به گزارش ایرنا، اکنون ۲ سال است که ویروس کرونا پس از قرن‌ها، آیین‌های عاشورایی در استان هرمزگان را همچون سایر کشور به تعطیلی کشانده و مردمان دیار شرجی و گرما را دلتنگ برپایی این سنت‌های دیرینه کرده است.
استان هرمزگان با پیشینه تاریخی، فرهنگی و آیینی خود همواره در ارائه فرهنگ‌ها، آیین‌ها و سنت‌های عاشورایی پیش قدم است و تاکنون برخی از این سنت‌ها همچون سینه زنی نشسته، علم گردانی، علم شویی، پخت حلیم جم، چکچکو و تعزیه خوانی به ثبت میراث فرهنگی شده است.
هرچند برخی از سنت‌های ویژه محرم در هرمزگان در طول تاریخ دستخوش تغییراتی شده است اما عاشقان ثارالله و محبان اهل بیت (ع) این سنت‌ها را نسل به نسل رونق داده و با زندگی مردم عجین شده است.
استان هرمزگانی که تقریبا همه اقوام ایرانی را در خود جای داده است، با سنتی برگرفته اجداد و نیاکان خود به سبک و شیوه ای خاص از همان روزهای قدیم این آیین‌ها را به پاداشته است که شاید در نوع خود در کشور بی نظیر باشد.
هرچند به خاطر وجود ویروس کرونا و به واسطه تجمع مردمی، آیین‌ها و سنت‌های عزاداری هرمزگان ممنوع شده است اما بازگوی این سنت‌ها که یکی از تاثیرگذارترین روش‌ها برای انتقال پیام نهضت عاشورا به نسل آینده بوده، در واقع خالی از لطف نیست.
آیین ۴۰۰ ساله عَلَم گردانی در میناب
یکی از با ارزش ترین آیین های سنتی و مذهبی جنوب کشور و برخواسته از تفکر و باورهای دینی مردم بوده که هر ساله در روز پنجم ماه محرم با شکوه و جلوه ی خاصی در این شهرستان برگزار می‌شد که امسال همچون سال گذشته طبق گفته مجید سلحشور معاون استاندار و فرماندار ویژه میناب این آیین با توجه به شیوع ویروس کرونا که اجتماع عظیم عزاداران در آن شرکت می کردند، براساس دستورالعمل های ستاد کرونا دراین شهرستان برگزار نمی‌شود.
مراسم علم گردانی در بعد از ظهر روز پنجم ماه محرم شروع می شود و علمی که به نام پیامبر (ص) نام دارد از منبر مولا (حسینیه ماتم قلعه) به همراه سایر علم ها منتصب به امامان اطهار(س) به طرف بلوار ساحلی و میدان ولایت میناب حرکت می کند.
این علم در بین مسیر در حوالی حسینیه صاحب الزمان (عج) (منبر لب رودخانه) علم منتصب به صاحب الزمان (عج) نیز به پیشواز آن می آید و در این مکان مردم با ارادت خاص به امام حسین (ع) و شور هر چه تمام به عزاداری و مدیحه سرایی می پردازند و گوسفند قربانی می کنند و شربت و شیرینی بین همدیگر توزیع می کنند.
مردم ابتدا پس از حضور در حسینیه ماتم قلعه و برپایی مراسم نوحه خوانی و سینه زنی سنتی، راس ساعت ۱۵ از این حسینیه به سمت حسینیه لب رودخانه و برای ادای احترام به روح بنیانگذار این آیین (حاج عبدالصمد عبدالصمدی و شیخ حسن شیخ میرزا) حرکت و پس از توقف کوتاه و قرائت فاتحه و نیز بیرون آمدن علم صاحب الزمان (عج) و ملحق شدن به سایر علم‌ها، علم پیغمبر (ص) در جلو جمعیت و مابقی علم‌ها پشت سر آن به حرکت خود از میدان استقلال به سمت میدان شهدا و از آنجا به میدان ولایت و در نهایت به سمت بلوار ساحلی (حسینیه لب رودخانه) ادامه می‌دهند.
شرکت کنندگان با طی کردن مسیر خیابان های شهید جهانگیر امینی و آموزش و پرورش، روبروی مسجد صاحب الزمان (عج) چند لحظه متوقف می شوند و برای دیگر دست اندرکاران آیین علم پیغمبر (ص) که قبرهای آنان در همین مکان قرار گرفته و مدفون هستند، فاتحه می دهند.
عزاداران حسینی پس از رسیدن به این حسینیه به همراه سیل خروشان جمعیتی که منتظر رسیدن علم‌ها هستند، در قالب گروه‌ها و دسته های عزاداری تا پیش از فرا رسیدن نماز مغرب و عشا به سوگواری می پردازند و عشق و ارادت خود را نسبت به امامان معصوم (ع) به ویژه سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش نشان می دهند.
مردم و بزرگان منطقه میناب بر این عقیده‌اند که چون حضرت مهدی (عج) از دیگر امامان و معصومان از لحاظ سن و سال کوچک تر است، برای سلام کردن به آنان و پیامبر(ص) پیش قدم شود و به همین شیوه علم هر امامی را که کوچک تر است به استقبال علم دیگر امامان و پیامبر(ص) می برند و سلام می دهند و سپس عزاداری در مقابل حسینیه میانی، تا غروب آفتاب ادامه پیدا می‌کند.
باور مردم این دیار بر این است که در آخرالزمان، حوادثی بدین گونه اتفاق خواهد افتاد و مردم از نقاط مختلف برای حمایت و یاری امام خود بسیج خواهند شد.
علم صاحب الزمان (عج) و علم پیامبر(ص) تنها علم هایی هستند که از حسینیه خارج نمی شود و در سطح شهر گردش نمی کنند و تنها علم پیامبر (ص) روز پنجم محرم و عاشورا در محل حسینیه به دیدار علم صاحب الزمان (عج) حرکت داده می شود.
روز عاشورا نیز به مانند روز پنجم محرم همین مراسم انجام می شود و پس از مراسم ظهر عاشورا پوشش و رخت رنگی علم ها عوض می شود و علم ها مشکی پوش می شوند و تا روز اربعین حسینی با همین پوشش در حسینیه نگهداری می شوند و بعد از آن غسل داده و تا سال بعد نگهداری می شوند.
شیر و کتل نیز از مراسم‌های سنتی و دیرینه شهر میناب بوده که هر ساله در صبح دهم محرم همزمان با روز عاشورا در این شهر و برخی روستاهای آن، مانند «نوبند» و «بندر تیاب» برگزار می شود که این آیین نیز امسال به دلیل کرونا لغو شده است.
در شهر بندرعباس نیز این مراسم به تقلید از میناب، از حسینیه سه زیارتان به سوی امام زاده شاه محمد تقی برگزار می‌شود.
این دسته‌های عزاداری به طور معمول از اجزا و عناصر همچون علم ها، تابوت ها، حجله های تزیین شده، شیر و ذوالجناح با پارچه خونین بر پشتش همراه با چند کبوتر سفید و پارچه های سبز رنگ تشکیل شده است.
شترهایی که حامل دیگ های بزرگ، فرش و کجاوه هستند با کودکان خردسال و چاوش خوانی که درون کجاوه‌ها قرار دارند و شمر با چهره‌ای سیاه شده و گروه اسیران، افرادی با نیزه هایی سیاه رنگ به طول ۲ متر در دست و لباس‌های عربی خون آلود بر تن در قالب یک کاروان حرکت می کنند..
عَلَم گردانی مهم ترین بُعد علم گردانی، اعلام فرا رسیدن محرم و شروع آیین‌های عزاداری است که عزاداران هر روز صبح از مسجد، حسینیه و تکایای خود بیرون آمده و با پرسه در کوچه ها و محله ها همراه با سینه زنی و نوحه خوانی به جمع آوری نذورهای مردم در بین خانه ها می پردازند.
علم از چوب بلندی حدود ۲ و نیم تا سه متر ساخته شده که از رخت علم که پارچه های متعددی است با رنگ های مختلف پوشیده می شود و سرعلم که به (سر شده) معروف است، دارای نقش های متعددی می باشد.
بیشتر حسینیه های هرمزگان به ویژه در شهر بندرعباس و میناب با آغاز ماه محرم به نام یکی از امامان معصوم (ع) علم می بندند و آن را در محله ها همراه با دسته های سینه زن می گردانند که این گردش علم را ( پَرسه) می گویند.
پیشکسوتان علم گردانی متعقدند که مشهورترین علم ها در آیین علم گردانی شامل علم حضرت ابوالفضل (ع)، ۲ علم (علم پیامبر(ص) و علم صاحب الزمان(عج)، امام رضا (ع)، زین العابدین (ع)، امام حسن (ع)، علم رسول الله (ص) و علم صاحب الزمان (عج) است.
برخی از علم ها از جمله علم جریده که در مراسم تعزیه خوانی نیز از آن استفاده می شود و منصوب به علم حضرت عباس (ع) بوده، از احترام بیشتری برخوردار است.
چک چکو یا سنگ زنی از آیین‌های ویژه و شاخص مردم هرمزگان در ایام محرم بوده که عزاداران از اول تا پایان دهه محرم با ۲ قطعه سنگ و یا چوب کوچک (به شکل مربع یا دایره ) این سنت را به شکل خاصی اجرا می‌کنند.
این مراسم همراه با عَلَم گردانی است به این صورت که دسته ی سینه زنان دایره وار علم حضرت عباس (جریده) را در میان می گیرند و همراه با نوحه خوانی به جای سینه زدن، ۲ قطعه سنگ را همراه با چرخش‌های موزون به هم می زنند و با این کار با رفتن به در خانه‌ها اقدام به جمع آوری پول و نذورات برای هیات‌های عزادارای خود می کنند.
این سنت دیرینه که بیشتر در شهر میناب و بندرعباس وروستاهای اطراف آن ها اجرا می شود، سنگ زنان به هنگام رسیدن به در هر خانه ای همه یک صدا و یک ریتم در حالی که سنگ‌ها یا چوب ها را در بالای سر به هم می زنند، می گویند «چک چکو ماه محرم رسید» که صاحب خانه با شنیدن این نوا با خبر می شود و شربت و شیرینی و یا پولی را به دسته ها می دهد و این روند ادامه پیدا می کند تا تمام محله را بگردند.
سنگ زنان به شکلی هماهنگ، هم نوا با نوحه خوان، بیتی از نوحه که در اصطلاح به آن «ترجیع بند» گفته می شود را می خوانند و نوحه خوانی «دم» را تکرار می کنند که این آیین جزو میراث معنوی و ناملموس هرمزگان است که به ثبت ملی کشور نیز رسیده است.
علم شمشیری قشم: علم شمشیری آیینی کهن با قدمتی بیش از ۹۰۰ ساله، یادگاری به جا مانده از ساکنان موسوم به حیدرآبادی جزیره قشم است و هرساله در هفتم ماه محرم در این جزیره برگزار می‌شود.
این برنامه با مراسم خاص و با پای پیاده از راه بیابان به شهر برگردانده می شود که در این روز بسیاری از شهرهای مختلف استان هرمزگان برای عزاداری همراه این علم به قشم رفته و این مراسم با شوری خاص برگزار می شود.
محبان حضرت علی(ع) با پای پیاده علم شمشیری را از مسجد علی ابن ابیطالب (ع) شهر قشم به روستای حمیری قشم در فاصله ۱۱ کیلومتری می برند و بعد از ظهر در میان استقبال زنان و مردان بسیاری که برای نذر گوسفند و غیره به پیشواز می آیند، به مکان اصلی اش باز می گردانند.
در این مراسم دسته ها و هیات های مذهبی با پای پیاده علم شمشیری را از مسجد علی ابن ابی طالب (ع) شهر قشم به روستای حمیری که در فاصله ۱۱ کیلومتری جزیره قرار دارد می برند و پس از عزاداری و سینه زنی و پخش نذورات ، قبل ازغروب آفتاب این علم را به جای اصلیش بازمی گردانند
شست وشوی عَلُم: از دیگر مراسم علم‌ها در هرمزگان می‌توان به ۱۲ علم منبر گُپ نام برد که این علم‌ها منصوب به ۱۲ امام است که برای غسل دادن آن علم ها را به دریا برده می شود.
این مراسم با آداب خاصی برگراز می‌شود و در روزهای مختلف محرم افرادی که نذر دارند؛ هیات همراه ۱۲ علم منبر گپ را به خانه های خود دعوت کرده تا به عزاداری بپردازند.
آیین حجله گردانی: مراسم حجله گردانی که به حجله حضرت قاسم (فرزند امام حسن (ع)، معروف است، در شب نهم ماه محرم برگزار می‌شود و در روز عاشورا این حجله با خون حضرت قاسم آغشته می شود.
حجله از نظر ظاهر شبیه به تابوت با اندکی اختلاف در سطح آن هاست که دارای اتاقکی چوبی با ابعادی در حدود یک و نیم در ۲ متر بوده که با آیینه های بزرگ و کوچک، قالیچه، پارچه های رنگین و انواع وسایل تزیینی آراسته می شود.
تابوت و حجله در همه مناطق هرمزگان بویژه در حاشیه شهرها و روستاها با تفاوت های کمی دیده می شود.
حنابندان: مراسم حنابندان نیز اگر چه گوشه ای از مجلس تعزیه حضرت قاسم فرزند امام حسن (ع) است اما گاه حنابندان جداگانه و در مجلس روضه خوانی شب نهم محرم (تاسوعا) اجرا می شود.
شعرهای سوزناک که به شکل همسرایی خوانده می شود همراه با تزیین سینی های حنا، شیرینی و شمع مراسم را بسیار حزن انگیز می سازد.
تابوت گردانی یا پاتابوتی: این مراسم نیز از روز هفتم محرم بعضی از حسینیه ها، تابوت که به تابوت امام حسین(ع) معروف است را با پارچه های رنگین و آیینه کاری و گاه با شمشیر تزیین می کنند و همراه با علم در محله ها می گردانند و به جمع کردن نذورات مردمی می پردازند، حرکت تابوت بسیار دیدنی است.
علاوه بر دسته سینه زن، نوازندگانی با سُرنا و دُهُل نیز تابوت را همراهی می کنند.
تابوت گردانی در روز عاشورا بعد از پایان مراسم تعزیه خوانی نیز همراه با علم ها و حجله بر دور حسینیه و تکایا چرخانده می شود و پس از آن پارچه ها و آیینه کاری ها را باز کرده و برای سال آینده نگهداری می کنند.
تعزیه خوانی: تعزیه خوانی یک نوع بیان واقعه ای از صحرای کربلا و شجاعت و دلیری حضرت امام حسین (ع)، اصحاب و یارانش است. از دوره قاجاریه به این سو همواره تعزیه درهرمزگان مورد توجه بوده و خاستگاه اصلی آن نیز شهر میناب است.
مرحوم حسینعلی قضایی مرثیه سرای بزرگ جنوبی بیشتر مجالس تعزیه را سروده یا تنظیم کرده است.
شهرهای میناب، بندرعباس، فین، رضوان، گَهره و جزیره هرمز از مهم ترین مرکزهای اجرایی تعزیه خوانی در استان هرمزگان است که در دهه اول محرم به آن پرداخته می شود و در ماه صفر نیز این مراسم در برخی مناطق برگزار می شود.
مراسم ویژه تاسوعای حسینی در بوستان غدیر بندرعباس از دیگر آیین های امروزی ماه محرم است که رییس روابط عمومی و سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان گفته است برنامه ای که تحت عنوان اجتماع بزرگ عزاداران تاسوعای حسینی قرار بود کنار پرچم بوستان غدیر بندرعباس برگزار شود، لغو شد.
دکتر فاطمه نوروزیان افزود: اطلاعیه دعوت مردم به این مراسم در فضای مجازی منتشر و مورد توجه رسانه ها واقع شده بود که پیگیری موضوع با فوریت در دستور کار دانشگاه علوم پزشکی قرار گرفت.
وی ادامه داد: با توجه به وضعیت فوق بحرانی کرونا در استان و شهرستان، رایزنی های لازم با معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان انجام شد و با تدبیر استانداری و هماهنگی فرمانداری بندرعباس، این برنامه برای سلامت شهروندان لغو شد.
دکتر نوروزیان خاطرنشان شد: در شرایط کنونی، علما و بزرگان دینی و همچنین مدیران اجرایی و بهداشتی و درمانی بر حفظ جان مردم در برابر کرونا به عنوان یک اولویت اصلی تاکید دارند و لغو این برنامه نیز در راستای سیاست های ستاد استانی مدیریت مقابله با کرونا انجام شده است.
سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان اظهار امیدواری کرد: با تکمیل واکسیناسیون عمومی وکنترل اساسی بیماری کرونا، مراسم عزاداری بزرگ تاسوعا و عاشورای حسینی سال آینده پرشکوه تر از همیشه برگزار گردد.
مراسم ویژه عاشورا نیز که هرساله در تمام شهرهای هرمزگان بویژه در شهر بندرعباس و میناب این روز با حرکت دسته های سینه زنی همراه با علم، تابوت و حجله آغاز می شد و شبیه سازی اصلی ترین بخش این مراسم بود امسال همچون سال گذشته بدلیل شیوع کرونا و برای حفظ سلامتی شهروندان لغو شده است.
در این روز شمر، ساربان، شیر، کاروان اسیران، نیزه داران خشن و ذوالجناح همراه با کبوتران خونین بال فضایی دردآلود می سازند. اوج این عزاداری با آتش زدن خیمه ی دو طفلان مسلم به پایان می رسد.
آیین شام غریبان: در شب یازدهم ماه محرم مانند سایر نقاط کشور دسته های سینه زن در حالی که شمع روشنی در دست دارند به راه می افتند و به عزاداری می پردازند و به یاد غریبی اسیران کربلا اشک ماتم می ریزند، امسال این مراسم هم برگزار نمی شود.
بومی‌های هرمزگان و همه اقوام ایرانی ساکن این استان از جمله بوشهری ها، آذری ها، لر زبان‌های فارس، لرستانی‌ها، کردها، لاری‌ها، اصفهانی‌ها، بلوچ‌ها، خراسانی‌ها، کرمانی‌ها، یزدی‌ها و عرب زبان‌های های مقیم این شهر مسجد، حسینیه و تکیه با هیات های جداگانه ای برای خود دارند و هر یک با فرهنگ و زبان مادری خود نوحه سر می دهند و نذرهای آنان نیز بر پایه پخت سنتی و محلی مناطق خودشان است.
این هیات ها به همراه دیگر هیات های بومی منطقه هرمزگان در روز تاسوعا و عاشورا با برگزاری آیین های ویژه ای ضمن عزادای در سوگ سرور و سالار شهیدان نمادی از وحدت دینی را در این نقطه مرزی به نمایش می گذارند.
استان هرمزگان دارای یک‌هزارو ۶۰۰ هیات عزاداری بوده که هر ساله در ایام عزاداری‌ها بویژه در دهه محرم با برپایی مجالس سوگواری، عزاداری، سینه زنی سنتی و زنجیرزنی و دیگر سنت‌های این ماه عشق و ارادت خالصانه خود را به سید و سالار شهیدان و یاران باوفایشان ابراز می‌داشتند اما از آنجایی که امسال درگیر شیوع ویروس کرونا بوده لذا برنامه‌ها آن طور که باید به شکل گسترده برپا نمی‌شود و از این موضوع دلتنگ و نگران هستند.
بیش از ۳۰ هیات قومی و غیربومی از شهرستان‌های مختلف کشور و از قوم‌های کرد، لر، عرب، ترک و آذری در هرمزگان دایر است که هر کدام آیین‌ها وسنت‌های مخصوص به خودشان را در ایام محرم در این استان برپا می‌کنند.
.