بیش از ۱۸ ماه از زمان شیوع کرونا در کشور می‌گذرد، شیوع ویروسی که با هر اوج‌گیری، برنامه‌های عادی را به تعطیلی‌های اجباری کشانده و بسیاری از مناسبات اجتماعی، برنامه‌های فرهنگی و شرایط اقتصادی را نیز دستخوش تغییر کرده است.
بزرگ‌ترین اجتماعات مردمی که در جریان مجالس دینی و آیین‌های مذهبی در کشور شکل می‌گرفت نیز در این چند ماهه شیوع کرونا با منع ستاد ملی مقابله با کرونا، برای جلوگیری از اجتماعات همراه شد و مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و اماکن مقدس نیز نتوانستند همچون دوران پیش از کرونا میزبان جمع پر شور مردمی و اجرای هیات‌ها و مداحان باشند.
به گفته کارشناسان، شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌ها در برگزاری تجمعات به ویژه گردهمایی‌های دینی و برپایی مراسم مذهبی، فرصتی متفاوت را برای دنبال کردن این‌گونه برنامه‌ها در بستر فضای مجازی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی فراهم کرده است.
ترویج آموزه‌های دینی و اعتقادی در شرایط شیوع کرونا بیش از پیش ضرورت دارد
یکی کارشناسان حوزه علوم معارف در چهارمحال و بختیاری بر ضرورت پرداختن به مباحث اعتقادی در جامعه و به ویژه در دوران شیوع کرونا تاکید دارد و می‌گوید: آموزه‌های دینی می‌تواند بر روح و روان افراد اثر بگذارد و آن‌ها را در مواجهه با مشکلات پیش آمده حمایت کند.
محمدرضا رستگار در گفت و گو با ایرنا افزود: در شرایطی که مشکلات متعدد ناشی از شیوع کرونا، خانواده‌ها و به ویژه جوانان را احاطه کرده است باید برای گسترش فرهنگ دینی و ایجاد آرامش روانی در جامعه سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود.
وی تصریح می‌کند: هر چالش و مشکلی که در مسیر تبلیغ دین پیش می‌آید می‌تواند به یک فرصت برای نوآوری و به‌کارگیری شیوه‌های جدید تبدیل شود و اگر چه شیوع ویروس کرونا با خود محدودیت‌ها و نابسامانی‌هایی را به همراه داشت اما به این معنا نیست که دین و مراسم‌های مذهبی به فراموشی سپرده شود و می‌توان کار را در جلسات و گردهمایی‌های کوچک نیز دنبال کرد.
رستگار با تاکید بر اینکه تبلیغ در حوزه دین نیز باید همانند دیگر فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی متناسب با شرایط روز و اقتضائات جامعه به‌روزرسانی شود، می‌گوید: به‌کارگیری شیوه‌های جدید و ایده‌های برتر در امر تبلیغ و تبیین مفاهیم دینی و مذهبی می‌تواند به اثربخشی مطلوب‌تر این جریان منجر شود.
کارشناس سابق اداره کل تبلیغات اسلامی استان ادامه می‌دهد: در گذشته و پیش از شیوع ویروس کرونا مرسوم بود که سخنوران و مبلغان در اجتماعات گسترده به تفسیر و تبیین شعائر دینی بپردازند ولی در زمان حاضر که این امر امکان‌پذیر نیست، لازم است برای تداوم تبلیغ چهره به چهره با یک اقدام جهادی و انقلابی، مجالس را در جمع کوچک برپا کرد و چه‌بسا اثرگذاری آن به‌مراتب بیشتر نیز باشد.
رستگار حضور مبلغان و ناشران معارف اسلامی در فضای مجازی را یادآور می‌شود و می‌گوید: این فعالیت‌ها بعد از اعمال محدودیت‌های کرونایی با رشد فزاینده‌ای روبه رو شده است اما همچنان تولیدات در این فضا با کمبودهایی روبه رو است که گسترش آن، حمایت دستگاه‌های اجرایی را می‌طلبد.
این فعال فرهنگی با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی گسترده زیادی یافته‌اند و هر فرهنگ و ملتی بنا به نیازها و شرایط خود در حال استفاده از این امکانات است، اظهار می‌دارد: تشکل‌های دینی، هیات مذهبی و تمامی فعالان این حوزه باید با جدیت و دقت وارد این فضا شوند و مسائل دینی و اعتقادی را به شیوه‌ای صحیح ترویج دهند.
استقبال جوانان و نوجوانان از برنامه مجازی حوزه دین افزایش یافته است
یکی از دانش‌آموزان مدارس علوم و معارف اسلامی چهارمحال و بختیاری نیز که این روزها به دلیل شیوع کرونا تحصیلاتش را در فضای مجازی پیگیری می‌کند در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: محدودیت‌های پیش آمده موجب شده است تا بسیاری از جوانان هیاتی و علاقه‌مند به معارف دینی بیشتر از گذشته برای فعالیت در فضای مجازی دست به کار شوند و بر اساس سلیقه و نظر خود، محتوا و آثاری را در مناسبت‌های دینی منتشر کنند.
رضا حبیبی می‌افزاید: اگر چه بخش عمده‌ای از فعالیت‌های حضوری مبلغان، مساجد، هیات‌ها و تشکل‌های دینی با شیوع ویروس کرونا تعطیل شده است اما حضور فعال‌تر آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی، فضای متفاوتی را نیز به وجود آورده است به طوری که افراد بیشتری فارغ از دسته‌بندی‌های ظاهری به شرکت در برنامه‌ها ترغیب شده‌اند.
وی در ادامه توضیح می‌دهد:گسترش برنامه‌های دینی در فضای مجازی این شرایط را فراهم کرده است تا استقبال جوانان و نوجوانان از این برنامه‌ها افزایش یابد.
حبیبی تصریح می‌کند: استقبال جوانان و نوجوانان از برنامه‌های دینی در فضای مجازی یک فرصت است که باید از طرف متولیان فرهنگی به خوبی مدیریت و هدایت شود، قشر جوان و نوجوان سؤالات و شبهات در رابطه با جهان‌بینی و تاریخ اسلام و شعائر دینی دارند و در دسترس نبودن متخصصان و عالمان در این فضا محسوس است که باید به نوعی برطرف شود.
وی با تاکید بر اینکه شیوع کرونا از یک تهدید در حال تبدیل شدن به یک فرصت برای جذب جوانان و نوجوانان به علوم دینی و معارف اسلامی است، می‌افزاید: از زمان شیوع این ویروس و تعطیلی مدارس و محدود شدن برنامه‌های تفریحی، جوانان و نوجوانان وقت بیشتری را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنند که به نظر می‌رسد اجرای برنامه‌هایی که بتواند ظرفیت و توان آن‌ها را در مسیر دینی به کار گیرد می‌تواند به ماندگاری و تبیین صحیح علوم و معارف دینی بین آن‌ها نیز منجر شود.
مراکز پاسخگویی به شبهات دینی، فعالان فضای مجازی را همراهی کنند
یکی از فعالان فضای مجازی در چهارمحال و بختیاری در رابطه با شرایط شیوع کرونا در جامعه و اثرات آن بر فضای تبلیغ دینی و اجرای برنامه‌های مذهبی می‌گوید: فضای فیزیکی و تبلیغ حضوری در مقایسه با آنچه در فضای مجازی می‌گذرد از اثربخشی بیشتری برخوردار است اما با وضعیت پیش آمده و ضرورت رعایت محدودیت‌ها باید به دنبال راهکارهای جایگزین بود تا ضربه‌ای که کرونا به مجالس دینی و برنامه‌های مذهبی زده است، مهار شود.
سعید صادقی در گفت‌وگو با ایرنا می‌افزاید: اینکه تصور می‌شود مخاطبان برنامه‌های دینی در زمان شیوع کرونا کاهش یافته است، صحیح نیست بلکه گاهی محتواهای دینی و مذهبی تولید شده در فضای مجازی با استقبال بالای چند میلیون نفری نیز روبه رو شده است که در مقایسه با قبل، رشد قابل‌توجهی محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه کشیده شدن برنامه‌های تبلیغی و مناسک مذهبی به فضای مجازی فرصت استفاده تعداد بیشتری از مخاطبان از این برنامه‌ها را فراهم کرده است، تصریح می‌کند: بالا رفتن آمار مخاطبان نیاز به تولید آثار و محتواهای با کیفیت‌تر را نیز ایجاد کرده است و این مزیتی و فرصتی است که باید به آن توجه کرد.
صادقی یادآور می‌شود: مخاطبان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در محاصره اطلاعات و محتواهای مختلف قرار دارند و اگر کار تخصصی در حوزه تبلیغ دینی در این فضا صورت نگیرد نمی‌توان انتظار بازخورد مثبت در این زمینه را داشت.
این فعال رسانه‌ای در مورد تجربه خود و همکارانشان در ترویج آموزه‌های دینی در فضای مجازی می‌گوید: مهمترین موضوع در این رابطه آن است که نباید دین اسلام را تنها به احکام و یا مناسبت‌های مذهبی محدود کرد بلکه لازم است تمامی ابعاد اجتماعی دین را نیز در نظر داشت و به آن پرداخت، از این رو به عنوان یکی از گروه‌های فعال در فضای مجازی سعی کردیم با طرح موضوعات مختلف همچون فقر، بیکاری، ازدواج، طلاق و مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی در قالب‌های جدید به ارائه راهکارهای اصولی بر اساس آموزه‌های دینی و دستورات الهی بپردازیم.
وی با تاکید بر اینکه در فضای مجازی به دلیل تراکم محتوا و داده باید به سرعت انتقال مفاهیم دینی که بر ناخودآگاه افراد اثر می‌گذارد، توجه بیشتری کرد، یادآور می‌شود: استفاده از تمامی زیرساخت‌ها و قالب‌های موجود در فضای مجازی برای اشاعه صحیح دین ضرورت دارد چرا که شبهات و تفاسیر نادرست از موضوعات دینی و مذهبی به صورت پی‌درپی در این فضای گسترده در حال القا شدن است و نمی‌توان اثرات آن‌ها را نادیده گرفت.
صادقی می‌افزاید: مقام معظم رهبری بارها در خصوص توجه به رفع شبهات تاکید کرده‌اند و حال که امکان تبلیغ چهره به چهره به دلیل شیوع کرونا محدود شده و اغلب برنامه‌ها به سمت فضای مجازی سوق داده شده است، لازم است، مراکز پاسخگویی به شبهات در تمامی موضوعات راه‌اندازی شود و گروه‌های پژوهشی همراه با فعالان و متخصصان فضای مجازی به ارائه محتوا در این فضا بپردازند.
کنشگری دینی در فضای مجازی نیازمند امکانات سخت‌افزاری و حمایت‌های اجرایی است
معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه همه‌گیری ویروس کرونا، می‌گوید: پیش از این دوران، تبلیغ و آموزش دینی و همچنین فعالیت‌های هیات های مذهبی محدود به حسینیه‌ها و مساجد بود اما با شیوع کرونا و لزوم حضور جهادی در عرصه اجتماعی موجب شد تا دامنه مخاطبان و برنامه‌های روحانیون و تشکل‌های دینی گسترده شود.
حجت‌الاسلام سید ابوالقاسم کاظمی در گفت‌وگو با ایرنا می‌افزاید: تبلیغ و برنامه‌های دینی و مذهبی در دوران شیوع کرونا اگر چه با محدودیت‌هایی رو به رو شد اما اینکه گفته شود به طور کامل به فضای مجازی سوق داده شود صحیح نیست و شکلی جدید به بطن جامعه راه یافته و شکلی اجتماعی‌تر به خود گرفته است.
وی با تاکید بر این موضوع که فعالیت‌های تبلیغی در فضای مجازی با شیوع ویروس کرونا بیشتر از گذشته است و مخاطبان نیز متوجه این حرکت و نوآوری‌ها شده‌اند، تصریح می‌کند: در این مدت از تمامی فعالان عرصه دینی و مذهبی خواسته شد با توجه به شرایط پیش آمده، هم تولید محتوا و هم نشر تولیدات یکدیگر را بر عهده بگیرند و خلأهای به وجود آمده در فضای فیزیکی را جبران کنند.
کاظمی به اقتضائات حضور اثرگذار در فضای مجازی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر چه آموزش‌هایی برای مبلغان، تشکل‌ها و فعالان فرهنگی هیات در این مدت برگزار شده است اما همچنان تا دستیابی به موفقیت‌های بزرگ در این حوزه فاصله‌هایی وجود دارد چرا که ورود به این فضا نیازمند تخصص، امکانات سخت‌افزاری، صرف زمان و هزینه و حمایت‌های اجرایی است.
معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی اداره کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری یادآور می‌شود: دامنه فضای مجازی آن‌چنان گسترده است که برای به دست گرفتن آن، فعالیت چندین مبلغ و فعال فرهنگی کافی نخواهد بود و از طرفی بستری که این فضا در آن شکل گرفته است نیز اجازه حضور قوی و موثر را از فعالان دینی و مذهبی سلب می‌کند.
وی در ادامه می‌افزاید: تا زمانی که مدیریت بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را در اختیار نداشته باشیم و نقش راهبری را در آن ایفا نکنیم، فعالیت‌های دینی و مذهبی در این فضا تنها یک اثربخشی مقطعی خواهد داشت.
کاظمی درباره لزوم به‌روزرسانی قالب‌های پاسخگویی به شبهات دینی با توجه به شرایط فضای مجازی نیز تصریح می‌کند: مراکز دینی باید در این حوزه ورود پیدا کنند و آموزش‌ها و روش‌های جدید پاسخگویی را در اختیار جامعه مبلغان و فعالان فرهنگی قرار دهند چرا که اگر نیاز به حضور در این فضا مطرح می‌شود باید مبلغ متخصص قوی نیز تربیت شود.