هستند و به دلیل خلوت بودن به پاتوقی برای سیگار کشیدن یا مصرف برخی از انواع مخدرها تبدیل شده‌اند. اماکنی مثل پشت پاساژها، کوچه‌های خلوت و بن‌بست یا برخی پارک‌ها. به این پاتوق‌های آشکار در مازندران توجهی شده است؟
اتفاقا این موضوع یکی از اولویت‌های ما در کنترل وضعیت موجود است. بسیاری از شهروندان مرکز استان نمی‌دانند که ما سال ۱۳۹۸ در شهرستان ساری ۱۴۷ پاتوق شناسایی کردیم. البته حدود ۵۰ مورد از این پاتوق‌ها در سال ۱۳۹۹ با همکاری نیروی انتظامی و بهزیستی جمع‌آوری شد و اکنون ۹۷ پاتوق مصرف مواد مخدر در شهرستان ساری وجود دارد که در تلاش هستیم باز هم این تعداد کاهش یابد. البته این پاتوق‌ها دائمی نیستند.
این آمارها و پراکندگی پاتوق‌ها می‌تواند بیانگر کاهش زمان دسترسی به مواد مخدر در مازندران هم باشد؟ اصلا آماری از سرعت دسترسی به مواد مخدر در مازندران وجود دارد؟
گفته می‌شود که زمان دسترسی به مواد مخدر در تهران کمتر از ۳۰ دقیقه است. اما نمی‌شود آن را سند و معیار قرار داد. ممکن است شخصی در همسایگی فروشنده مواد مخدر زندگی کند. استانداردی برای این موضوع نداریم. بعضی از افراد خیلی راحت دسترسی دارند و برخی هم چون فروشنده‌ای را نمی‌شناسند شاید ۲۴ ساعته هم به مواد نرسند.
زمان دسترسی به مواد مخدر ارتباط مستقیمی به محل زندگی افراد دارد. مثلا اگر نزدیک مناطق پرآسیب باشد، طبیعتا می‌تواند در کمتر از ۱۰ دقیقه به مواد مخدر مد نظر خود دسترسی داشته باشد. چون محله آسیب‌زا است. گاهی هم این طور نیست. یعنی فرد در مرکز شهر سکونت دارد و ممکن است نتواند در زمان مناسبی دسترسی داشته باشد. اما اگر به مصرف‌کننده تبدیل شود به هر حال پس از چند وقت مسیر و فروشنده را برای دسترسی به مواد پیدا خواهد کرد.
ولی مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که در هر منطقه‌ای از شهرهای مازندران نیز می‌توان فروشندگانی را یافت.
به هر حال نمی‌توانیم منکر فعالیت خرده‌فروشان در همه مناطق باشیم. به همین میزان نیز در تلاش هستیم تا در کنار شناسایی و دستگیری قاچاقچیان و باندهای توزیع مواد مخدر، خرده‌فروشان را نیز دستگیر کنیم. پارسال در مازندران بیش از ۸۰ باند توزیع مواد مخدر شناسایی و منهدم و افزون بر پنج هزار و ۶۰۰ خرده‌فروش دستگیر شدند.
یعنی تقریبا به ازای هر ۵۹۰ نفر در استان یک فروشنده مواد مخدر دستگیر شد؟
بله. این تعداد دستگیری نشان می‌دهد تعدادشان کم نیست و همه جا حضور دارند. از طرفی میزان کشفیات هم افزایش یافته است. سال ۱۳۹۹ در مازندران حدود ۱۱ هزار پرونده در حوزه مواد مخدر تشکیل شد.
اقدامات مسئولان برای شناسایی و مقابله با سوداگران مرگ در کشور و این استان گسترده و مناسب است ، اما با توجه به سود سرشاری که این فعالیت دارد، همواره افراد جدیدی به این گروه اضافه می‌شوند و این چرخه ادامه دارد.
کافی است به این نکته دقت کنیم که پارسال تولید مواد مخدر در افغانستان افزایش نداشت، ولی بیشترین میزان کشفیات را در تاریخ جمهوری اسلامی هم در کشور و هم در مازندران داشتیم. این نشان می‌دهد مواد مخدر وارد کشور می‌شود و طبیعتا در دسترس هم هست. مازندران استان ترانزیتی نیست، اما پارسال ۶ هزار ۴۰۰ کیلوگرم مواد مخدر کشف شد. از ابتدای امسال تا کنون بیش از ۲ هزار کیلوگرم انواع مواد مخدر در مازندران کشف شد. این آمارها نشان می‌دهند که مواد مخدر وارد می‌شود و در دسترس هم قرار می‌گیرد.
البته مازندران شاید ترانزیتی نباشد، اما گردشگرپذیر است و این موضوع نیز می‌تواند در افزایش سرعت شیوع مصرف مواد مخدر اثرگذار باشد. مثلا در مناطق غربی استان با توجه به تعداد بالای گردشگران و مسافران، احتمال این که شیوع اعتیاد بیشتر باشد وجود دارد؟
این موضوع هم می‌تواند اثرگذار باشد. اتفاقاً افزایش آمار مرگ بر اثر سوءمصرف مواد مخدر در غرب مازندران نشان می‌دهد که شیوع اعتیاد در این مناطق رو به افزایش است. طبق آمارهای موجود سال ۱۳۹۸ در مازندران ۸۰ نفر بر اثر سوءمصرف مواد مخدر جان باختند که این تعداد سال ۱۳۹۹ به ۸۸ نفر افزایش یافت. از این تعداد ۵۵ نفر مجرد و ۳۳ نفر متأهل بودند و از نظر رتبه شهرستان‌ها نیز ساری با ۲۲ مرگ رتبه اول را داشت، تنکابن با ۱۲ فوتی دوم بود و آمل با ۸ نفر رتبه سوم استان در مرگ ناشی از سوءمصرف مواد مخدر را داشت.
بر اساس همین آمارها افزایش مرگ به واسطه مصرف مواد مخدر در سه شهرستان چالوس، رامسر و تنکابن دیده می‌شود. چالوس و رامسر هر کدام پنج فوتی در این آمار داشتند. وقتی در منطقه‌ای مرگ ناشی از سوءمصرف مواد مخدر بیشتر می‌شود می‌توان گفت که روند شیوع اعتیاد نیز ممکن است در آن رو به افزایش باشد.
با این حساب اگر آمار مرگ در این شهرستان‌ها را بر اساس نسبت جمعیت محاسبه کنیم، می‌توان گفت شهرستان تنکابن رتبه اول را دارد. تقریبا یک مرگ بر اثر اعتیاد به ازای هر ۱۴ هزار و ۲۰۰ نفر جمعیت شهرستان. این آمارها نگران‌کننده هستند. از طرفی هم با وجود افزایش کشفیات و اهمیت این موضوع، باز هم اعتیاد در حال پیشروی است. چه باید کرد؟
بیان این آمارها کمک می‌کند که جامعه نسبت به وضعیت موجود آگاه‌تر شود. به همین دلیل هم سازمان ملل امسال در شعار سالانه بر به اشتراک گذاشتن حقایق درباره اعتیاد تأکید کرده است. باید به سمت و سویی برویم که تقاضای مصرف مواد مخدر در جامعه کاهش یابد. در همه جای دنیا با روش‌های گوناگون بر همین موضوع متمرکز می‌شوند. یعنی تلاش برای آگاه‌سازی به منظور کاهش تقاضا. این که سیگار در دسترس باشد اما جامعه استفاده نکند. با توجه به سود هنگفتی که باندهای توزیع مواد مخدر از آن می‌برند در تمام دنیا همیشه در دسترس است. آن‌ها تلاش می‌کنند بازار خود را ایجاد کنند. ما و همه مسئولان تلاش می‌کنیم که دسترسی را کم کنیم. اقدامات بسیار خوبی هم انجام شد و رشد آماری در کشفیات و دستگیری‌ها مشخص است ، اما تا وقتی تقاضا وجود داشته باشد، راهی برای عرضه هم پیدا می‌شود. یکی از ابزارها هم در این زمینه بیان حقایق و واقعیت‌هاست.