امیرحسین گرکانی روز پنج شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در پاسخ به سوالی درمورد وضعیت زنان و کودکان در بازسازی پس از سوانح ، اظهار داشت: اساسا اقدامات پس از سانحه را نمی‌توان به طور قطعی در مراحل چندگانه‌ای تفکیک کرد. اقدامات مرحله بازیابی اولیه (شناسایی نیازها) در ابعاد مختلف همزمان با اقدامات مرحله پاسخ به سانحه آغاز می شود و ادامه می‌یابد و با بازیابی بلندمدت (بازسازی و بازتوانی) همراه می‌شود.
وی افزود: بنابراین، این مراحل به لحاظ زمانی و نیز اقدامات، به‌هم‌پیوسته بوده و همپوشانی زیادی دارند. همچنین، اگر بازسازی را ناظر بر اقدامات مربوط به کالبد (مسکن، زیرساخت و هر نوع اجزای کالبدی) پس از سانحه بدانیم و بازتوانی را بازیابی خدمات و تسهیلات پایه برای عملکرد جامعه تحت تاثیر سانحه (ابعاد غیرکالبدی شامل اجتماعی، اقتصادی، روانی و نظایر آن) تعریف کنیم، باز هم تفکیک فعالیت‌های مربوطه و روابط متقابل آنها موضوعی قابل بحث است.
وی ادامه داد: تجربیات سوانح گذشته نشان می‌دهد که مسایل و مشکلات مردمی که تحت تاثیر قرار می گیرند، محدود به ابعاد کالبدی نبوده و ابعاد غیرکالبدی آن چنان بر مردم اثرگذار است که بازگشت آنها را به شرایط عادی زندگی دشوار یا ناممکن می کند. بنابراین، پرداختن به بازتوانی همزمان با بازسازی پس از سوانح امری ضروری است چرا که بی‌توجهی به آن، بازسازی را نیز با چالش‌های زیادی روبرو می کند.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی ازجمله پیامدهای سوانح که لازم است در بازسازی و بازتوانی مدنظر قرار گیرد را پیامدهای روانی - اجتماعی عنوان کرد و گفت: در این بین، برخی اقشار بیش از بقیه تحت تأثیر سوانح قرار می‌گیرند.
گرکانی یادآور شد: تجربه سختی‌های بیشتر و خشونت علیه زنان و کودکان مثالی بارز برای این موضوع است. بازتوانی روانی-اجتماعی یکی از ابعاد بازتوانی است که با هدف توانمندی و ارتقای تاب‌آوری جامعه تحت تأثیر و به‌منظور ازسرگیری زندگی، لازم است مدنظر باشد.
وی اضافه کرد: به دنبال وقوع سوانح، تمامی افراد جامعه تحت تاثیر آن قرار می گیرند اما برخی اقشار به دلایل مختلف ازجمله فرهنگ، توانایی جسمی و روانی و نظایر آن بیش از دیگران متحمل پیامدهای سانحه می‌شوند که از جمله این اقشار، زنان و کودکان جامعه تحت تاثیر هستند.
وی ادامه داد: عینی‌ترین مثالی که در این خصوص می‌توان بیان کرد موضوع استفاده از سرویس بهداشتی و حمام است. در هنگام اسکان خانواده‌ها در انواع مسکن موقت مانند کانکس، مردم ناچار به استفاده از توالت‌ها و حمام‌های عمومی هستند. این موضوع در بسیاری موارد هم از بعد بهداشتی و هم از بعد فرهنگی برای زنان چالش‌زا است.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی همچنین گفت: بسیاری از زنان به همین دلیل با انواع مشکلات و بیماری‌ها مواجه می‌شوند. از سوی دیگر با توجه به شرایط فرهنگی در جامعه، زنان پس از سوانح نیز متحمل سختی‌های بسیاری می‌شوند به نحوی که به علت فضای کوچک مسکن موقت و لزوم رفت‌وآمد به فضای بیرون همواره با مسایثل و چالش‌های مختلفی روبرو هستند.
گرکانی اظهارداشت: علاوه بر این مشکلات، زنانی که در اثر وقوع سانحه سرپرست خود را از دست می‌دهند نیز دچار مشکلات متعددی می‌شوند که کمتر به آن توجه می‌شود. موضوع مهم دیگری که وجود دارد، مساله خشونت علیه زنان است که شاید کمتر درمورد آن صحبت می‌شود، اما بسیاری زنان در شرایط دشوار پس از سوانح مورد آزار قرار می‌گیرند.
وی افزود: شرایط پس از سانحه آن‌قدر پُر از چالش است که موضوع کودکان به موضوع فراموش‌شده‌ای تبدیل می‌شود. کودکانی که سرگرمی‌های معمول خود مانند تماشای تلویزیون را ممکن است از دست داده باشند، کودکانی که از آموزش همانند گذشته دست‌کم تا مدتی ممکن است محروم شوند، کودکانی که ترس را تجربه کرده و ممکن است درگیر انواع اختلالات روانی مانند اختلال اضطرابی حاد و مزمن، افسردگی و اختلال هراسی شوند.
وی ادامه داد: کودکانی که به علت شرایط نامساعد پس از سانحه ممکن است انواع خشونت‌ها و تعرض‌ها را تجربه کنند، گاهی به فراموشی سپرده می‌شوند؛ در حالی که آینده و زندگی این قشر از جامعه ممکن است تحت تأثیر پیامدهای سوانح به کل تغییر کند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در نتیجه، یکی از موضوعات مهم در بازتوانی پس از سوانح، ارایه کمک‌ها و خدمات بدون تبعیض به زنان و توجه ویژه به کودکان است؛ در واقع موضوع عدالت، سن و جنسیت از شروط بازتوانی است.
گرکانی یادآور شد: اگر چه از دید برخی ممکن است این امر غیرضروری و آرمانی به نظر آید، اما واقعیت این است که توجه به زنان و کودکان و اطمینان از دریافت خدمات و حمایت‌ها متناسب با ظرفیت آنها از ضروریات بازتوانی است چرا که تجربیات گذشته حاکی از این است که زنان و کودکان در عین آسیب‌پذیری بیشتر از امکانات کمتر برخوردار می‌شوند.
وی گفت: تجربیات ما از بازسازی پس از سوانح نشان می‌دهد، این است که زنان و کودکان یا به کل فراموش می شوند یا کمتر مدنظر هستند، برای جلوگیری از تبعیض علیه زنان و کودکان، شناخت ویژگی‌های اجتماعی - فرهنگی جامعه تحت تاثیر، توجه به تفاوت‌های سنی و جنسیتی و تجزیه و تحلیل آن در برنامه ها و اقدامات پس از سوانح امری ضروری است.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی تاکید کرد باید بدانیم در سوانح و حوادث غیرمترقبه چه کسانی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند؟ افراد تحت تاثیر به چه مواردی احتیاج دارند؟ چه کاری از خودشان برمی‌آید؟ و پس از پاسخ به این سؤالات، بتوانیم خدمات بهتری به آنها ارایه دهیم.
گرکانی، ارایه خدمات بهداشتی و درمانی منظم و نیز خدمات مشاوره‌ای را از جمله مواردی دانست که لازم است با مشارکت متخصصین مربوطه برای زنان و کودکان برنامه‌ریزی و به اجرا گذشته شود.
به گزارش ایرنا، ایران در حالی ۶ درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است که فقط یک درصد جعیت جهان را دارد و بر اساس مطالعات جهانی، خطر خسارات و زیان های اقتصادی ناشی از حوادث و بلایا در ایران سالانه به طور متوسط پنج میلیارد دلار است و با توجه به امکان وقوع ۵۳ مخاطره جزو ۱۰ کشور حادثه خیز جهان و چهارمین در آسیا است.
٥٣ مخاطره یا حادثه طبق سند راهبرد ملی مدیریت بحران ایران شناسایی شده اند که ۱۴ مخاطره اولویت‌دار از آنها، آتش سوزی (جنگل ها و مراتع - صنعتی و ساختمانی)، آفات نباتی و بیماری های دام، طیور و آبزیان، آلودگی هوا، ازدحام جمعیت، بیابان‌زایی، بیماری‌های فراگیر انسانی، حرکات دامنه ای، حوادث حمل ونقل جاده ای، خشکسالی، زلزله، سیل، فرونشست زمین، گردوغبار و طوفان گردوخاک و موج سرما هدف‌گذاری شده اند که بسته به نیاز و با مخاطرات نوظهور احتمالی، قابلیت به‌روزرسانی دارد.
در این میان، تجربه و مطالعات علمی نشان داده که پس از فروکش کردن مرحله حاد حادثه، مشکلات روانی و اجتماعی در میان زنان و کودکان به صورت جدی‌تر بروز می‌کند و تا مدت طولانی نیز باقی می‌ماند و این امر بار افراد گرفتار به ویژه دو گروه حساس یادشده حادثه را دو چندان می‌کند. این امر لزوم برنامه‌ریزی مناسب برای مقابله با چنین پیامدهایی را نشان می‌دهد. مداخلاتی که تقویت‌کننده پیوندهای اجتماعی میان افراد است، نقشی بسزا در پیشگیری از مشکلات روانشناختی برخاسته از سوانح دارد.
پس از سانحه، زنان و کودکان نیازهای متنوع روانی - اجتماعی دارند که باید به شکل مناسب به آن پاسخ داده شود. سازمان‌های مسوول لازم است در مسیر حمایت و تقویت تاب‌آوری آنان، شناسایی آسیب‌های روانی حادث شده و پاسخ مناسب به آن با هدف پیشگیری از بروز اختلالات روانپزشکی شدیدتر، به شکلی منعطف و متناسب با نیاز افراد و شرایط اجتماعی آنها عمل کنند.