بارندگی مطلوب اما گمراه‌کننده سالهای ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ که سیل را نیز به همراه داشت نوید ترسالی داد اما زمستان گذشته با بارش اندک و بهار خشک امسال در حقیقت بازگشت و تداوم خشکسالی را در خطه خراسان رضوی فریاد می‌زند، پدیده نامیمون و تلخی که خاک خشک بی‌حاصل را روزی کشاورزان غم‌زده این خطه کرده است.
خراسان رضوی با برخورداری از اقلیم خشک و نیمه خشک اگرچه حدود ۲ سال پربارندگی را پس از ۱۷ سال تجربه خشکسالی در کارنامه خود ثبت کرد اما امسال در شرایطی که حتی در پاییز گذشته پیش بینی درستی در این زمینه انجام و اعلام نشد یک بار دیگر وارد بحران خشکسالی شده است و عواقب آن به شدت این خطه را مورد تهدید قرار می‌دهد.
این استان با کاهش ۶۷ درصدی بارشها طی سال جاری در مقایسه با مدت مشابه پارسال مواجه است و تمامی شهرستانهای خراسان رضوی در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش بارندگی داشته‌اند.
کاهش تولید در تمامی بخشها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور در این استان نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مسایل از جمله تورم، گرانی هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و البته تحریم و موانع وارداتی موجب زخمی شدن پیکر کشاورزی در استان خراسان رضوی شده است.
در میان همه بخشهای کشاورزی اعم از زراعی و باغی، بخش گیاهان دارویی به دلیل ارزش افزوده بالا و کاربرد در حوزه‌های درمانی، بهداشتی، غذایی و صنعتی دارای ۲ شاخص سودآوری و ارزآوری برای کشور و خراسان رضوی نیز از نظر سطح زیر کشت و برداشت محصول جزء رده‌های بالای کشور است.
در این میان، خطه به راستی زرخیز خراسان رضوی در میان استانهای کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان طلای سرخ در سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۸۵ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند اما در زمینه کشت و تولید سایر انواع گیاهان دارویی بدون احتساب طلای سرخ نیز جایگاه برتری در کشور دارد.
سرزمین طلای سرخ (زعفران) و طلای سبز (زیره) هم اکنون میزبان ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور به صورت خودرو یا دست کاشت است.
خراسان؛ خطه نام‌آور گیاهان دارویی
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که این استان مستعد پرورش انواع گیاهان دارویی است گفت: در سال ۱۳۹۹ ، ۳۳ هزار و ۷۸۳ هکتار از اراضی کشاورزی به کشت انواع گیاهان دارویی بدون احتساب زعفران اختصاص یافته است.
غلامحسین ساربان افزود این میزان کشت با چهار هزار و ۹۲۴ هکتار افزایش نسبت به سال ۱۳۹۸ افزون بر ۱۴.۵ درصد رشد داشته است.
وی ادامه داد: خراسان رضوی با برخورداری از ۳۷ درصد سطح زیرکشت گیاهان دارویی، رتبه نخست را در بین استانهای کشور داراست.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: افزون بر۶۰ گونه انواع گیاهان دارویی در این استان کشت می‌شود که برخی از آنها به صورت ادویه، برخی به صورت عرقیجات و برخی هم به صورت دمنوش، تازه خوری و بخشی دیگر هم در صنایع داروسازی و آرایشی وبهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ساربان افزود: در این استان به دلیل برخورداری از آب و هوای مناسب در نقاط مختلف شهرستانها انواع گیاهان دارویی به صورت خودرو حضور دارند و نیاز چندانی به منابع آبی ندارند و همین سبب شده تا در بسیاری از عرصه‌ها رشد کنند.
وی ادامه داد: افزایش ارزش گیاهان دارویی در گرو توسعه کشت، صنایع تبدیلی، فراوری و بسته‌بندی مناسب، استفاده از جوامع محلی و بازار فروش و صادرات مناسب است که این امر نیازمند برنامه‌ریزی لازم است تا از این ظرفیت به خوبی استفاده شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: کشت گیاهان دارویی در ایجاد اشتغال بسیار موثر است به طوری که با استفاده از جوامع بومی و کشاورزان خرده مالک در کشت و تولید گیاهان دارویی می‌توان علاوه بر افزایش تولید گیاهان دارویی، به توسعه و ایجاد اشتغال کمک شایانی کرد.
ساربان افزود:طی سالهای اخیر با محدودیتهای پیش رو در تامین و برداشت منابع آبی و بهبود قیمت این نوع محصولات، بسیاری از کشاورزان تمایل دارند تا اقدام به کشت محصولات کم آب طلب با ارزش اقتصادی بالا کنند.
وی ادامه داد: گیاهان دارویی از دسته محصولاتی هستند که با کمترین نیاز آبی می‌توانند رشد کنند و محصول خوبی داشته باشند که همین سبب شده تا بسیاری از کشاورزان برای کشت انواعی از گیاهان دارویی رغبت بیشتری داشته باشند اما باید توجه داشت که خشکسالی در این بخش نیز همانند سایر بخشهای کشاورزی صدمات و لطماتی به همراه دارد.
کاهش ۸۰ درصدی عملکرد گیاهان دارویی دیم
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: کاهش شدید بارشها و بروز خشکسالی موجب کاهش ۸۰ درصدی برداشت محصولات گیاهان دارویی دیم در استان شده است.
ساربان افزود: گیاهان دارویی در هر ۲ حوزه دیم و آبی از ناحیه خشکسالی خسارت دیده‌اند که میزان خسارت در بخش دیم به مراتب بیشتر بوده است.
وی ادامه داد: گیاهان دارویی دیم به طور متوسط ۸۰ درصد کاهش عملکرد داشته است که این کاهش در گیاهان دارویی آبی حدود ۳۰ درصد برآورد می شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت:به همین دلیل قیمت برخی از اقلام گیاهان دارویی نسبت به سال گذشته ۱۰۰ تا ۱۵۰ درصد افزایش یافته و این موضوع سبب کاهش اقبال مردم به خرید این فراورده های گیاهی شده است.
ساربان افزود: زمانی که تولید گیاهان دارویی متاثر از خشکسالی کاهش یابد، قیمت تمام شده عرقیات و سایر محصولات به دست آمده از آن افزایش پیدا کرده و کاهش مشتری ناشی از آن، کسب و کار فروشندگان این حوزه را کساد می کند.
وی اظهار کرد: کاهش ۶۷ درصدی بارندگیها در سال زراعی جاری، تاثیر به سزایی در کاهش عملکرد گیاهان دارویی داشته و دارد که این کاهش در اراضی دیم محسوس‌تر است و به عنوان مثال حدود ۷۰ درصد زیره دیم استان قابلیت برداشت ندارد و حداقل ۵۰ درصد کاهش در میزان برداشت زیره دیم خواهیم داشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: با توجه به این که عملکرد زیره سبز آبی نیز تا حد زیادی وابسته به میزان بارش‌هاست در این بخش هم با افت ۴۰ درصدی روبه رو هستیم.
ساربان با اشاره به کشت تخم شربتی (بالنگو) در سطح بیش از ۲ هزار هکتار از دیمزارهای شهرستان کلات افزود: خشکسالی به سطح زیر کشت این محصول ۱۰۰ درصد خسارت وارد کرده است.
وی اضافه کرد: خشکسالی سبب شده بسیاری از کشاورزان استان امسال از کشت گیاهان دارویی خودداری کنند که این مساله به طور قطع در بلندمدت آسیب‌های جدی به این حوزه و کشت‌کاران استان وارد خواهد کرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بسیاری از گیاهان دارویی از جمله گل محمدی، زوفا، اسطوخودوس، زیره، آویشن و آلوئه ورا مقاومت قابل توجهی در برابر خشکی و کم آبی از خود نشان می دهند اما در برخی از این گیاهان، تنش خشکی وارده به گیاه سبب سنتز مواد موثره با ارزش در اندام های رویشی و زایشی آن می‌شود.
زعفران خراسان رضوی گرفتار در دام خشکسالی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم گفت: پدیده خشکسالی و تداوم آن همراه با تنش‌های دمایی از زمستان پارسال تاکنون تاثیرات منفی خود را بر کاشت و برداشت محصول راهبردی زعفران این استان هم گذاشته است.
محمدرضا اورانی افزود: پیش‌بینی می‌شود خشکسالی و پیامدهای طبیعی آن موجب کاهش ۳۵ درصدی تولید محصول زعفران در کشتزارهای خراسان رضوی شود.
وی ادامه داد: حدود ۹۰ هزار هکتار از کشتزارهای استان به کشت زعفران اختصاص دارد که این سطح از اواخر پارسال درگیر سرما شد امسال باران خوبی هم نداشتیم و تنش های دمایی موجب رشد کم پیازهای زعفران شد بنابراین امسال شاهد کاهش برداشت محصول زعفران در استان خواهیم بود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، حجم بارش امسال در این استان به میزان ۶۷ درصد نسبت به پارسال کمتر شده است.
اورانی افزود: به این ترتیب همه شهرستانهای استان خراسان رضوی ظرف سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش بارندگی داشته‌اند که این وضعیت تاثیرات مخربی بر تولید محصولات باغی و زراعی داشته است.
وی ادامه داد: پارسال میزان تولید زعفران در خراسان رضوی ۳۰۲ تن بود که از سطح ۹۱ هزار هکتار مزارع زعفران برداشت شد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر این اساس عملکرد تولید زعفران در مزارع خراسان رضوی تا پارسال بیشتر از سه کیلوگرم در هر هکتار بوده است.
اورانی به وضعیت اشتغال مرتبط با تولید زعفران در این استان اشاره و بیان کرد: زعفران به طور میانگین به ۲۱۰ نفر-روز نیروی کار در سطح هر هکتار کشتزار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول راهبردی ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران تا پارسال در خراسان رضوی ۱۱۷ هزار نفر بود و بر این اساس با احتساب جمعیتی پنج نفره برای هر خانوار، شمار افراد منتفع اقتصادی از بخش تولید زعفران در این استان افزون بر ۵۸۰ هزار نفر است.
خشکسالی و گرانی گیاهان دارویی
رییس اتحادیه صنف فروشندگان گیاهان دارویی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بروز خشکسالی و کاهش نزولات جوی، باعث افت تولید گیاهان دارویی و محصولات فرعی آن شده که افزایش قیمت آن را در مشهد به دنبال داشته است.
سیدحسن بخارایی با بیان این که قیمت برخی از اقلام گیاهان دارویی نسبت به سال گذشته ۱۰۰ تا ۱۵۰ درصد افزایش یافته و این موضوع سبب کاهش اقبال مردم به خرید این فراورده های گیاهی شده است افزود: زمانی که تولید گیاهان دارویی متاثر از خشکسالی کاهش یابد قیمت تمام شده عرقیات و سایر محصولات به دست آمده از آن افزایش پیدا کرده و کاهش مشتری ناشی از آن کسب و کار فروشندگان این حوزه را کساد می کند.
وی ادامه داد: سال گذشته تا ۳۰ واحد صنفی زیر پوشش اتحادیه فروشندگان گیاهان دارویی در مشهد به دلیل عدم فروش مناسب و افزایش هزینه ها، پروانه کسب خود را باطل کردند.
رییس اتحادیه صنف فروشندگان گیاهان دارویی مشهد گفت: فراورده برخی از گیاهان دارویی مانند «خارشتر» نیز که کم آبی روی رویش و تولید آن تاثیری ندارد به علت افزایش هزینه های جانبی مانند مزد کارگر و نرخ حمل و نقل، با افزایش نرخ تمام شده مواجه شده و قیمت عرق آن رشد قابل ملاحظه ای یافته است.
بخارایی افزود: در مجموع کسب و کار فروشندگان گیاهان دارویی به دلیل خشکسالی و کاهش مشتری، کساد است و ۸۵۰ دارنده پروانه کسب از این اتحادیه فروش مناسبی ندارند.