به گزارش خبرنگار ایرنا،عید قربان شادترین و بزرگترین عید مرزنشینان ترکمن خراسان شمالی محسوب می شود و حتی گذر زمان و زندگی در عصر ماشینی نیز نتوانست خدشه زیادی بر این رسم و رسوم های مردم این خطه از شمال استان خراسان شمالی ایجاد کند و این روزها نه تنها پیران و میانسالان حتی جوانان و نوجوانان منطقه راز و جرگلان این سنت حسنه را به خوبی دنبال می کنند.
اگرچه به دلیل گرانی و تورم در یک دهه اخیر تا حدودی برنامه های عید قربان در بین مردم این منطقه نیز دستخوش تغییراتی چون حذف قربانی حداقل یک گوساله و گوسفند به نام فرزند پسر شد، ولی کیفیت این آیین که سرکشی از بزرگان و خویشاوندان به قولی بزرگ خاندان در روز عید همچنان با همان سبک و سیاق گذشته ادامه دارد.
استقبال از عید قربان با خانه تکانی یا کِر
اقوام ترکمن شهرستان رازوجرگلان این عید را که به عنوان عید اکبر نزد مسلمانان معروف است را بدون توجه به زمان فصلی آن بهار، تابستان، پاییز و زمستان با آیین های خاص خود برگزار می کنند و از اول ذی الحجه با انجام خانه تکانی به استقبال عید قربان می روند و پاکیرگی را از خانه شروع می کنند و پس پایان رفت و روب منزل زمان برای خرید لباس نو به خصوص برای فرزندانشان فرا می رسد به گونه ای که در روز عید تمام خانواده ها به همان کیفیتی که در عید نوروز نو و نوار سر سفره هفت سین حاضر می شوند، سرسفره عید قربان نیز حاضر می شوند و هر خانواده‌ای در حد توان مالی خود گاو، شتر و یا گوسفند(قوین) را پس از اقامه نماز عید، قربانی می‌کند و نخستین غذایی عید در بین اقوام ترکمن سرو می شود قورمه شور نام دارد.
عید قربان یا در گویش محلی «قربان بایرامی» را اهالی ترکمن رازوجرگلان در پنج روز برپا می دارند به گونه ای که دو روز به پیش از عید قربان مربوط می شود و سه روز دیگر فرصت دارند تا در حد توان خود قربانلق( قربانی ) را بجا بیاورند.
یک فعال فرهنگی ترکمن در استان خراسان شمالی در این باره می گوید: در بین این اهالی رسم بر این است که در روز اول یعنی روز «کِر» اعضای خانواده به خانه تکانی بپردازند و با نظافت خانه، خود را برای رسیدن عید آماده کنند.
ناصر رهنما افزود: «کِر» در لغت به معنای ناپاکی ها است که در فرهنگ از این روز به معنای روز پاک کردن خانه از کثیفی ها یاد می شود به گونه ای این اهالی با نو نوار کردن خانه ها و لباس به استقبال این عید بندگی می روند.
پخت نان محلی بیشمه و قتلمه
وی یادآور شد: در روز دوم از آیین های این عید، زنان ترکمن به پخت بیشمه و قتلمه می پردازند و آن را بین همسایگان و آشنایان خود توزیع می کنند و این سنت توزیع نان نیز برای همبستگی بیشتر با یکدیگر و یا به اصطلاح نان و نمک خوردن هم برای نزدیکی بیشتر انجام می شود.
این کارشناس ادبیات ترکمن در مورد طرز پخت نان بیشمه، می گوید: در اصطلاح ترکمن هر آنچه به بر روی آتش پخته می شود، بیشمه نام دارد، برای این نان محلی که طرفداران زیادی دارد ابتدا تخم مرغ‌ها را در ظرفی هم بزنیم و بعد شکر، شیر، روغن و بکینگ پودر به آن اضافه کنیم و بعد با دست و یا با دستگاه همزن برقی آنها را به هم می زنیم تا به قولی پف کند و بعد از مقداری آرد به آن اضافه می شود و آنقدر ورز داده می شود تا این که به خمیر نرم تبدیل شود به گونه ای که دیگر به دست نچشبد.
وی اضافه کرد : بعد از این که به قول معروف خمیر «ور» آمد تکه‌های کوچکی از خمیر را بر می داریم و به شکل نزدیک به لوزی برش زده و به درون روغنی که قبلا به خوبی داغ شده می‌اندازیم تا در حرارت ملایم پخته شود و بیشمه ها به رنگ طلایی در آید.
قربانشور
«قربانشور» از از دیگر آیین های ترکمنان رازوجرگلان است که معمولا در شب قبل از عید قربان، اهالی مرزنشین ترکمن انجام می دهند که به نوعی دور کردن ناپاکی و حتی نحس است و به طور معمول نیز این کار از سوی تمام اعضاء خانواده به عنوان یک آیین سنتی دنبال می شود.
یکی دیگر از دیگر فعالان ترکمن این منطقه می گوید: قربانشور از آیین رسمی ترکمنان رازوجرگلان است که مردان و زنان ترکمن شب قبل از عید قربان آن را انجام داده و با غسل و شستشوی خود با طهارت و پاکی به سراغ و استقبال عید می روند.
ستاربردی ساعدی افزود: در واقع ترکمنهای این منطقه در شب عید قربان استحمام مفصلی انجام می دهند و معتقدند که هاجر، حضرت اسماعیل (ع) را به دستور حضرت ابراهیم (ع) استحمام داد و آنها نیز باید به پیروی از این واقعه غسل کرده و با بدن و لباس پاکیژه این روز را شروع کنند.
«عید نامازی» یا نماز عید قربان
از نخستین ساعات روز عید قربان، مردان ترکمن از پیر و جوان گرفته تا کودکان همه و همه با در دست داشتن جانمازی «نمازلیق» برای بجا آوردن فریضه دینی نماز عید عازم محل برگزاری نماز عید می شوند.
ساعدی در این خصوص می گوید: در روز عیدقربان، مردم صبح زود از خواب بیدار می شوند، لباس های جدید و پاک می پوشند و به مسجد می روند و در آن جا همه به امامت امام مسجد نماز عید می خوانند.
وی افزود: اینجا رسم بر این است که معمولا ذبح دام قربانی، پیش از اقامه نماز انجام نمی شود بویژه در روستاهایی که نماز عید بصورت جماعت برگزار می شود بنابراین مردم نماز عید را در حالت روزه داری اقامه می کنند و سپس با گوشت قربانی افطار می کنند.
«قربانلق» یا قربانی کردن
بنابر اعتقاد علمای اهل سنت این منطقه قربانی کردن یا «قربانلق» در این روز بر خانواده های ترکمن که بتوانند مشکل مالی در تامین مخارج سالانه نداشته باشند و درآمد مازاد دارند بر آنها واجب است که با قربانی کردن زکات مال خود را بپردازند و به به تعبیر روحانیون ترکمن اگر شخصی توانایی مالی داشته باشد بر او واجب شده است که قربانی کند و در این میان کسانی که قربانی می‌کنند همیشه مقداری از گوشت قربانی را به افرادی که توانایی قربانی کردن را نداشته اند، اهدا می کنند و ذبح دام نیز در هر خانوادده توسط پدر یا شوهر خانواده انجام می شود.
البته در این میان کسانی که توانایی ذبح کردن دام را ندارند، قربانی آنها را کسی دیگر سر می برد که باید از صاحب آن لفظی اجازه بگیرد و برای این کار، صاحب قربانی یک‌دست خود را روی حیوان نهاده و به طور شفاهی به فرد قصاب اجازه ذبح می دهد و پس از پوست کندن قربانی و قطعه قطعه کردن گوشت آن، مقداری از گوشت را به‌صورت خام بین فقرا و نیازمندان توزیع می کنند.
قورمه شور
معروف ترین آیین ترکمن ها در روز عید قربان، تهیه غذا از گوشت قربانی است، این غذا که به «قورمه شور» معروف است از گوشت قربانی تهیه می شود که با آن از میهمانان پذیرایی می شود به طوری که ترکمن ها قائل بر آن هستند که قورمه شور اثر چشم زخم و یا چشم شور را از بین می برد و آنان را از آسیب چشم زخم دور نگاه می دارد.
گل جمال یزدانی در خصوص چگونگی پخت این غذای محلی پرطرفدار ترکمنی می گوید: برای پخت این خوراکی ابتدا باید روغن یا چربی دام قربانی شده را به تیکه های کوچکی تقسیم کنیم و در داخل دیگ مخصوص و یا قابلمه بریزیم تا چربی ها حالت آبکی به خود پیدا کنند و بعد از آن گوشت هایی که از قبل به تیکه های کوچک تبدیل شده بود را با مقداری نمک اضافه می کنیم.
وی افزود: بعد از جوشیدن یک الی یک ونیم ساعته که بستگی به نوع دام و سن وسال آن ها نیز دارد که چه زمانی به خوبی برسد، باید صبر کنیم تا آب گوشت به خوب ته بکشد تا همه گوشت ها با روغن داخلش سرخ و به خوبی پخته شود.
یزدانی اضافه کرد: باید حواس مان در زمان پخت جمع باشد که آبی در داخل آن نمانده باشد که بعدها باعث فاسد شدن قورمه می شود و همچنین سرخ کردن زیاد با روغن نیز باعث سفت شدن قورمه خواهد شد.
«تخته باد» یا تاب سورای
اگرچه این آیین در بین ترکمنان بجنورد در حال فراموشی است ولی همچنان آیین شادی تاب بازی یا «تخته باد» در بین زوج های جوان و کودکان راز وجرگلان حفظ شده است و طرفداران زیادی دارد.
کارشناس فرهنگ ترکمن در این خصوص اظهار داشت: هر سال در عید قربان زوج‌های جوان، دختران و پسران از مشتاقان اصلی برگزاری این آیین سنتی در این منطقه هستند.
رهنما افزود: اهالی این منطقه بر این باورند که با تاب خوردن در روز عید از زمین فاصله گرفته و به سمت آسمان پرواز می‌کنند و به اعتقاد آنها با تاب‌خوردن در آسمان، گناهان ریخته می شود و از آلودگی‌ها پاک می شوند.
استان خراسان شمالی طبق سرشماری نفوس ومسکن ۱۳۹۰ حدود ۸۶۳ هزار نفری جمعیت دارد که در ۲۴ شهر و بیش از یک هزار روستا سکونت دارند که بخشی از این جمعیت را اهل سنت و قوم ترکمن تشکیل می دهند که در شهرستان راز و جرگلان، بجنورد و مانه و سملقان سکونت دارند.