طی ۲ سال اخیر نوسانات ارز، مشکلات حمل و نقل و در پی آن ماندگاری نهاده‌های دام و طیور در بندرهای جنوبی، تحریم و تبعات ناشی از آن و تاثیر منفی در واردات نهاده‌های دامی با توجه به وابستگی بالا در این زمینه، واردات ۱۰۰ درصدی کنجاله سویا از خارج از کشور و وابستگی کمتر در سایر اقلام نهاده‌ها، در کنار دیگر عواملی از جمله افزایش هزینه‌های تولید و نیز گرانی نهاده‌ها در کشور و البته در خراسان رضوی به عنوان یکی از استانهای موثر در پرورش دام و تولید محصولات پروتئینی و لبنی در کشور، نشیب و فرازهای فراوانی را برای صنعت پرورش دام و طیور رقم زده است.
در ادامه این فرود و فرازها وقوع پدیده خشکسالی در شرایطی که هیچ هشداری نسبت به احتمال وقوع آن داده نشده بود و به گونه‌ای وقوع آن خارج از پیش‌بینی‌ها بود، بار دیگر در کنار انبوه مشکلات و مسائل در زمینه تامین و توزیع خوراک دام و طیور، موجب آسیب و وارد آوردن تنش و معضلات جدیدی در این زمینه شد.
کارشناسان و صاحبنظران حوزه اقتصادی بر این عقیده‌اند که همان اهمیتی را که ۲ محصول برنج و گندم در کشور دارد نهاده‌های دامی هم دارند بنابراین باید در زمینه تامین آنها اقدام کرد ضمن این که امسال به سال رونق تولید، مانع‌زدایی‌ها و پشتیبانی‌ها نام گرفته است و رونق تولید در بخش گوشت قرمز، تخم مرغ، گوشت مرغ و سایر محصولات دامی در گرو تامین نهاده مورد نیاز است.
استان خراسان رضوی با جمعیت دامی ۱۵.۸ میلیون واحد سالانه بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن محصول در حوزه دام و طیور تولید می‌کند که از این نظر رتبه برتر در کشور را دارد و دارنده رتبه‌های متعدد در زیر مجموعه‌های این بخش از تولید و تامین مواد غذایی است.
تولیدکننده اولیه متحمل بیشترین خسارت
رییس اتحادیه گاوداران خراسان رضوی گفت: از بهار گذشته تا بهار امسال قیمت جو ۲۴۰ درصد، ذرت حدود ۶۵ درصد، سبوس گندم حدود ۹۵ درصد، سویا ۴۱ درصد، یونجه و کاه حدود ۱۲۰ درصد افزایش پیدا کرده است، دستمزد کارگری و هزینه‌های کارگری نیز به شدت افزایش بالا رفته است. همچنین در زمینه درمان و واکسن دام هزینه‌ها سه تا چهار برابر نسبت به چند سال گذشته و افزایش حدود ۲۵درصدی فقط در سال گذشته داشته است.
فرشید صراف افزود: زمانی که با افزایش قیمت در هزینه‌های جانبی مواجه باشیم، دیگر تولید در این زمینه به صرفه نیست. از این اتفاق هم گاوداران و هم صنعت لبنیات ضربه خورده‌اند. اما تولید کننده اولیه، یعنی گاودار، خسارات بیشتری را متحمل می‌شود چرا که قدرت نگهداری تولیداتی مانند گوشت و شیر خام را ندارد.
رییس اتحادیه گاوداران خراسان رضوی، رابطه قیمت شیر با قیمت گوشت را معکوس دانست و توضیح داد: این بدان معناست که اگر قیمت گوشت کاهش یابد، قیمت تمام شده شیر خام افزایش پیدا می‌کند. با این روند تولید کننده به شدت ضربه خورده و ضرر می‌کند. آمارها نیز این مساله را تایید می‌کند.
وی با اشاره به قطعی نبودن دلیل افزایش قیمت لبنیات ادامه داد: در این زمینه بحث افزایش ۴۰ درصدی دستمزد کارگر، افزایش قیمت حمل و نقل و غیره مطرح است، چیزی که برای تولید کننده مهم است این است که آن میزان شیری که برای تولید محصولات استفاده می‌شود با همان قیمت مصوب قبل و حتی کمتر از آن است.
صراف، میزان قیمت تعیین شده برای شیر نسبت به بهای تمام شده آن را به صرفه ندانست و عنوان کرد: در حال حاضر تولید کنندگان با این مشکل مواجه هستند که بهای تمام شده تولید شیر نسبت به سال گذشته هر روز افزایش پیدا می‌کند.
تخصیص ۲ مرحله سهمیه نهاده ویژه خشکسالی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم در این خصوص گفت:از ابتدای امسال ۲ مرحله سهمیه نهاده دامی ویژه خشکسالی به استان تخصیص یافته است که شامل ۱۶ هزار و ۷۰۰ تن جو در اردیبهشت ماه و ۴۶ هزار تن جوی یارانه‌دار در خرداد ماه امسال می‌شود.
محمدرضا اورانی با بیان این که توزیع سهمیه‌های یاد شده با اولویت در اختیار فعالان حوزه دام سبک و دام سنگین غیرصنعتی شیری و روستایی قرار گرفت ادامه داد: این استان با دارا بودن بیش از هفت میلیون راس دام سبک در کشور رتبه نخست جمعیت دام سبک و تولید گوشت قرمز را داراست.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در سال زراعی جاری کاهش ۶۰ درصدی بارندگی نسبت به سال زراعی گذشته باعث کاهش تولید علوفه و محصولات زراعی شده است.
اورانی افزود: کمبود علوفه و افزایش قیمت آن از مشکلات جدی بخش دامداری استان خراسان رضوی است.
کاهش تولید در پی مشکلات
مدیرعامل اتحادیه مرغ تخمگذار خراسان رضوی هم با اشاره به این که مشکلاتی که امروز صنعت طیور تخمگذار با آن دست و پنجه نرم می‌کند به دلیل عدم انجام وظایف دولت به صورت کامل است افزود: از ابتدای سال۹۹ انگیزه تولید در این بخش کم شده است به طوری که کاهش تخم مرغ در استان در همان سال کاملا محسوس بود.
سید حسین موسوی‌نژاد با بیان این که تولید روزانه ۶۰۰ تن تخم مرغ در سال ۹۸ به حدود ۴۵۰ تن در سال ۹۹ کاهش یافت ادامه داد: مشکلات سامانه بازارگاه برای ثبت و ارسال نهاده، عدم افزایش قیمت تخم مرغ همزمان با افزایش هزینه های تولید، دخالتهای دستوری و فرمایشی از بالا، عدم توجه به نگاه کارشناسانه نسبت به هزینه های تمام شده موجب انگیزه سوزی در این بخش تولید شده است.
وی ادامه داد: ابتدای امسال هم هشدار داده‌ایم که کاهش قیمت محصول تمام شده و عدم پیش‌بینی و تصمیم گیری در این خصوص موجب تبعات در آینده نزدیک می‌شود و شرکت پشتیبانی امور دام به رغم وظیفه قانونی برای خرید محصول اقدامی در این زمینه نکرده است.
مدیرعامل اتحادیه مرغ تخمگذار خراسان رضوی گفت: قیمت دارو، واکسن، هزینه های کارگری و سایر هزینه ها بالا رفته است اما این افزایشها امسال در قیمت تمام شده تخم مرغ دیده نشد.
موسوی نژاد افزود: تخم مرغی که هر کیلوگرم آن ۱۸۰ هزار ریال برای تولیدکننده تمام می‌شود هم اکنون به قیمت ۱۰۰ هزار ریال به فروش می‌رود اما با خرید آن توسط دولت چهار ماه دیگر می‌توان تخم مرغ خریداری شده را در بخش صنعتی مورد استفاده قرار داد و از هر گونه نابسامانی در تولید و حتی قیمت تمام شده در آینده جلوگیری کرد.
وی با گلایه از بی توجهی به هشدارها و راهکارهای ارائه شده برای پیشگیری از مشکلات قطعی در آینده نزدیک ادامه داد: به نظر می‌رسد گروهی عامدانه به تولید داخل ضربه می زنند تا اقدام به واردات کنند.
مدیرعامل اتحادیه مرغ تخمگذار خراسان رضوی گفت: تولید سال گذشته روزانه ۴۵۰ تن تخم مرغ هم اکنون به ۳۵۰ تن رسیده است و این وضعیت به شدت نگران کننده است.
موسوی‌نژاد افزود: با افزایش قیمت تخم مرغ که در پی کاهش تولید رخ داده است، شاهد متضرر شدن دو جانبه مردم و تولیدکنندگان هستیم.
افزایش ۴۰ درصدی توزیع نهاده دام در خراسان رضوی
مدیرکل پشتیبانی امور دام خراسان رضوی گفت: توزیع نهاده دام به نرخ دولتی در این استان طی سه ماه گذشته نسبت به مدت مشابه پارسال ۴۰ درصد افزایش یافته است.
سعادت علی‌نیا افزود: از ابتدای امسال تا پایان خرداد ماه ۱۵۷ هزار تن نهاده بین دامداران، مرغداران و گاوداران استان توزیع شده است که این میزان معادل حدود ۵۰ درصد کل نهاده وارداتی به استان است.
وی اضافه کرد: کل نهاده دام توزیع شده توسط این اداره کل در سال گذشته حدود ۲۶۷ هزار تن بود که نسبت به سال قبل از آن حدود ۶۰ هزار تن افزایش داشت.
مدیرکل پشتیبانی امور دام خراسان رضوی گفت: توزیع نهاده به نرخ دولتی در بین دامداران و مرغداران استان با هدف حمایت از تولید و پشتیبانی از سرمایه‌های آنان صورت می‌گیرد.
علی‌نیا افزود: توزیع نهاده شامل اقلام ذرت، جو، سبوس و کنجاله سویاست و این اداره کل به لحاظ قانونی باید ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز دام استان را در این زمینه تامین کند.
وی اضافه کرد: نیاز به نهاده دامی استان ۲ میلیون تن در سال است و اداره کل پشتیبانی باید معادل ۳۰۰ هزار تن را تامین کند اما در حال حاضر در سال حدود ۵۰ درصد نیاز را تامین می‌کنیم.
خشکسالی و گرانی دامنگیر دامداران
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم گفت: در کنار تورم و گرانی که تا کنون دامنگیر تولیدکنندگان بوده است امسال پدیده خشکسالی نیز به گونه دیگری بر این قشر فشار آورده است.
احمد داوطلب افزود: امسال هشت میلیون راس گوسفند استان خراسان رضوی سهمی از علوفه مراتع ندارند و باید به صورت دستی تغذیه شوند که این مساله دامداران سنتی را بیشتر دچار مشکل و مجبور به هزینه کردن در این بخش کرده است.
وی ادامه داد: البته باید گفت که خشکسالی و گرانی علوفه هر دو دامداران سنتی و صنعتی را بیچاره کرده است یعنی کمبود علوفه، دامداران سنتی و افزایش قیمت نهاده به دلیل افزایش نیاز و البته کمبود آن موجب تحت فشار قراردادن تولیدکنندگان در هر دو بخش شده است.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه دولت امکان تامین ۵۰ درصد جو مورد نیاز را دارد افزود: ظرفیتهای تامین در حوزه ناوگان حملی، بنادر و ارضی در حد همین ۵۰ درصد نیاز است.
داوطلب گفت:باید توجه داشت که بخشی از نهاده مورد نیاز خراسان رضوی تا پیش از این از منابع داخلی تامین می شد که متاسفانه به دلیل خشکسالی این بخش آسیب جدی دیده است به طوری که کاهش علوفه در مراتع، کاهش حدود ۵۰ درصدی جو آبی و البته کاهش فراوان جو دیم همه و همه در تولید و تامین نهاده مشکل آفرین شده است.
وی با اشاره به افزایش قیمت نهاده‌ها ادامه داد: منابع علوفه‌ای از جمله در بخش کاه و یونجه افزایش ۳۰۰ درصدی قیمت را نسبت به پارسال تجربه کرده اند اما در بخش نهاده‌های دولتی شاهد گرانی در حد ۱۰ درصد هستیم که خیلی زیاد نیست.
تامین نهاده دولتی بهتر از گذشته اما پنهان
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که در سه ماهه اول سال جاری ۱۸۲ هزار و ۳۵۳ تن نهاده دامی شامل جو ، ذرت، سبوس، کنجاله سویا و کلزا بین دامداران استان توزیع شده است افزود: میانگین ماهیانه توزیع ۶۰ هزار و ۷۸۴ تن در استان انجام شده است که ۱۶ هزار و ۷۰۰ تن آن جو سهمیه ویژه خشکسالی بوده است.
داوطلب با اشاره به افزایش ۴۰ درصدی توزیع در مقایسه با سال گذشته گفت: از مجموع ۱۸۲ هزار و ۳۵۳ تن نهاده توزیعی حدود ۷۹ هزار و ۶۵۶ تن نهاده خام بوده که بین گاوداران صنعتی و پرواربندان توزیع شده است.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: باقی این میزان که معادل حدود ۱۰۲ هزار و ۶۹۷ تن نهاده است طی سه ماه نخست امسال توسط کارخانه های خوراک دام استان تبدیل به کنسانتره شده است و با اندکی افزایش و تامین از ماههای قبل در مجموع طی سه ماه نخست امسال ۲۰۰ هزار تن کنسانتره در بین دامداران توزیع شده است.
داوطلب افزود: اگرچه امسال میزان تامین و توزیع نهاده نسبت به پارسال بهتر شده اما بحث گرانی و البته خشکسالی موجب تحت تاثیر قرار دادن شیرینی این افزایش شده است.
راهکارهایی برای بهبود اوضاع
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به این که برای مدیریت وضعیت موجود امسال می‌توان چند کار همزمان را انجام داد اظهار کرد: در درجه نخست تامین نهاده برای دام مولد و پس از آن تامین نقدینگی برای تامین نهاده دامداران و نیز جمع آوری دام مازاد از بازار راهگشا خواهد بود.
داوطلب ادامه داد: فعال کردن واحدهای پرواربندی برای تامین گوشت و صادرات دام زنده به صورت محدود برای تحریک سرمایه‌گذاری و کاهش میزان ضرر دامداران به منظور افزایش قیمت دام و مدیریت آن از دیگر راهکارهای پیش روست.
وی با اشاره به نیاز نهاده در خراسان رضوی اظهار کرد: ماهیانه ۷۰ هزار تن جو، ۴۰ هزار تن ذرت، ۲۰ هزار تن انواع کنجاله و ۲۰ هزار تن سبوس در استان نیاز است که در جمع ۱۵۰ هزار تن می‌شود و شامل نهاده‌های کنستانتره‌ای است.
او ادامه داد: هم اکنون دولت ماهیانه در خراسان رضوی ۶۰ هزار تن این میزان را تامین می‌کند که با توجه به ظرفیت حمل و نقل و ارضی و البته ظرفیت بنادر این میزان بالاترین سطح ممکن برای تامین است.