جهان در آتش سوزان شبکه‌های اجتماعی

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، اگرچه انتشار اخبار جعلی چیز جدیدی نیست ظهور شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر بازار آن را حسابی داغ کرده است. این اطلاعات ممکن است هر چیزی باشند، از حقیقت‌های دستکاری شده و تئوری‌های توطئه گرفته تا ادعاهایی که از بیخ و بن دروغند. اما هدف از انتشار این نوع اطلاعات چیست؟ هدف اصلی از این کار دستکاری باورهای یک گروه خاص، ایجاد چند دستگی و بی‌اعتبار کردن حقیقت است. این روزها دولت‌ها و افراد به واسطه شبکه‌های اجتماعی به راحتی می‌توانند به سرعت نور اطلاعات ساختگی خود را در دنیا پخش کنند و عواقب جدی به جا بگذارند.

وقتی صدای آمریکا هم درآمد!

جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا جمعه گذشته، (۲۵ تیر) از شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک برای پخش و اشاعه اطلاعات غلط درباره ویروس و واکسن کرونا، به شدت انتقاد کرد و گفت: در حال حاضر همه‌گیری تنها بین جمعیت واکسینه نشده آمریکا ادامه دارد. (شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک با پخش اطلاعات غلط) دارند جان مردم را می‌گیرند.

این اولین بار نیست که یکی از مقام‌های ارشد دولت آمریکا به اثار مخرب پدیده همه‌گیری اطلاعات غلط یا اینفودمی اشاره می‌کرد؛ ویوک مورتی جراح کل آمریکا که سخنگوی ارشد دولت واشنگتن در حوزه بهداشت عمومی است، یک روز قبل از بایدن ضمن هشدار درباره عواقب جبران‌ناپذیر انتشار این حجم بالا از داده‌های نادرست و اطلاعات غیرعلمی، از غول‌های فناوری خواسته بود با تغییر الگوریتم‌های خود جلوی ترند شدن این نوع از پست‌ها را بگیرند و اطلاعات بیشتری را با محققان و دولتمردان به اشتراک بگذارند تا بتوانند به معلمان، کادر درمان و رسانه‌ها در مقابله با اینفودمی کمک کنند.

مورتی گفته بود: انتشار اطلاعات غلط در حوزه بهداشت، یک تهدید جدی برای سلامت مردم است. این کار می‌تواند موجب سردرگمی و بی‌اعتمادی مردم شده، به سلامت آنها آسیب بزند و تلاش‌ها برای ارتقای سلامت عمومی را خنثی کند. مهار انتشار اطلاعات غلط، یک وظیفه اخلاقی و مدنی است.

به گفته جراح کل آمریکا، شبکه‌های اجتماعی با فراهم آوردن بستری برای اشاعه بی‌دردسر اطلاعات بی‌اساس زمینه تردید مردم برای واکسینه شدن را فراهم می‌کنند، امری که برآیندی نخواهد داشت جز به راه افتادن موجی از مرگ و میر قابل پیشگیری. مورتی در ادامه تاکید کرد انتشار اطلاعات غلط علاوه بر کرونا می‌تواند بر دیگر بیماری‌ها نیز تاثیر بگذارد و یک مشکل جهانی است.

مورتی در نشست توجیهی که در کاخ سفید برگزار می‌شد، عاجزانه از مردم خواست از پخش اطلاعات شبهه برانگیز در فضای آنلاین خودداری کنند اما به گفته عمران احمد، رئیس مرکز مقابله با نفرت‌پراکنی دیجیتال که مسئولیت ردگیری اطلاعات غلطی که درباره کرونا در اینترنت منتشر می‌شود را برعهده دارد، فقط این‌ کافی نیست.

احمد در گفت‌وگو با ان‌پی‌آر گفت: همانطور که در مورد سیگار می‌گویند دخانیات کشنده است. در مورد شبکه‌های اجتماعی نیز جراح کل آمریکا باید بیاید و بگوید اطلاعات غلط کشنده است.

اعتراض مقامات دولت آمریکا به پخش اطلاعات غلط در پلتفرم‌های اجتماعی به همین‌جا محدود نشد.

جن ساکی سخنگوی کاخ سفید نیز روز پنجشنبه (۲۴ تیر) گفت فیس‌بوک آن طور که باید و شاید برای جلوگیری از انتشار اطلاعات غلط درباره ویروس کرونا تلاش نمی‌کند.

ساکی تصریح کرد کاخ سفید چند پیشنهاد و توصیه به متولیان فیس‌بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی ارائه کرده است تا از آنها در رسیدگی به اشاعه اطلاعات نادرست استفاده کنند. از جمله این پیشنهادها می‌توان به حذف ۱۲ کاربری اشاره کرد که مسئول انتشار نزدیک به ۶۵ درصد محتوای ضد واکسیناسیون کرونا در شبکه‌های اجتماعی بودند.  

فیس‌بوک در توجیه عملکرد خود از حذف بیش از ۱۸ میلیون پست با محتوای غلط درباره ویروس کرونا، حذف حساب‌هایی که بارها قوانین مربوط به عدم انتشار این نوع از محتوا را شکسته بودند و اتصال ۲ میلیارد کاربر به منابع اطلاعاتی قابل اعتماد و موثق درباره کرونا و واکسیناسیون گفت اما ساکی می‌گوید این کارها کافی نیست و باید اقدامات بیشتری در این زمینه صورت گیرد. کاخ سفید، به طور خاص، به شبکه‌های اجتماعی توصیه کرده است عواقب انتشار اطلاعات غلط در پلتفرم‌های خود را ارزیابی و به طور علنی منتشر کنند.

آمار ابتلا به کرونا در آمریکا، در هفته‌ای که گذشت حدود ۱۱ درصد نسبت به هفته قبل افزایش پیدا کرد و تمرکز مبتلایان بیشتر در مناطقی بود که زیر ۴۰ درصد جمعیت علیه ویروس واکسینه شده بودند. به گزارش رویترز، آمار شیوع کرونا در ایالات متحده بهار امسال به دنبال آغاز واکسیناسیون‌ها نسبت به رشد شدیدی که در فصل زمستان داشت، کاهش یافت اما حالا سرعت تزریق واکسن رو به کاهش گذاشته است آن هم در حالی که تاکنون تنها ۵۱ درصد جمعیت آمریکا واکسینه شده‌اند. مقامات آمریکایی دلیل تردید و اکراه باقی مردم این کشور برای دریافت واکسن را در اطلاعات غلط و هشدارهای بی اساسی جست‌وجو می‌کنند که هر روزه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند.

از آسیا تا اروپا، زیر آوار «اینفودمی»

فقط آمریکا نیست که با بحران اینفودمی در دوران کرونا دست و پنجه نرم می‌کند. عمل کردن براساس اطلاعات غلط در هر کجای دنیا می‌تواند مرگبار باشد. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، تنها در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰، نزدیک به ۶ هزار نفر در سراسر جهان به دلیل اطلاعات غلطی که درباره کرونا از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی دست به دست شده بود، در بیمارستان‌ها بستری شدند و در این مدت دستکم ۸۰۰ نفر به دلیل اعتماد به این اطلاعات جان خود را از دست دادند.

هند یکی از نمونه‌های بارز بلایی است که اینفودمی به سر مردم ناآگاهی می‌آورد که با بحرانی جدی به اسم کرونا روبه‌رو هستند؛ این کشور که پس از آمریکا با بیش از ۳۱ میلیون مبتلا، بیشترین آمار ابتلا به کرونا در سراسر جهان را دارد، در ماه‌های اخیر با یک بحران انسانی روبه‌رو شد که دست به دست شدن روش‌های درمانی من‌درآوردی و بی‌فایده، داستان‌های ترسناک از عوارض جانبی واکسن کرونا، ادعاهای بی‌اساس درباره این که مسلمانان این ویروس را در جهان پخش می‌کنند و شایعات و حرف‌های پوچی که یا دهان به دهان می‌چرخیدند یا در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شد، آن را بیش از پیش تشدید کرد.

در یکی دو سال گذشته در ایران هم از این موارد کم ندیدیم. از همان نخستین روزهای شیوع ویروس کرونا کلیپ‌ها و تبلیغات مختلفی درباره استفاده از داروها و راه‌های مختلف برای جلوگیری از ابتلا به کرونا در فضای مجازی منتشر شد؛ ادعایی که هیچ‌یک از مراجع علمی آن را تایید نکردند. 

کمی بعد این باور غلط بر سر زبان‌ها افتاد که با مصرف الکل می‌توان از ابتلا به کرونا پیشگیری کرد و همین مساله اسباب مسمومیت هزاران نفر را فراهم کرد. تعدادی از افراد سودجو از فضای ایجاد شده سوء استفاده کردند و با تولید مشروبات دست‌ساز که درصد متانول بیشتری داشتند جان بسیاری از انسان‌ها را گرفتند.

مالزی اما درباره شبکه‌های اجتماعی رویکرد دیگری را در پیش گرفت و حسابی سخت‌گیری کرد. چندی پیش خبر رسید این کشور آسیایی مدت زمان زندانی شدن برای انتشار اخبار جعلی درباره ویروس کرونا را افزایش داده است. دولت مالزی گفته بود باید مجازات‌های سنگین‌تری اعمال شود تا بتوان با انتشار فزاینده اطلاعات غلط درباره همه گیری کرونا مقابله کرد. 

اروپا نیز این روزها به فکر برخورد جدی با شبکه‌های متخلف اجتماعی افتاده است. حدود سه هفته پیش بود که موسسه غیرانتقاعی اواز (Avaaz) از انتشار نتایج یک مطالعه مقدماتی خبر داد که نشان می‌داد شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس‌بوک، اینستاگرام، توییتر و یوتیوب در مقابل انتشار شایعات نادرست درباره ویروس کرونا کاری نکرده‌اند. این موسسه که با ماموریت ساختن جهانی بهتر، مردم را به فعالیت در مسائلی مثل حقوق بشر، حقوق جانوران، تغییرات آب و هوا، فساد، فقر و جنگ دعوت می‌کند، تصریح کرد اگرچه از زمان شروع بحران کرونا همه این شبکه‌ها به انتشار اطلاعات موثق در پلتفرم‌های خود متعهد شدند اما حالا که اروپا با موج جدید احتمالی شیوع کرونا روبه‌روست، هیچکدام از این غول‌های فناوری به طور موثر جلوی انتشار اطلاعات غلط درباره این بیماری را نگرفته است.

لوکا نیکوترا از مدیران اواز در این باره گفته بود: دیگر خسته شدیم بس که گفتیم هیچکدام از شبکه‌های اجتماعی به اندازه کافی برای جلوگیری از انتشار دروغ‌های مسمومی که پلتفرم‌هایشان را آلوده کرده تلاش نمی‌کنند. همین حالا به معاهده‌ای مثل پاریس برای مقابله با اطلاعات غلط نیاز داریم که البته رسیدن به آن مستلزم تعهد معنادار و اقدامات محسوس غول‌های فناوری است. این آخرین فرصت آنهاست که اگر از دستش بدهند باید خودشان را برای رویارویی با قانون آماده کنند.

ورا یوروا، کمیسر قضایی اتحادیه اروپا، از موضع موسسه اواز حمایت کرده و در توییتی گفته بود: باید ابزار لازم برای مجازات آنهایی را که دست داشتن‌شان در انتشار اطلاعات غلط ثابت می‌شود، در اختیار داشته باشیم.

هر چقدر هم که مدعی آزادی بیان و عقیده باشیم، نمی‌توان منکر آن شد که شبکه‌های اجتماعی بدون نظارت و اعمال برخی فیلترها بستری مناسب برای پخش شایعات و اطلاعات بی‌اساس فراهم می‌کنند که در بیشتر موارد آثار مخرب و جبران ناپذیری را در جوامع انسانی بر جای خواهند گذاشت.